موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره زمر / تفسیر نور
آيه 1
متن آيه :
تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ
ترجمه :
نزول كتاب ( قرآن ) از سوي خداوند باعزّت و باحكمت انجام پذيرفته است .
توضيحات :
« تَنزِيلُ » : ( نگا : شعراء / 192 ، سجده / 2 ، يس / 5 ) .
آيه 2
متن آيه :
إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّينَ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) ما اين كتاب را كه در برگيرنده حق و حقيقت است ، بر تو فرو فرستاده‌ايم . خدا را پرستش كن و پرستش خود را سره و خاصّ او گردان .
توضيحات :
« بِالْحَقِّ » : در برگيرنده حق . فرمان دهنده به حق ( نگا : آل‌عمران / 3 ، نساء / 105 ، مائده / 48 ) . « الدِّينَ » : طاعت و عبادت ( نگا : اعراف / 29 ، يونس / 22 ، عنكبوت / 65 ، لقمان / 32 ، بيّنه / 5 ) .
آيه 3
متن آيه :
أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ
ترجمه :
هان ! تنها طاعت و عبادت خالصانه براي خدا است و بس . كساني كه جز خدا سرپرستان و ياوران ديگري را برمي‌گيرند ( و بدانان تقرّب و توسّل مي‌جويند ، مي‌گويند : ) ما آنان را پرستش نمي‌كنيم مگر بدان خاطر كه ما را به خداوند نزديك گردانند . خداوند روز قيامت ميان ايشان ( و مؤمنان ) درباره چيزي كه در آن اختلاف دارند داوري خواهد كرد . خداوند دروغگوي كفرپيشه را ( به سوي حق ) هدايت و رهنمود نمي‌كند ( و او را با وجود كذب و كفر به درك و فهم حقيقت نائل نمي‌گرداند ) .
توضيحات :
« لِلّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ » : تنها عبادت بي‌شائبه از كفر و شرك ، خداپسند و مقبول خدا است . تنها خدا ، طاعت و عبادت خالصانه مي‌گردد و بس . « مِن دُونِهِ » : غير از خدا . جداي از خدا . « أَوْلِيَآءَ » : سرپرستان . ياوران . مراد معبودها است . از قبيل : فرشتگان و عُزَير و عيسي و اصنام . ( نگا : اعراف / 27 و 30 ، هود / 20 و 113 ، رعد / 16 ، كهف / 50 و 102 ، فرقان / 18 ، عنكبوت / 41 ) . « زُلْفي » : ( نگا : سبأ / 37 ، ص / 25 و 40 ) . « كُفَّار » : كفرپيشه . كفران كننده نعمت .
آيه 4
متن آيه :
لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لَّاصْطَفَى مِمَّا يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ سُبْحَانَهُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ
ترجمه :
اگر خداوند مي‌خواست فرزندي داشته باشد ، مي‌بايست از ميان چيزهائي كه خود مي‌آفريند كسي يا چيزي را برگزيند . ( در صورتي كه فرزند بايد از جنس پدر بوده و همچون او قديم باشد . اين هم ناممكن است ) . خداوند پاك و منزّه ( از همه عيبها به ويژه از نياز به فرزند ) است . او خداوند يگانه پيروزمند است ( و فرزند داشتن مخالف با يگانگي ، و نياز به فرزند بيانگر عدم پيروزمندي و چيرگي است ) .
توضيحات :
« إِصْطَفي » : برگزيد .
آيه 5
متن آيه :
خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهَارِ وَيُكَوِّرُ النَّهَارَ عَلَى اللَّيْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلَا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ
ترجمه :
خداوند آسمانها و زمين را به حق آفريده است ( نه به بازيچه ) . شب را بر روز ، و روز را بر شب مي‌پيچد ، و خورشيد و ماه را فرمانبردار ( دستور خود ) كرده است ( و براي مصلحت بندگان به گردش و چرخش انداخته است ) . هر يك از آنها تا مدّت معيّن و مشخّصي ( كه خدا ميداند ) در حركت خواهد بود . هان ! خدا بسيار مقتدر و بخشنده است ( و هر چه را بخواهد ميكند و هر كه را بخواهد مي‌بخشد ) .
توضيحات :
« بِالْحَقِّ » : به حق نه به شوخي و عبث . يعني آفرينش داراي نظم و نظام شگرف و مقصد و هدف بزرگي است ، و زندگي بازيچه نيست . « يُكَوِّرُ » : مي‌پيچد . يعني خداوند زمين را كروي آفريده است و به دور خود به گردش انداخته است ، و بر اثر اين گردش ، قسمتي از كره زمين روز و قسمتي شب است ، و گوئي از يك سو نوار سفيد بر سياه ، و از سوي ديگر نوار سياه بر سفيد پيچيده ميشود . چرا كه مصدر آن ( تكوير ) است كه به معني پيچيدن عمامه و دستار به دور سر است . « أَجَلٍ مُّسَمّيً » : ( نگا : رعد / 2 ، لقمان / 29 ، فاطر / 13 ) .
آيه 6
متن آيه :
خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَأَنزَلَ لَكُم مِّنْ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقاً مِن بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ
ترجمه :
خدواند شما را از يك تن ( به نام آدم ) بيافريد ، سپس از جنس او همسرش را ( به نام حوّاء ) خلق كرد ، و براي شما هشت جفت چهارپا گسيل داشت . او شما را در شكمهاي مادرانتان ، در ميان تاريكيهاي سه‌گانه ، آفرينشهاي جوراجور و پياپي مي‌بخشد ( و جنين را هر دم به گونه‌اي درآورده و به پلّه‌اي از خلقت مي‌رساند ) كسي كه چنين ( نعمتهائي را مي‌بخشد و اين گونه نقش آفريني ) ميكند ، الله است كه پروردگار شما است و حكومت و مملكت ( سراسر عالم هستي ) از آن او است . جز او معبودي وجود ندارد . پس چگونه ( با وجود اين همه موجبات و دواعي عبادت از حق منحرف مي‌گرديد ، و از پرستش خدا به پرستش چيزهاي ديگر ) برگردانده مي‌شويد ؟
توضيحات :
« نَفْسٍ وَاحِدَةٍ » : شخص واحدي . يك تن . مراد ابوالبشر ، آدم 7 است ( نگا : نساء / 1 ، انعام / 98 ، اعراف / 189 ) . « ثُمَّ » : براي تأخير زماني نيست بلكه براي تأخير بيان است . « جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا » : همسر او را از جنس او آفريد . ( نگا : نساء / 1 ، اعراف / 189 ) . « أَنزَلَ » : خلقت بخشيد . بيافريد . ( نگا : اعراف / 26 ، حديد / 25 ) . « ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ » : ( نگا : انعام / 143 ) . « خَلْقاً مِّن بَعْدِ خَلْقٍ » : مراد تطوّرات جنين و تحوّلات عجيب آن در مراحل مختلف است . « ظُلُمَاتٍ ثَلاثٍ » : چه بسا مراد ظلمت شكم مادر ، و ظلمت رحم ، و ظلمت مشيمه يا بچّه‌دان باشد . يا مراد لايه‌هاي جنيني إِكْتُودِرْم و مِزُودِرْم و اِنْدُودِرْم باشد . و يا اين كه مراد تخمدان و لوله فالوپ و رحم باشد . هدف اصلي را به علم « جنين‌شناسي » كه در اصل درس خداشناسي است واگذار مي‌كنيم . « أَنَّي » : چگونه ؟ كجا ؟ « فَأَنَّي تُصْرَفُونَ » : ( نگا : يونس / 32 ) .
آيه 7
متن آيه :
إِن تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنكُمْ وَلَا يَرْضَى لِعِبَادِهِ الْكُفْرَ وَإِن تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُمْ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُم مَّرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
اگر كافر گرديد ، خدا بي‌نياز از ( ايمان و عبادت ) شما است ، و ليكن كفر را از بندگان خود نمي‌پسندد ، و اگر ( با انجام عبادت و طاعت خدا را ) سپاسگزاري كنيد ، از اين كارتان خوشنود مي‌گردد . هيچ كس بار گناهان ديگري را بر دوش نمي‌كشد ( و گناهان ديگري را به گردن نمي‌گيرد ) . بعدها بازگشت همه شماها به سوي پروردگارتان خواهد بود و از چيزهائي كه مي‌كرده‌ايد آگاهتان خواهد ساخت . چرا كه او آگاه از اسرار و افكار نهفته در سينه‌ها است .
توضيحات :
« إِن تَكْفُرُوا » : اگر كافر شويد . اگر ناشكري و كفران نعمت كنيد « الْكُفْرَ » : الحاد و بي‌ديني . ناشكري و كفران نعمت . « إِن تَشْكُرُوا » : اگر شكر نعمت به جاي آوريد و سپاسگزار الطاف خداوندي باشيد . شكر ، علاوه از شكر نعمت اصطلاحي ، كنايه از ايمان و فرمانبرداري از دستورات خدا هم مي‌باشد . « لا تَزِرُ . . . » : ( نگا : انعام / 164 ، اسراء / 15 ، فاطر / 18 ) . « ذَاتِ الصُّدُورِ » : ( نگا : آل‌عمران / 119 و 154 ، مائده / 7 ، انفال / 43 ) .
آيه 8
متن آيه :
وَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِّنْهُ نَسِيَ مَا كَانَ يَدْعُو إِلَيْهِ مِن قَبْلُ وَجَعَلَ لِلَّهِ أَندَاداً لِّيُضِلَّ عَن سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلاً إِنَّكَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ
ترجمه :
هنگامي كه گزندي متوجّه انسان مي‌گردد ، پروردگار خود را به فرياد ميخواند و تضرّع كنان رو به درگاه او مي‌آورد . سپس هنگامي كه نعمت بزرگي از جانب خود بدو داد ( و شقاوت او را به سعادت و ناخوشي وي را به خوشي تبديل كرد ) خدا را كه قبلاً به فرياد ميخواند فراموش ميكند ( و گزند را از ياد مي‌برد و به ترك دعا ميگويد ) و خداگونه‌هائي را براي خدا مي‌سازد تا ( هم خود را و هم مردمان را بدان ) از راه او به در برد و گمراه كند . ( اي پيغمبر ! به چنين فردي ) بگو : اندك روزگاري از كفر خود بهره‌مند شو ( و با آن خوش بگذران ، امّا بدان كه ) تو از دوزخياني .
توضيحات :
« الإِنسَانَ » : مراد از ذكر جنس ، بعضي از افراد است . مانند : إِنَّ الإِنسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ ( ابراهيم / 34 ) . « ضُرٌّ » : گزند . زيان و ضرر مالي و بدني . ( نگا : يونس / 12 ، نحل / 53 و 54 ، مؤمنون / 75 ، روم / 33 ) . « مُنِيباً » : توبه‌كنان . برگردنده با تضرّع و زاري . حال است . « خَوَّلَهُ » : ( نگا : انعام / 94 ) . « نَسِيَ مَا » : خدا را فراموش ميكند . در اين صورت ( مَا ) به معني ( مَنْ ) و براي تفخيم و تعظيم است . گزند و بلا را فراموش ميكند . دعا كردن و به فرياد خواستن را از ياد مي‌برد . در اين صورت ( مَا ) مصدريّه است ( نگا : تفسير آلوسي ) . « يَدْعُو » : الف زائدي در رسم‌الخطّ قرآني دارد . « أَندَاداً » : امثال و نظائر . خداگونه‌ها .
آيه 9
متن آيه :
أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِداً وَقَائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ
ترجمه :
( آيا چنين شخص مشركي كه بيان كرديم ، بهتر است ) يا كسي كه در اوقات شب سجده‌كنان و ايستاده به طاعت و عبادت مشغول ميشود و ( خويشتن را ) از ( عذاب ) آخرت به دور مي‌دارد ، و رحمت پروردگار خود را خواستار مي‌گردد ؟ بگو : آيا كساني كه ( وظيفه خود را در قبال خدا ) مي‌دانند ، با كساني كه ( چنين چيزي را ) نمي‌دانند ، برابر و يكسانند ؟ ! ( هرگز ) . تنها خردمندان ( فرق اينان را با آنان تشخيص مي‌دهند ، و از آن ) پند و اندرز مي‌گيرند .
توضيحات :
« قَانِتٌ » : پرستشگر فرمانبردار . شخص مطيعي كه با خشوع و خضوع نماز و دعاي خود را طول ميدهد ( نگا : بقره / 116 و238 ، آل‌عمران / 17 ، نساء / 34 ، نحل / 120 ) . « آناءَ » : ( نگا : آل‌عمران / 113 ، طه / 130 ) .
آيه 10
متن آيه :
قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! از سوي من به مردمان ) بگو : اي بندگان مؤمن من ! از ( عذاب ) پروردگارتان ( خويشتن را ) بپرهيزيد . كساني كه نيكي كنند ، در همين جهان بديشان نيكي ميشود . ( در مراكز كفر و شرك و ظلم و غرق در گناه زندگي نكنيد و پستي و خواري را نپذيريد و هجرت را پيشه سازيد ) . زمين خداوند وسيع و فراخ است ( و در ديار غربت شكيبائي كنيد ) . قطعاً به شكيبايان اجر و پاداششان به تمام و كمال و بدون حساب داده ميشود .
توضيحات :
« لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ » : كساني كه نيكي كنند ، علاوه از آخرت در همين جهان نيكي عظيمي مي‌بينند ( نگا : نحل / 30 و 122 ، غافر / 51 ) . براي كساني كه در اين جهان نيكي كنند ، در آخرت نيكي عظيمي است . تفسير اوّل درست‌تر به نظر ميرسد . چرا كه نقطه مقابل نيكوكاران ، بدكارانند كه در هر دو جهان بدي مي‌بينند ( نگا : بقره / 85 و 114 ، آل‌عمران / 56 ، رعد / 34 ) . پس بايد كه نيكوكاران نيز در هر دو جهان نيكي ببينند . « بِغَيْرِ حِسَابٍ » : ( نگا : بقره / 212 ، آل‌عمران / 27 و 37 ، نور / 38 ، ص / 39 ) .
آيه 11
متن آيه :
قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَّهُ الدِّينَ
ترجمه :
بگو : به من فرمان داده شده است به اين كه خدا را بپرستم و پرستش را ( از هر گونه شائبه كفر و شرك و ريا ، پالوده و زدوده سازم و ) خاصّ او كنم .
توضيحات :
« مُخْلِصاً لَّهُ الدِّينَ » : ( نگا : اعراف / 29 ، يونس / 22 ، عنكبوت / 65 ، لقمان / 32 ، زمر / 2 ) .
آيه 12
متن آيه :
وَأُمِرْتُ لِأَنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ
ترجمه :
و به من دستور داده شده است كه نخستين فرد از افراد منقاد ( اوامر خدا ) باشم .
توضيحات :
« أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ » : داراي دو معني عمده است : الف - نخستينِ مسلمانان و پيروان دين اسلام باشم . يعني در آنچه مردم را بدان مي‌خوانم ، خودم قدوه و الگو بوده و در طاعت و عبادت و تلاش در راه پيشبرد مقاصد آئين اسلام ، سرآمد ديگران باشم . ب - من نخستين فرد از تسليم شوندگان اوامر يزدان در حركت با كاروان ايمان به قافله سالاري پيغمبران باشم ( نگا : انعام / 163 ، نمل / 91 ) .
آيه 13
متن آيه :
قُلْ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ
ترجمه :
بگو : اگر من از ( اوامر ) پروردگارم سركشي كنم ، از عذاب روز بزرگ ( قيامت ) مي‌ترسم . ( چرا كه من بايد اوّلين مؤمن به آئين خويش و پيشگام‌ترين مسلمانان در انجام وظائف مكتب آسماني باشم ، و هر كس در هر مقامي كه باشد اگر در برابر مقام الوهيّت ، عبوديّت خود را نشان ندهد ، بايد به عذاب الهي بسوزد ) .
توضيحات :
« قُلْ إِنّي . . . » : ( نگا : انعام / 15 ، يونس / 15 ) .
آيه 14
متن آيه :
قُلِ اللَّهَ أَعْبُدُ مُخْلِصاً لَّهُ دِينِي
ترجمه :
بگو : تنها خدا را مي‌پرستم و بس ، و عبادت و طاعتم را خاصّ او مي‌كنم و ( پرستش او را از هر گونه كفر و شركي مي‌زدايم و ) مي‌پالايم .
توضيحات :
« اللهَ » : مفعول به براي ( أَعْبُدُ ) مي‌باشد و بيانگر حصر است .
آيه 15
متن آيه :
فَاعْبُدُوا مَا شِئْتُم مِّن دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ
ترجمه :
امّا شما هر چه و هر كه را جز او مي‌خواهيد بپرستيد . ( راه من اين بود و راه شما هر چه مي‌خواهد باشد ، هر كسي آن درود عاقبت كار كه كشت ) . بگو : زيانكاران واقعي كساني هستند كه ( عمر و جان ) خود را ( به سبب گمراهي ، و حتّي عمر و جان اهل و عيال ) و وابستگان خود را ( با گمراهسازي ) ، در روز قيامت ( هدر دهند و ) زيانبار كنند . هان ! زيان آشكار واقعاً همين است .
توضيحات :
« خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ » : ( نگا : انعام / 12 و 20 ، اعراف / 9 و 53 ) . « أَهْلِيهِمْ » : أَهْلُونَ و أَهْلِينَ ، جمع أَهْل است . اهل و عيال و خويشان و وابستگان ( نگا : مائده / 89 ) .
آيه 16
متن آيه :
لَهُم مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ
ترجمه :
بالاي سرشان سايبانهائي از آتش و در زير پاهايشان سايبانهائي از آتش دارند ( و بلكه از هر سو آتش بر آنان خيمه زده است و طبقات آتش ايشان را فرا گرفته است ) . اين چيزي است كه خداوند بندگان خود را از آن مي‌ترساند ( و بر حذر مي‌دارد ) . پس اي بندگانم ! خويشتن را از ( عذاب ) من بپرهيزيد ( و با انجام طاعت و عبادت خود را از آتش دوزخ در امان داريد ) .
توضيحات :
« ظُلَلٌ » : جمع ظُلَّة ، سايبانها . مراد طبقات و چينها و لايه‌هاي متراكم آتش است ( نگا : بقره / 210 ، لقمان / 32 ، اعراف / 171 ، شعراء / 189 ) .
آيه 17
متن آيه :
وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن يَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ
ترجمه :
كساني كه از عبادت طاغوت دوري مي‌گزينند ، و ( با توبه و استغفار ) به سوي خدا باز مي‌گردند ، ايشان را بشارت باد ( به اجر و پاداش عظيم خداوندي ) . مژده بده به بندگانم .
توضيحات :
« الطَّاغُوتَ » : بتان و شياطين و هر معبودي جز خدا ( نگا : بقره / 256 و 257 ، نساء / 51 و 60 و 76 ، مائده / 60 ، نحل 36 ) . « أَنَابُوا » : با توبه و استغفار به سوي خدا برگشتند . « الْبُشْري » : مژده . بشارت ( نگا : بقره / 97 ، آل‌عمران / 126 ، يونس / 64 ) . « عِبَادِ » : بندگان من در اصل ( عِبادي ) بوده و ياء حذف شده و كسره به جاي آن است .
آيه 18
متن آيه :
الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِكَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ
ترجمه :
آن كساني كه به همه سخنان گوش فرا مي‌دهند و از نيكوترين و زيباترين آنها پيروي مي‌كنند . آنان كسانيند كه خدا هدايتشان بخشيده است ، و ايشان واقعاً خردمندند .
توضيحات :
« الْقَوْلَ » : مراد هر گونه سخن و گفتاري است . چرا كه اين آيه بيانگر آزادانديشي مسلمانان و انتخابگري ايشان در مسائل مختلف است . به مؤمنان اجازه ميدهد سخنان ديگران را مطالعه و بررسي كنند و اهل تحقيق باشند .
آيه 19
متن آيه :
أَفَمَنْ حَقَّ عَلَيْهِ كَلِمَةُ الْعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي النَّارِ
ترجمه :
آيا كسي كه ( به خاطر ارتكاب معاصي و اصرار بر ظلم و فساد ، روح ايمان و تشخيص براي هميشه در او مرده است و وجودش يكپارچه وجود جهنّمي شده است ، و لذا ) فرمان عذاب درباره او قطعي و محقّق گشته است ( تو مي‌تواني وي را از عذاب برهاني ؟ ) آيا تو مي‌تواني كسي را نجات دهي كه در آتش دوزخ قرار گرفته است ؟
توضيحات :
« حَقَّ » : ثابت و واجب شده است . ( نگا : اعراف / 30 ، حجّ / 18 ، ص / 14 ) . « كَلِمَةُ الْعَذَابِ » : فرمان عذاب ( نگا : يونس / 33 و 96 ، نحل / 36 ) . « أَفَمَنْ . . . أَفَأَنتَ . . . » : تكرار استفهام براي تأكيد انكار و نفي است . يعني اصلاً نمي‌تواني . « تُنقِذُ » : نجات مي‌دهي و مي‌رهاني .
آيه 20
متن آيه :
لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ غُرَفٌ مِّن فَوْقِهَا غُرَفٌ مَّبْنِيَّةٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ الْمِيعَادَ
ترجمه :
و امّا كساني كه از ( عذاب ) پروردگارشان ( خويشتن را ) بپرهيزند ، آنان ( در بهشت برين جاي دارند و ) داراي قصرها و كاخهائي هستند كه بالاي يكديگر ساخته شده‌اند و در زير آنها رودبارها جاري است . اين وعده را خدا ميدهد و خدا خلاف وعده نمي‌كند .
توضيحات :
« غُرَفٌ » : منازل برافراشته و خانه‌هاي سر به فلك كشيده . بالاخانه‌ها و كاخها ( نگا : فرقان / 75 ) . « مَبْنِيَّةٌ » : ساخته شده . ذكر اين واژه پس از ( غُرَف ) مراد حقيقت آن است . يعني جنبه مجازي ندارد و بلكه واقعاً وجود دارد . « وَعْدَ » : مفعول مطلق فعل محذوف است و براي تأكيد مضمون جمله پيشين است . يعني : وَعَدَهُمُ اللهُ بِذلِكَ وَعْداً . « الْمِيعَادَ » : ( نگا : آل‌عمران / 9 ، انفال / 42 ، رعد / 31 ، سبأ / 30 ) .
آيه 21
متن آيه :
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعاً مُّخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَاماً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُوْلِي الْأَلْبَابِ
ترجمه :
( اي مخاطب ! ) مگر نمي‌بيني كه خداوند از آسمان آب را مي‌باراند و آن را به آب انبارهاي زيرزميني زمين وارد و مستقرّ ميگرداند ، و سپس به وسيله آن انواع سبزه‌زارها و كشتزارها را با رنگهاي گوناگون مي‌روياند ، و آنگاه سبزه‌زارها و كشتزارها مي‌بالند و لبريز از جوش و خروش ميشوند و بعداً آنها را پژمرده و زردرنگ مي‌بيني ، و آن وقت خدا آنها را خشك و پرپر مي‌سازد ؟ واقعاً در اين ( چرخه آب و گياه ، درس ) عبرتي براي خردمندان است .
توضيحات :
« سَلَكَهُ » : آن را داخل و مستقرّ ميگرداند ( نگا : مدّثّر / 42 ، شعراء / 200 ، مؤمنون / 27 ) . « يَنَابِيعَ » : جمع يَنبُوع ، چشمه‌ها . مراد منبعها و آب انبارهاي زيرزميني است . منصوب به نزع خافض است و در اصل چنين است : فِي يَنَابِيعَ . يا اين كه حال است و به معني آبهاي جَهنده و جوشنده از زمين است ( نگا : روح‌المعاني ) . « مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ » : در رنگهاي گوناگون . داراي انواع جوراجور . « يَهِيجُ » : از اضداد است و به دو معني آمده است : خشك مي‌گردد . مي‌بالد و جوش و خروش برمي‌دارد ( نگا : نمونه . صفوة البيان . التفسير القرآني للقرآن ) . « مُصْفَرّاً » : زرد رنگ ( نگا : روم / 51 ) . « حُطامّا » : گياه خشكيده و خُرد و پرپر شده . « ذِكْري » : تذكّر و بيدار باش . درس عبرت ( نگا : انعام / 68 و 69 و 90 ، اعراف / 2 ، هود / 114 و 120 ) .
آيه 22
متن آيه :
أَفَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ
ترجمه :
آيا كسي كه خداوند سينه‌اش را براي پذيرش اسلام گشاده و فراخ ساخته است و داراي ( بينشي روشن از ) نور پروردگارش مي‌باشد ( و در پرتو آن ، راه را از چاه تشخيص ميدهد ، همچون كسي است كه هدايت الهي در سايه اسلام پرتوي به دل او نيفكنده است و درونش با ايمان تابان نشده است ؟ ! ) . واي بر كساني كه دلهاي سنگيني دارند و ياد خدا بدانها راه نمي‌يابد ( و قرآن يزدان در آنها اثر نمي‌گذارد ! ) . آنان واقعاً به گمراهي و سرگشتگي آشكاري دچارند .
توضيحات :
« شَرَحَ صَدْرَهُ » : ( نگا : انعام / 125 ، طه / 25 ) . « عَلي نُورٍ » : داراي نور هدايت است ( نگا : مائده / 44 و 46 ، نور / 40 ، حديد / 28 ) . بينش روشن خدادادي . « أَفَمَن شَرَحَ . . . » : جواب ( مَنْ ) محذوف است كه مفهوم از سياق سخن است و تقدير چنين است : أَفَمَن شَرَحَ اللهُ صَدْرَهُ لِلإِسْلامِ فَهُوَ عَلي نُورٍ كَمَنْ هُوَ قَاسِي الْقَلْبِ لا يَهْتَدِي بِنُورٍ . ( نگا : محمّد / 14 ) . « ذِكْرِ اللهِ » : ياد خدا . قرآن خدا ( نگا : آل‌عمران / 58 ، اعراف / 63 و 69 ، حجر / 6 و 9 ، نحل / 44 ) . « الْقَاسِيَةِ » : سخت و سنگين ( نگا : مائده / 13 ، حجّ / 53 ) .
آيه 23
متن آيه :
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَاباً مُّتَشَابِهاً مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ
ترجمه :
خداوند بهترين سخن را ( به نام قرآن ) فرو فرستاده است . كتابي را كه ( از لحاظ كاربرد و گيرائي الفاظ ، و والائي و هم‌آوايي معاني ، در اعجاز ) همگون و ( مطالبي چون مواعظ و براهين و قصص ، و مسائل مقابل و مختلفي همانند : ايمان و كفر ، حق و باطل ، هدايت و ضلالت ، خير و شر ، حسنات و سيّئات ، بهشت و دوزخ ، البتّه هر بار به شكلي تازه و به شيوه‌اي نو ، در آن ) مكرّر است . از ( شنيدن آيات ) آن لرزه بر اندام كساني مي‌افتد كه از پروردگار خود مي‌ترسند ، و از آن پس پوستهايشان و دلهايشان ( و همه وجودشان ) نرم و آماده پذيرش قرآن خدا مي‌گردد ( و آن را تصديق و بدان عمل مي‌كنند ) . اين ( كتاب مشتمل بر ) رهنمود الهي است و خدا هر كه را بخواهد در پرتو آن راهياب مي‌سازد ، و خدا هر كه را گمراه سازد ، اصلاً راهنما و راهبري نخواهد داشت .
توضيحات :
« أَحْسَنَ الْحَدِيثِ » : زيباترين كلام و بهترين سخن . مراد قرآن است . « كِتَاباً » : بدل از ( أَحْسَنَ ) است . « مُتَشَابِهاً » : همگون و همسان . مراد اين است كه جملگي قرآن از لحاظ لفظي و معنوي همگون در اعجاز است . در سراسر قرآن ، الفاظ به گونه زيبا و بجا به كار رفته‌اند ، و معاني بدون كمترين تناقض و تضاد استعمال شده‌اند . « مَثَانِيَ » : جمع مثنّي ، مكرّر . مراد اين است كه احكام و مواعظ و قصص و غيره در موارد متعدّد به شكلهاي متفاوت و صورتهاي مختلف تكرار شده‌اند تا خوب فهم و در مغزها جايگزين شوند . يا اين كه مثنّي به معني دو تا و جفت يكديگر است . يعني مسائل و مطالب مقابل يكديگر در قرآن آمده است كه در هر دو بخش اعجاز قرآن پيدا و هويدا است . از قبيل : ايمان و كفر . حق و باطل ، هدايت و ضلالت ، خير و شرّ ، حسنات و سيّئات ، بيم و اميد . « تَقْشَعِرُّ » : بر خود مي‌لرزد . « تَلِينُ » : نرم مي‌گردد . مي‌گرايد . مراد رام و پذيراي قوانين و احكام قرآن شدن و تسليم حقائق و معاني آن گشتن است . « ذِكْرِ اللهِ » : قرآن خدا ( نگا : زمر / 22 ) .
آيه 24
متن آيه :
أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَقِيلَ لِلظَّالِمِينَ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ
ترجمه :
آيا كسي كه عذاب بد ( و سوزناك دوزخ ) را در روز قيامت با چهره و صورت از خود دور مي‌سازد ( زيرا دست و پاي وي در غل و زنجير است ، همانند كسي است كه در آن روز در نهايت امنيّت و خوشي بسر مي‌برد ؟ در آن روز ) به ظالمان گفته ميشود : بچشيد ( كيفر ) كارهائي را كه كرده‌ايد .
توضيحات :
« أَفَمَن يَتَّقِي . . . » : هنگامي كه خطري متوجّه صورت ميشود ، انسان دست و بازو و ساير اعضاي پيكر خود را سپر آن قرار ميدهد تا چهره را از خطر مصون كند . امّا در دوزخ ، حال دوزخيان به گونه‌اي است كه بايد با صورت از خود دفاع كنند . چرا كه دست و پاي دوزخيان در غل و زنجير است ( نگا : يس / 8 ، انسان / 4 ) . جواب ( مَنْ ) محذوف است و تقدير چنين است : أَفَمَن يَتَّقِي بِوَجْهِهِ سُوءَ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَمَنْ هُوَ ءَامِنٌ مِّن كُلِّ مَكْرُوهٍ ، وَ مُتَنَعِّمٌ فِي الْجِنَانِ . « ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ » : ( نگا : عنكبوت / 55 ) .
آيه 25
متن آيه :
كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَأَتَاهُمْ الْعَذَابُ مِنْ حَيْثُ لَا يَشْعُرُونَ
ترجمه :
( ستمگران تصوّر نكنند فقط در آخرت دچار عذاب مي‌گردند و در اين جهان در امان مي‌مانند ) كساني كه قبل از ايشان بوده‌اند ( و پيغمبران ما را ) تكذيب كرده‌اند ، عذاب ( الهي به گونه‌اي و ) از جائي دامانشان را گرفته است كه ( انتظارش را نداشته و ) بدان پي نبرده‌اند .
توضيحات :
« مِن قَبْلِهِمْ . . . » : پيش از اين كافران و مشركانِ فعلي . « مِنْ حَيْثُ » : از جائي كه .
آيه 26
متن آيه :
فَأَذَاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْيَ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
خداوند خواري و رسوائي را در زندگي دنيا بديشان چشانده است ، و قطعاً عذاب آخرت ( آنان از عذاب ذلّت و پستي همين جهان ايشان ، بسيار سخت‌تر و ) بزرگتر است اگر بدانند ( و اهل سنجش و بينش باشند ) .
توضيحات :
« الْخِزْيَ » : خواري و پستي . رسوائي و بدنامي ( نگا : بقره / 85 و 114 ، مائده / 33 و 41 ) . « أَكْبَرُ » : بزرگتر . مراد سخت‌تر و شديدتر و دردناكتر است .
آيه 27
متن آيه :
وَلَقَدْ ضَرَبْنَا لِلنَّاسِ فِي هَذَا الْقُرْآنِ مِن كُلِّ مَثَلٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
ترجمه :
ما در اين قرآن براي مردمان هر نوع مثلي را ( كه براي رهنمود و بيداري ايشان مفيد باشد ) بيان داشته‌ايم ، تا اين كه آنان پند گيرند و هوشيار گردند .
توضيحات :
« مِن كُلِّ مَثَلٍ » : هر نوع مثلي كه مفيد بوده و براي عبرت و هدايت لازم باشد .
آيه 28
متن آيه :
قُرآناً عَرَبِيّاً غَيْرَ ذِي عِوَجٍ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
ترجمه :
قرآن فصيحي كه به زبان عربي ( نازل شده ) است و خالي از هر گونه كژي ( ظاهري ) و نادرستي ( معنوي ) است ؛ شايد كه ايشان پرهيزگاري پيشه كنند ( و در پرتو فهم قرآن ، خويشتن را از خواري دنيا و عذاب سخت آخرت برهانند و به دور دارند ) .
توضيحات :
« قُرْءَاناً عَرَبِيّاً » : قرآني كه به زبان عربي است . قرآني كه فصيح و رسا است . ( قُرْءَاناً ) حال مؤكّده ( الْقُرْءَانِ ) است . واژه ( عَرَبِيّاً ) به معني عربي يا فصيح است . « عِوَجٍ » : كژي و نادرستي . مراد اين است كه قرآن هم از لحاظ قوانين دستوري ، و هم از نظر محتوا و معاني ، نقص و عيبي ندارد ( نگا : كهف / 1 ) .
آيه 29
متن آيه :
ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَّجُلاً فِيهِ شُرَكَاء مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلاً سَلَماً لِّرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
خداوند مثالي زده است : مردي را كه برده شريكاني است كه پيوسته درباره او به مشاجره و منازعه مشغولند ( و هر كدام او را به كاري دستور ميدهد و او در ميان دستورهاي ضدّ و نقيض ايشان سرگردان و ويلان است ) ، و مردي را كه تنها تسليم يك نفر است ( و تحت سرپرستي او خطّ و برنامه‌اش مشخّص است و لذا سرگردان و حيران در ميان اين و آن نيست ) . آيا اين دو ( برده كه نمونه مشرك و موحّدند ) برابر و يكسانند ؟ ( هرگز ) . حمد و سپاس تنها خدا را سزا است ( نه بتها و انبازها و معبودهاي دروغين را ) و ليكن بيشتر آنان نمي‌دانند ( و اين حقيقت را فراموش كرده‌اند ) .
توضيحات :
« رَجُلاً » : بدل از ( مَثَلاً ) است . « مُتَشَاكِسُونَ » : افراد درگير جنگ و نزاع . كشمكش كنندگان . « سَلَماً » : خالص . دربست . مراد اين است كه چنين برده‌اي بر كنار از دعوا و گير و دار اربابان متفرّق است و دربست متعلّق به كسي است . « مَثَلاً رَّجُلاً » : كنايه از مشرك است . يعني شخص مشرك با پرستش معبودهاي متعدّد ، سرگردان و ويلان و بي‌پناه و بي‌نوا است . « رَجُلاً سَلَماً » : كنايه از موحّد و يكتاپرست است . يعني مؤمن يكتاپرست داراي پناهگاه معيّن و راه و مقصد روشن است . « أَكْثَرُهُمْ » : بيشتر آنان . مراد همه آنان ، يعني مشركان است .
آيه 30
متن آيه :
إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُم مَّيِّتُونَ
ترجمه :
( اي محمّد ! مرگ از مسائلي است كه همه انسانها در آن يكسانند ، و شتري است كه بر در خانه همه كس مي‌خوابد . لذا ) تو هم مي‌ميري ، و همه آنان مي‌ميرند ( و سرانجامِ نيك و خوش و جاويدان از آنِ پرهيزگاران است ) .
توضيحات :
« إِنَّكَ مَيِّتٌ » : تو خواهي مرد . ضمير ( ك ) به پيغمبر خدا ، محمّد مصطفي ، برمي‌گردد ، و عموميّت قانون مرگ را نسبت به همه انسانها روشن مي‌سازد .
آيه 31
متن آيه :
ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِندَ رَبِّكُمْ تَخْتَصِمُونَ
ترجمه :
سپس شما روز قيامت نزد پروردگارتان به نزاع و كشمكش مي‌پردازيد ( و خدا در ميانتان داوري ميكند و حق هر كسي را به كف دستش مي‌نهد ) .
توضيحات :
« تَخْتَصِمُونَ » : منازعه و مجادله مي‌كنيد . مراد دادگاهي همه انسانها در قيامت است . انبياء بيان مي‌فرمايند كه رسالت خود را به جاي آورده و تبليغ خود را كرده‌اند . برخي از مردم اين كار را انكار مي‌كنند . مظلوم ظالم را ، و زيردست بالادست را به داوري مي‌كشاند ( نگا : بقره / 166 و 167 ، احزاب / 967 و 68 ، صافّات / 27 - 33 و 50 - 61 ) .
آيه 32
متن آيه :
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَكَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ
ترجمه :
چه كسي ستمكارتر از كسي است كه بر خدا دروغ مي‌بندد ، و حقيقت و صداقت را كه ( توسّط پيغمبران ) بدو رسيده است ( بدون كمترين پژوهش و انديشه‌اي ) تكذيب ميكند ؟ آيا منزل و مأواي كافران در دوزخ نخواهد بود ؟ ( پس بگذار هر چه مي‌خواهند بگويند و بكنند ، تا بدانجا مي‌رسند ) .
توضيحات :
« الصِّدْقِ » : حقيقت و صداقت . « مَثْويً » : جايگاه . اقامتگاه ( نگا : آل‌عمران / 151 ، نحل / 29 ، عنكبوت / 68 ) .
آيه 33
متن آيه :
وَالَّذِي جَاء بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
ترجمه :
كساني كه حقيقت و صداقت را با خود آورده‌اند ( و از سوي خدا به مردمان ابلاغ كرده‌اند كه پيغمبرانند ) و كساني كه حقيقت و صداقت را باور داشته‌اند ( و برابر آن رفته‌اند كه مؤمنانند ) آنان پرهيزگاران واقعي هستند .
توضيحات :
« الَّذِي جَآءَ بِالصِّدْقِ » : مراد پيغمبران به طور عامّ ، و پيغمبر اسلام به طور خاصّ است . « صَدَّقَ بِهِ » : مراد مؤمنان و پيروان جملگي پيغمبران به طور عامّ ، و مؤمنان و پيروان پيغمبر اسلام به طور خاصّ است .
آيه 34
متن آيه :
لَهُم مَّا يَشَاءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاء الْمُحْسِنِينَ
ترجمه :
هر چه بخواهند برايشان در پيشگاه پروردگارشان آماده است . اين ، پاداش نيكوكاران است . ( آنان كه عقيده نيك و كردار نيك دارند ) .
توضيحات :
« مَا يَشَآؤُونَ » : هر چه بخواهند و آنچه طلب كنند ( نگا : فرقان / 16 ) .
آيه 35
متن آيه :
لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي عَمِلُوا وَيَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ
ترجمه :
خداوند ( چنين تفضّلي در حق ايشان مي‌فرمايد ) تا بدترين كارهاي ايشان را ( چه برسد به لغزشهاي ناچيزشان بزدايد و ) ببخشايد ، و آنان را برابر نيكوترين كارهايشان پاداش عطاء نمايد .
توضيحات :
« لِيُكَفِّرَ » : تا محو كند و بزدايد . تا صرف نظر كند و ببخشايد . متعلّق به ( لَهُم مَّا يَشَآؤُونَ ) است . « أَسْوَأَ الَّذِي . . . » : مراد اين است كه خداوند بدترين گناهان بندگان متّقي را از قبيل كفر قبل از ايمان مي‌بخشد . معلوم است وقتي كه بدترين چيز بخشوده شود ، بد و ناچيز پيش از آن بخشوده مي‌گردد . به عبارت ديگر ، وقتي كه كبائر بخشيده شود ، صغائر قطعاً مورد عفو قرار ميگيرد . يا اين كه ( أَسْوَأَ ) در اينجا معني تفضيل ندارد و در معني ( سُوء ) يعني بد به كار رفته است . يعني خداوند بديها را مي‌بخشايد . « أَحْسَنَ الَّذِي . . . » : برابر نيكوترين چيزي كه كرده‌اند . يعني خداوند خوبها و خوبترهاي اعمال متّقيان را خوبترين به شمار مي‌آورد و پاداش نامحدود عطاء مي‌فرمايد . يا اين كه ( أَحْسَنَ ) معني تفضيلي ندارد و در معني ( حَسَن ) است . يعني كارهاي نيكو .
آيه 36
متن آيه :
أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ
ترجمه :
آيا خداوند براي ( حفاظت و حمايت از ) بنده‌اش كافي نيست ؟ آنان تو را از كساني جز خدا مي‌ترسانند . ( مگر بتها و معبودهاي دروغين و عداوت كافران و دشمنان و طوفان حوادث زمان ، مي‌توانند كمترين زياني به كسي برسانند كه خدا پشتيبان او است ؟ ) . هر كس را خدا گمراه كند ، راهنما و رهبري نخواهد داشت .
توضيحات :
« كَافٍ » : كافي و بسنده .
آيه 37
متن آيه :
وَمَن يَهْدِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ أَلَيْسَ اللَّهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ
ترجمه :
و هر كس را خدا رهنمود كند ، هيچ گمراه كننده‌اي نخواهد داشت . مگر خدا چيره انتقام گيرنده نيست ؟ ( پس اي مؤمنان ! تكيه بر لطف خدا كنيد و از انبوه دشمنان نهراسيد و از كمي همراهان باك مداريد ) .
توضيحات :
« أَلَيْسَ اللهُ » : ( أَ ) همزه استفهام انكاري و براي نفي است . ( لَيْسَ ) هم براي نفي است . نفيِ نفي مثبت مي‌گردد . يعني : قطعاً خدا چنين است .
آيه 38
متن آيه :
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ
ترجمه :
اگر از مشركان بپرسي چه كسي آسمانها و زمين را آفريده است ؟ خواهند گفت : خدا . بگو : آيا چيزهائي را كه بجز خدا به فرياد مي‌خوانيد چنين مي‌بينيد كه اگر خدا بخواهد زيان و گزندي به من برساند ، آنها بتوانند آن زيان و گزند خداوندي را برطرف سازند ؟ و يا اگر خدا بخواهد لطف و مرحمتي در حق من روا دارد ، آنها بتوانند جلو لطف و مرحمتش را بگيرند و آن را باز دارند ؟ بگو : خدا مرا بس است . توكّل كنندگان تنها بر او تكيه و توكّل مي‌كنند و بس .
توضيحات :
« لَئِن سَأَلْتَهُمْ . . . » : قرآن مردمان را به داوري عقل و حكمِ وجدان و نداي فطرت مي‌برد ، تا ايشان را متوجّه كند كه « خالقيّت » و « قدرت بر سود و زيان » متعلّق به ذات پاك يزدان است و بس . ديگران نه خالقند و نه مالك سود و زيان . « كَاشِفَاتُ » : برطرف كنندگان و از ميان بردارندگان .
آيه 39
متن آيه :
قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگو : اي قوم من ! شما بر موضع خود باشيد و هر چه در توان داريد انجام دهيد ، من نيز در راه خود ثابت قدم هستم و به وظيفه خود عمل مي‌كنم ، امّا خواهيد دانست .
توضيحات :
« عَلي مَكَانَتِكُمْ » : ( نگا : انعام / 135 ، هود / 93 و 121 ، يس / 67 ) .
آيه 40
متن آيه :
مَن يَأْتِيهِ عَذَابٌ يُخْزِيهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُّقِيمٌ
ترجمه :
( خواهيد دانست كه ) چه كسي عذاب خوار كننده ( دنيا ) به سراغ او خواهد آمد و خوار و رسوايش خواهد كرد ، و ( به دنبال آن ) عذاب جاويدان ( آخرت ) گريبانگيرش مي‌گردد .
توضيحات :
« يُخْزِيهِ » : خوار و رسوايش ميكند . حقير و درمانده‌اش مي‌سازد . « يَحِلُّ » : در ميرسد . وارد مي‌گردد . « مُقِيمٌ » : ماندگار . جاويدان .
آيه 41
متن آيه :
إِنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدَى فَلِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ
ترجمه :
ما كتاب ( قرآن ) را كه مشتمل بر حق و حقيقت است بر تو نازل كرده‌ايم تا آن را به مردمان برساني . هر كس ( از آن درس برگيرد و ) هدايت پذيرد ، به نفع خود او است ، و هر كس ( از آن دوري گزيند و ) گمراه گردد ، به زيان خود سرگردان و ويلان شود ( وظيفه تو تنها ابلاغ و انذار است ) و تو مواظب و مراقب ايشان نمي‌باشي ( تا اعمالشان را بپائي و افعالشان را زير نظر بداري ) .
توضيحات :
« لِلنَّاسِ » : براي مردم . براي ابلاغ به مردم . « بِالْحَقِّ » : مشتمل بر حق و حقيقت است و باطل بدان راه ندارد . « يَضِلُّ عَلَيْهَا » : به زيان خود گمراه مي‌گردد . « وَكِيلٍ » : ( نگا : انعام / 66 و 102 و 107 ، يونس / 108 ، هود / 12 ، يوسف / 66 ، قصص / 28 ) .
آيه 42
متن آيه :
اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
ترجمه :
خداوند ارواح را به هنگام مرگ انسانها و در وقت خواب انسانها برمي‌گيرد . ارواح كساني را كه فرمان مرگ آنان را صادر كرده است نگاه مي‌دارد ، و ارواح ديگري را ( كه هنوز صاحبانشان اجلشان فرا نرسيده به تن ) باز ميگرداند تا سرآمد معيّني ( و وقت مشخّصي كه پايان عمر است ) . در اين مسأله ( خواب و بيداري كه همسان مردن و زنده شدن است ) نشانه‌هاي روشني ( از مبدأ و معاد و قدرت خدا و ضعف انسانها ) براي انديشمندان است .
توضيحات :
« يَتَوَفّي » : كاملاً دريافت مي‌دارد . به تمام و كمال قبض ميكند و برمي‌گيرد . « الأنفُسَ » : ارواح . « مَوْتِها » : مراد مرگ اجسام است . « يُمْسِكُ الَّتي . . . » : اشاره به حالت مرگ است كه موت كبري است و در آن روحها با بدنها به طور كامل قطع رابطه مي‌كنند و براي هميشه به عالم ارواح مي‌روند . « يُرْسِلُ الأُخْري » : اشاره به حالت خواب يا موت صغري است كه چهره ضعيفي از مرگ است و روحها با بدنها به طور ناقص قطع ارتباط مي‌كنند . يا مي‌توان گفت : ارواح ميان عالم روحاني و دنياي جسماني در جولان و نوسانند . « أَجَلٍ مُّسَمّيً » : مراد پايان عمر انسانها است . يادآوري : از اين آيه استفاده ميشود كه : 1 - انسان تركيبي از روح و جسم است 2 - روح موجودي جدا از جسم است و هنگامي كه با آن رابطه پيدا كند نشانه حيات پديدار مي‌گردد 3 - انسان به هنگام خواب در آستانه مرگ قرار ميگيرد ( نگا : انعام / 60 ) . عبدالكريم خطيب معتقد است كه ( نفس ) در قرآن ، نه روح است و نه جسم . بلكه انسانيّت انسان ، يا انسان معنوي است ( نگا : التفسير القرآني للقرآن ) .
آيه 43
متن آيه :
أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ شُفَعَاء قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئاً وَلَا يَعْقِلُونَ
ترجمه :
بلكه آنان بدون رضايت و اجازه خداوند ميانجيهائي را برگزيده‌اند ( تا به گمان ايشان ميان آنان و خداوند سبحان ، در برآوردن نيازمنديهاي اين جهان و دفع عذاب آن جهان ، واسطه گردند . ) بگو : آيا ( چنين چيزهائي را ميانجي و متصرّف در امور مي‌دانيد ) هر چند كه كاري اصلاً از دست ايشان ساخته نبوده و فهم و شعوري نداشته باشند ؟
توضيحات :
« مِن دُونِ اللهِ » : بدون رضايت خدا . بدون اجازه خدا ( نگا : روح‌المعاني ) .
آيه 44
متن آيه :
قُل لِّلَّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعاً لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
بگو : هر گونه ميانجيگري از آن خدا است ( و كسي نمي‌تواند كمترين ميانجيگري بكند ، مگر اين كه : كسي كه براي او ميانجيگري ميشود مورد رضايت خدا بوده ، و به شخص ميانجي هم اجازه اين كار داده شود ، و شفاعت هم حَسَنه باشد ) . مالكيّت و حاكميّت آسمانها و زمين از آن خدا است . ( پس در اين جهان كاري از دست كسي بر نمي‌آيد ) . بعد ( هم در آخرت كه روز جزا و سزا است ) به سوي خدا برگردانده مي‌شويد ( و كسي داراي كوچكترين اختيار و تواني نيست تا براي شما كاري بكند ) .
توضيحات :
« لِلّهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعاً » : هر چه شفاعت است از آن خدا است . شفاعت وقتي ميسّر است كه خدا به شفاعت كننده اجازه دهد ( نگا : بقره / 255 ، يونس / 3 ، طه / 109 ) و از شفاعت شده خوشنود گردد ( نگا : انبياء / 28 ) و خود شفاعت ، پسنديده و درست باشد ( نگا : نساء / 85 ، زخرف / 86 ) .
آيه 45
متن آيه :
وَإِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُكِرَ الَّذِينَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ
ترجمه :
هنگامي كه خداوند به يگانگي ياد ميشود ، كساني كه به آخرت ايمان ندارند ، دلهايشان ميگيرد و بيزار ( از يكتاپرستي ) مي‌گردد ، امّا هنگامي كه از معبودهائي جز خدا سخن به ميان مي‌آيد ، به ناگاه شاد و خوشحال ميشوند !
توضيحات :
« إِذا ذُكِرَ اللهُ وَحْدَهُ . . . » : ( نگا : اسراء / 46 ) . « إِشْمَأَزَّتْ » : گرفته و بيزار گرديد . به هم آمد . « يَسْتَبْشِرُونَ » : شاد و مسرور مي‌گردند . يادآوري : هم‌اكنون انسانهائي هستند كه از شنيدن نام خدا ، شور و شوقي از ايشان ديده نمي‌شود ، ولي به محض به ميان آمدن نام بنده‌اي از بندگان خدا هياهو و نعره‌ها سر مي‌دهند و غرق سرور ميشوند و چه بسا به حالت جذبه مي‌افتند و سرودگويان به دست افشاني و پايكوبي مي‌پردازند . و گاهي در مقابل قطعه سنگي و چوبي و يا انساني بيسواد و بي‌خبر از قرآن و فقه و شريعت زانو مي‌زنند !
آيه 46
متن آيه :
قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِي مَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ
ترجمه :
بگو : خداوندا ! اي هستي بخش آسمانها و زمين ! اي آگاه از نهان و آشكار ! اين توئي كه در ميان بندگانت راجع بدانچه در آن اختلاف دارند داوري مي‌كني . ( من آئين توحيدي را به اين كج‌انديشان رساندم . در قيامت تو خود داني و گمراهان ) .
توضيحات :
« أَللَّهُمَّ » : ( نگا : آل‌عمران / 26 ، مائده / 114 ، انفال / 32 ، يونس / 10 ) . « فَاطِرَ » : ( نگا : انعام / 14 ، يوسف / 101 ، ابراهيم / 10 ، فاطر / 1 ) منادا يا صفت ( أَللَّهُمَّ ) است .
آيه 47
متن آيه :
وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِن سُوءِ الْعَذَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ
ترجمه :
اگر ستمكاران ( مشرك ) تمام چيزهائي كه در زمين است و همچندان آن مالِ ايشان باشد ، حاضر خواهند بود همه آنها را در برابر رهائي خود از عذاب شديد روز قيامت بپردازند . . . و از جانب خدا چيزي ( از شكنجه و عذاب ) براي ايشان جلوه‌گر و پديدار ميشود كه گمانش نمي‌بردند ( و به فكرشان هم نمي‌رسيد ) .
توضيحات :
« وَ لَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا . . . » : ( نگا : رعد / 18 ، آل‌عمران / 91 ، يونس / 54 ) . « بَدَا » : ظاهر گرديد . نمايان شد . « لَمْ يَكُونُوا يَحْتَسِبُونَ » : گمان نمي‌بردند .
آيه 48
متن آيه :
وَبَدَا لَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون
ترجمه :
( در آن روز ) اعمال زشتي را كه ( در دنيا ) انجام مي‌داده‌اند براي ايشان نمايان و آشكار مي‌گردد ( و كيفر بديها را مي‌بينند ) و آنچه را كه ( در دنيا ) به باد تمسخر مي‌گرفته‌اند آنان را در بر ميگيرد .
توضيحات :
« حَاقَ بِهِمْ » : ايشان را احاطه ميكند . آنان را در بر ميگيرد « مَا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُونَ » : ( نگا : انعام / 10 ، هود / 8 ، نحل / 34 ، انبياء / 41 ) .
آيه 49
متن آيه :
فَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِّنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
هنگامي كه به انسان گزند و آزار و زيان و ضرري برسد ، ما را به فرياد ميخواند ، و هنگامي كه از سوي خود نعمتي بدو عطاء مي‌كنيم ، خواهد گفت : اين نعمت در پرتو آگاهي و كاردانيم به من داده شده است . چنين نيست ؛ بلكه اين نعمت وسيله آزمايش است ، وليكن بيشتر مردم ( اين مسأله را ) نمي‌دانند .
توضيحات :
« خَوَّلْنَاهُ » : ( نگا : انعام / 94 ، زمر / 8 ) . « إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلي عِلْمٍ » : اين نعمت را بر اثر فرزانگي و در پرتو دانش و كارداني به دست آورده‌ام . « فِتْنَةٌ » : امتحان . آزمايش .
آيه 50
متن آيه :
قَدْ قَالَهَا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ
ترجمه :
اين سخن را كساني هم گفته‌اند كه پيش از ايشان مي‌زيسته‌اند . امّا چيزهائي را كه به دست آوردند بديشان سودي نبخشيد ( و آنان را از عذاب ما رها نساخت و ديدند آنچه را كه مي‌بايست ببينند ) .
توضيحات :
« قَدْ قَالَهَا . . . » : ضمير ( ها ) به ( مَقالَة ) باز مي‌گردد كه از جمله سابق استفاده ميشود . « الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ » : ( نگا : قصص / 78 ) . « مَآ أَغْني عَنْهُمْ » : ( نگا : حجر / 84 ، شعراء / 207 ) .
آيه 51
متن آيه :
فَأَصَابَهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَالَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ هَؤُلَاء سَيُصِيبُهُمْ سَيِّئَاتُ مَا كَسَبُوا وَمَا هُم بِمُعْجِزِينَ
ترجمه :
پس بديهاي اعمال خود را ديدند ( و كيفر كارهاي زشتشان را چشيدند ) و از اينان هم كساني كه ستم مي‌كنند ( و كفر و شرك مي‌ورزند ) بديهاي اعمالشان ( و كيفر كردار ناپاكشان ) گريبانگيرشان خواهد گرديد و هرگز نمي‌توانند ( از چنگال عذاب الهي بگريزند و خداي را ) ناتوان كنند .
توضيحات :
« مُعْجِزِينَ » : ( نگا : توبه / 2 و 3 ، انعام / 134 ، يونس / 53 ) .
آيه 52
متن آيه :
أَوَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
مگر ندانسته‌اند كه خداوند روزي را براي هر كس كه خود بخواهد گسترده و فراخ يا تنگ و كم ميگرداند ؟ واقعاً در اين ( افزايش و كاهش نعمت ) نشانه‌هاي مهمّي براي مؤمنان است ( اين كه مواظب باشند مسبّب‌الاسباب را فراموش نكنند و تنها به اسباب چشم ندوزند ) .
توضيحات :
« إِنَّ اللهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ وَ يَقْدِرُ . . . » : ( نگا : رعد / 26 ، اسراء / 30 ، قصص / 82 ، عنكبوت / 62 ) .
آيه 53
متن آيه :
قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
ترجمه :
( از قول خدا به مردمان ) بگو : اي بندگانم ! اي آنان كه در معاصي زياده‌روي هم كرده‌ايد ! از لطف و مرحمت خدا مأيوس و نااميد نگرديد . قطعاً خداوند همه گناهان را مي‌آمرزد . چرا كه او بسيار آمرزگار و بس مهربان است .
توضيحات :
« إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً » : مراد اين است كه درهاي غفران به روي همه بندگان بدون استثناء گشوده است مشروط به اين كه مفاهيم دو آيه بعدي در نظر گرفته شود : الف - دست كشيدن از گناه و برگشتن به سوي درگاه خدا . ( أنيبُوا إِلي . . . ) . ب - تسليم فرمان خدا شدن . ( أَسْلِمُوا لَهُ . . . ) . ج - پيروي در گفتار و كردار از احكام و قوانين الهي . ( إِتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا . . . ) . كساني كه وعده غفران را در آيه فوق مشروط به شرائطي نمي‌دانند ، و كساني كه آن را مقيّد به اموري مي‌دانند ، فقط گرفتار نزاع لفظي هستند . چرا كه توبه و برگشت به سوي خدا تنها با كلمات نيست و بلكه نشانه توبه ، يعني تغيير مسير ، ترك سيّئات و انجام حسنات است . اين هم مقبول همگان است .
آيه 54
متن آيه :
وَأَنِيبُوا إِلَى رَبِّكُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ
ترجمه :
و به سوي پروردگار خود برگرديد ( و با ترك سيّئات و انجام حسنات به سوي آفريدگارتان تغيير مسير دهيد ) و تسليم او شويد ( و خاضعانه و خاشعانه از اوامرش فرمانبرداري كنيد ) پيش از اين كه عذاب ( خانه برانداز و ريشه‌كن كننده دنيوي و سخت و دردناك و سرمدي اخروي ) ناگهان به سوي شما تاخت آرد و ديگر كمك و ياري نشويد ( و كسي نتواند شما را از عذاب خدا برهاند ) .
توضيحات :
« أَنِيبُوا » : برگرديد و توبه كنيد . « أَسْلِمُوا » : خالصانه و خاشعانه تسليم فرمان خدا شويد ( نگا : بقره / 131 ، حجّ / 34 ) .
آيه 55
متن آيه :
وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَكُمُ العَذَابُ بَغْتَةً وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ
ترجمه :
و از زيباترين و بهترين چيزي كه از سوي پروردگارتان براي شما فرو فرستاده شده است ( كه قرآن است ) پيروي كنيد پيش از اين كه عذاب ( دنيوي يا اخروي ) ناگهان به سوي شما تاخت آرد ، در حالي كه شما بي‌خبر باشيد .
توضيحات :
« إِتَّبِعُوا » : پيروي كنيد . « أَحْسَنَ مَآ أُنزِلَ إلَيْكُمْ » : زيباترين و بهترين چيزي كه براي شما انسانها نازل شده است . مراد قرآن است ( نگا : زمر / 23 ) .
آيه 56
متن آيه :
أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ
ترجمه :
( به درگاه خدا برگرديد و تسليم فرمان او شويد و از تعاليم وي پيروي كنيد تا روز قيامت ) كسي نگويد : دردا و حسرتا ! چه كوتاهيها كه در حق ( طاعت و عبادت ) خدا كرده‌ام . دريغا و فسوسا ! من از زمره مسخره‌كنندگان ( آئين يزداني ) بوده‌ام . ( واي بر من ! سرمايه وجودم را باخته‌ام و گرفتار خشم خدا شده‌ام ! ) .
توضيحات :
« أَن تَقُولَ » : تا نگويد . مبادا كه بگويد . مفعول له است براي ( أَنِيبُوا وَ أَسْلِمُوا و إِتَّبِعُوا ) يا براي مضاف مقدّري همچون : كَرَاهَة ، مَخَافَة . « يَا حَسْرَتَا » : دردا و حسرتا ! دريغا و فسوسا « فَرَّطْتُ » : كوتاهي كردم . سهل‌انگاري نمودم . « جَنبِ اللهِ » : سوي خدا . ناحيه خدا . مراد ( در حق خدا ) است و منظور از آن ، تمام كارهائي است كه فرمان انجام يا ترك آنها از ناحيه خدا صادر ميشود . « وَ إِن كُنتُ . . . » : حرف ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است ، و جمله حال است . در معني چنين است : فَرَّطْتُ وَ أَنَا سَاخِرٌ . ( نگا : كشّاف ) .
آيه 57
متن آيه :
أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِي لَكُنتُ مِنَ الْمُتَّقِينَ
ترجمه :
يا اين كه نگويد : اگر خداوند راهنمائيم مي‌كرد از زمره پرهيزگاران مي‌شدم ( و هم‌اكنون همچون ايشان در بهشت بسر مي‌بردم . امّا ديگر گذشت ) .
توضيحات :
« لَوْ أَنَّ اللهَ هَدَانِي » : بيان چنين عباراتي به خاطر تحيّر و تحسّر است و اظهار ندامت بر گذشته است ( نگا : ابراهيم / 21 ) . يا اين كه چنان كه قرطبي ميگويد : سخن حقي است و مراد باطل است ( نگا : انعام / 148 ) .
آيه 58
متن آيه :
أَوْ تَقُولَ حِينَ تَرَى الْعَذَابَ لَوْ أَنَّ لِي كَرَّةً فَأَكُونَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ
ترجمه :
يا اين كه - بدان گاه كه عذاب را مشاهده ميكند - نگويد : كاشكي بازگشتي به دنيا برايم ميسّر مي‌بود تا از زمره نيكوكاران گردم !
توضيحات :
« كَرَّةً » : رجعت و بازگشت به دنيا ( نگا : شعراء / 102 ) .
آيه 59
متن آيه :
بَلَى قَدْ جَاءتْكَ آيَاتِي فَكَذَّبْتَ بِهَا وَاسْتَكْبَرْتَ وَكُنتَ مِنَ الْكَافِرِينَ
ترجمه :
آري ! ( اي پشيمان ! ) آيه‌هاي من ( كه در بر گيرنده تعاليم من بود ، توسّط پيام‌آورانم ) به تو رسيد ، ولي آنها را تكذيب كردي و تكبّر نمودي و از زمره كافران گشتي . ( مقصّر اصلي خودت هستي و خود كرده را چاره نيست ) .
توضيحات :
« بَلي » : ( نگا : بقره / 81 و 112 و 260 ، آل‌عمران / 76 ) . « إِسْتَكْبَرْتَ وَ كُنتَ » : واژه ( نفْس ) به صورت مذكّر و مؤنّث به كار مي‌رود . در افعال ( تَقُولَ ) و ( تَري ) جنبه مؤنّث و در افعال بعدي جنبه مذكّر مورد نظر بوده است .
آيه 60
متن آيه :
وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ تَرَى الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ
ترجمه :
كساني كه بر خدا دروغ مي‌بندند ، روز قيامت آنان را خواهي ديد كه ( بر اثر غم و اندوه و ذلّت و خواري ) روهايشان سياه است . مگر جايگاه متكبّران دوزخ نيست ؟
توضيحات :
« وُجُوهُهُم مُّسْوَدَّةٌ » : ( نگا : آل‌عمران / 106 ، نحل / 58 ، زخرف / 17 ) . « مَثْويً » : ( نگا : آل‌عمران / 151 ، نحل / 29 ، عنكبوت / 68 ) .
آيه 61
متن آيه :
وَيُنَجِّي اللَّهُ الَّذِينَ اتَّقَوا بِمَفَازَتِهِمْ لَا يَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
ترجمه :
خداوند كساني را كه تقوا پيشه كرده‌اند رهائي مي‌بخشد و به مقصودشان مي‌رساند . هيچ گونه بدي و بلائي بديشان نمي‌رسد و غمگين و اندوهگين نمي‌گردند .
توضيحات :
« بِمَفَازَتِهِمْ » : مفازه ، مصدر ميمي و به معني رستگاري و كامياب شدن و به آرزو رسيدن است ( نگا : آل‌عمران / 188 ، نبأ / 31 ) . حرف ( ب ) براي ملابسه است .
آيه 62
متن آيه :
اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ
ترجمه :
خدا آفريدگار همه چيز است و همه چيز را مي‌پايد و مراقبت مي‌نمايد .
توضيحات :
« وَكِيلٌ » : عهده‌دار و نگاهدار . ناظر و مراقب ( نگا : آل‌عمران / 173 ، انعام / 66 و 102 و 107 ) .
آيه 63
متن آيه :
لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
كليدهاي آسمانها و زمين از آن او است . كساني كه آيات خدا را باور نمي‌دارند ايشان زيانكارند . ( چرا كه قوانين و رهنمودهاي كسي را نمي‌پذيرند كه مالك و صاحب سراسر جهان و فرمانده و گرداننده آن است ) .
توضيحات :
« مَقَالِيدُ » : جمع مِقْلاد ، كليدها . « لَهُ مَقَالِيدُ . . . » : كنايه از مالكيّت و حاكميّت است .
آيه 64
متن آيه :
قُلْ أَفَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّي أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجَاهِلُونَ
ترجمه :
بگو : اي نادانان ! آيا به من دستور مي‌دهيد كه غير خدا را پرستش كنم ؟ !
توضيحات :
« أَفَغَيْرَ اللهِ . . . » : مشركان با لحني آمرانه و بدون ذكر دليل و منطق از پيغمبر مي‌خواستند بتهاي ايشان را پرستش نمايد تا بدو ايمان بياورند و از او پيروي كنند .
آيه 65
متن آيه :
وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ
ترجمه :
به تو و به يكايك پيغمبران پيش از تو وحي شده است كه اگر شرك‌ورزي كردارت ( باطل و بي‌پاداش مي‌گردد و ) هيچ و نابود ميشود ، و از زيانكاران خواهي بود .
توضيحات :
« لإِنْ أَشْرَكْتَ . . . » : پيغمبران معصومند و شرك نمي‌ورزند . چنين خطابي گوشه زدن به ديگران است . « لَيَحْبَطَنَّ » : قطعاً هيچ و نابود و بي‌پاداش و بيسود ميشود ( نگا : بقره / 217 ، آل‌عمران / 22 ، مائده / 53 ) .
آيه 66
متن آيه :
بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَكُن مِّنْ الشَّاكِرِينَ
ترجمه :
پس در اين صورت تنها خدا را بپرست و از زمره سپاسگزاران باش .
توضيحات :
« اللهَ » : مفعول مقدّم ( أُعْبُدْ ) و تقديم آن براي حصر است . « بَلْ . . . » : پس در اين صورت . با توجّه به اين .
آيه 67
متن آيه :
وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّماوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ
ترجمه :
آنان آن گونه كه شايسته است خدا را نشناخته‌اند ( اين است كه تو را به شرك مي‌خوانند . خدا آن كسي است كه ) در روز قيامت سراسر كره زمين يكباره در مشت او قرار دارد و آسمانها با دست راست او در هم پيچيده ميشود . خدا پاك و منزّه از شرك آنان ( و دورِ دور از انبازهاي ايشان و فراتر از انديشه انسان ) است .
توضيحات :
« مَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدْرِهِ » : ( نگا : انعام / 91 ، حجّ / 74 ) . « قَبْضَتُهُ » : قبض به معني در مشت گرفتن است و اينجا به معني ( مَقبوض ) يعني ( در مشت ) است . مراد اين است كه همه زمين در قبضه قدرت و تحت تصرّف او است . « مَطْوِيَّاتٌ » : در پيچيده‌ها . در هم نورديده‌ها . ( نگا : انبياء / 104 ) . « بِيَمِينِهِ » : با دست راست او . انتخاب دست راست بدان خاطر است كه اغلب مردم كارهاي مهمّ را با دست راست انجام مي‌دهند و قوّت و قدرت بيشتري در آن احساس مي‌كنند . همه اين تشبيهات و تعبيرات ، كنايه از سلطه مطلق پروردگار بر عالم هستي است و اين سلطه در جهان ديگر براي انسانها محسوستر و آشكارتر است .
آيه 68
متن آيه :
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ
ترجمه :
در صور دميده خواهد شد و تمام كساني كه در آسمانها و زمين هستند مي‌ميرند مگر كساني كه خدا بخواهد ( آنان را تا زمان ديگري زنده بدارد ) . سپس بار ديگر در آن دميده ميشود ، به ناگاه همگي ( جان مي‌گيرند و ) بپا مي‌خيزند و مي‌نگرند ( تا در حق ايشان چه شود و حساب و كتابشان كي انجام پذيرد و سرنوشتشان به كجا بينجامد ) .
توضيحات :
« الصُّورِ » : ( نگا : انعام / 73 ، كهف / 99 ، طه / 102 ) . « صَعِقَ » : مُرد ( نگا : طور / 45 ) . « مَن شَآءَ اللهُ » : قرآن و خبر صحيح مشخّص نفرموده‌اند مراد از چنين افرادي كه مستثني هستند چه كساني مي‌باشند ( نگا : المراغي ) . « قِيَامٌ » : جمع قائِم ، ايستادگان . « يَنظُرُونَ » : چشم به راه حساب و كتاب و سزا و جزا و شقاوت و سعادت ابدي خويش هستند .
آيه 69
متن آيه :
وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاء وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ
ترجمه :
و زمين ( محشر و عرصات قيامت ) با نور ( تجلّي ) خداوندگارش روشن ميشود ، و كتاب ( و نامه اعمال به دست صاحبانش ) گذاشته ميشود و پيغمبران و گواهان آورده ميشوند ، و راست و درست ميان مردم داوري مي‌گردد ، و اصلاً بديشان ستم نمي‌شود .
توضيحات :
« أَشْرَقَتْ » : روشن شد . تابان گرديد . « الأرْضُ » : مراد زمين محشر و گستره قيامت است . « بِنُورِ رَبِّهَا » : با نور خداوندگارش . مراد از نور خدا ، پرتو تجلّي است ( نگا : اعراف / 143 ) . بعضيها نور را كنايه از عدل و داد الهي گرفته‌اند كه محشر را نوراني ميكند . « وُضِعَ الْكِتَابُ » : نامه اعمال به دست صاحبان آن داده ميشود ( نگا : اسراء / 13 و 14 ، كهف / 49 ) . « الشُّهَدَآءِ » : جمع شهيد ، گواهان . مراد انبياء ( نگا : نساء / 41 ، قصص / 75 ) و علماء و راهنمايان امت محمّدي ( نگا : بقره / 143 ) و فرشتگان است ( نگا : نساء / 166 ، ق / 21 ، انفطار / 10 - 12 ) . در صورت اوّل ، عطف ( الشُّهَدَآءِ ) بر ( النَّبِيِّينَ ) از قبيل عطف عامّ بر خاصّ است .
آيه 70
متن آيه :
وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا يَفْعَلُونَ
ترجمه :
و به تمام و كمال سزا و جزاي هر كاري را كه انسان كرده است بدو داده ميشود ، و خدا ( از هر كس ديگري ) بهتر ميداند كه آنان چه كارهائي را مي‌كرده‌اند .
توضيحات :
« وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 25 ) . « هُوَ أَعْلَمُ . . . » : مراد اين است ، احضار گواهان نه بدان خاطر است كه اعمال مردم را براي خدا معلوم سازند . بلكه بدان خاطر است تا خود مردم كردارشان را به ياد آورند و با چشم خويش كِشته خويشتن را ببينند و گواهان بر آن گواهي دهند .
آيه 71
متن آيه :
وَسِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَراً حَتَّى إِذَا جَاؤُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِ رَبِّكُمْ وَيُنذِرُونَكُمْ لِقَاء يَوْمِكُمْ هَذَا قَالُوا بَلَى وَلَكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذَابِ عَلَى الْكَافِرِينَ
ترجمه :
و كافران به سوي دوزخ گروه گروه رانده ميشوند و هنگامي كه بدانجا رسيدند درهاي آن به رويشان گشوده مي‌گردد و نگهبانان دوزخ بديشان مي‌گويند : آيا پيغمبراني از جنس خودتان به ميانتان نيامده‌اند تا آيه‌هاي پروردگارتان را براي شما بخوانند و شما را از روياروئي چنين روزي بترسانند ؟ مي‌گويند : آري ! ( پيغمبران برانگيخته شدند و اوامر و نواهي خدا را به ما رساندند و از عذاب آخرت بيممان دادند ) وليكن فرمان عذاب بر كافران ثابت و قطعي است ( و ما راه كفر در پيش گرفتيم و بايد هم تاوان آن را بپردازيم و چنين سرنوشت شومي داشته باشيم ) .
توضيحات :
« سِيقَ » : سوق داده شد . رانده شد . « زُمَراً » : جمع زُمْرَة ، گروه گروه . فوج فوج . دسته دسته . « خَزَنَتُهَا » : خَزَنَة جمع خازِن ، محافظان ، نگهبانان . « رُسُلٌ مِّنكُمْ » : پيغمبراني از جنس و نوع خودتان . مراد اين است كه پيغمبران به زبان خودتان شريعت را به شما تفهيم كرده‌اند . « أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ » : اين پرسش جنبه توبيخ و تهديد دارد « حَقَّتْ كَلِمَةُ . . . » : ( نگا : يونس / 33 و 96 ، نحل / 36 ) .
آيه 72
متن آيه :
قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ
ترجمه :
بديشان گفته ميشود : از درهاي دوزخ داخل شويد . جاويدانه در آن مي‌مانيد . جايگاه متكبّران چه بد جايگاهي است .
توضيحات :
« مَثْوَي الْمُتَكَبِّرِينَ » : ( نگا : نحل / 29 ، زمر / 60 ) .
آيه 73
متن آيه :
وَسِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذَا جَاؤُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَقَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ
ترجمه :
و كساني كه از ( عذاب و خشم ) پروردگارشان مي‌پرهيزند ، گروه گروه به سوي بهشت رهنمود ميشوند تا بدان گاه كه به بهشت مي‌رسند ، بهشتي كه درهاي آن ( براي احترامشان به رويشان ) باز است . بدين هنگام نگاهبانان بهشت بديشان مي‌گويند : درودتان باد ! خوب بوده‌ايد و به نيكي زيسته‌ايد ، پس خوش باشيد و داخل بهشت شويد و جاودانه در آن بمانيد .
توضيحات :
« وَ فُتِحَتْ أَبْوابُهَا » : در حالي كه درهاي آن به رويشان باز است . حرف واو ، حاليّه است ( نگا : ص / 50 ) . همين عبارت در آيه 71 بدون واو است ، چرا كه جهنّم به منزله زندان است و درِ زندان هنگامي گشوده ميشود كه زنداني يا زندانياني را بدانجا برسانند . ولي در اين آيه حرف واو بيانگر جاي خوب و باصفائي است كه چون بزرگاني را بدانجا مي‌برند كه در پيش خدا ارجمندند ، به احترام ايشان درها قبلاً باز شده و آماده تشريف فرمائي و ورود ايشان است . « سَلامٌ عَلَيْكُمْ » : درودتان باد ! در امن و امان هستيد . « طِبْتُمْ » : در دنيا خوب بوده‌ايد و به نيكي زيسته‌ايد . خوش باشيد و به خوشي زندگي كنيد ! تلاشتان نيكو بوده است و پاداشتان نيكو خواهد بود ( نگا : المراغي ) . جاه و مكان خوب و خوشي داريد .
آيه 74
متن آيه :
وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَأَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشَاء فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ
ترجمه :
و مي‌گويند : سپاس و ستايش خداوندي را سزا است كه با ما به وعده خويش ( كه توسّط پيغمبران به آدميزادگان داده بود ) وفا كرد و سرزمين ( بهشت ) را از آن ما نموده است تا در هر جائي از بهشت كه بخواهيم منزل گزينيم و بسر بريم . پاداش عمل كنندگان ( به دستورات پروردگار ) چه خوب و جالب است !
توضيحات :
« صَدَقَنَا وَعْدَهُ » : ( نگا : آل‌عمران / 152 ، انبياء / 9 ) . « أَوْرَثَنَا » : به ما داده است . از آن ما كرده است ( نگا : اعراف / 128 و 137 ، شعراء / 59 ) . « نَتَبَوَّأُ » : جايگاه خود مي‌كنيم . جايگزين مي‌شويم و بسر مي‌بريم ( نگا : يوسف / 56 ، يونس / 87 و 93 ) . « حَيْثُ » : هر كجا . ( نگا : بقره / 35 و 58 و 144 ) .
آيه 75
متن آيه :
وَتَرَى الْمَلَائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَقُضِيَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَقِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
( در آن روز ، اي مخاطب ! ) فرشتگان را خواهي ديد كه گرداگرد عرش خدا حلقه زده‌اند و به سپاس و ستايش پروردگار خود مشغولند . در ميان ( بندگان خدا داوري ميشود ) و دادگرانه و واقعي در ميانشان داوري مي‌گردد ، ( و از سوي همه هستي فرياد برآورده ميشود ) و گفته ميشود : حمد و سپاس خداوند جهانيان را سزا است !
توضيحات :
« حَآفِّينَ » : طواف كنندگان و گردندگان . حلقه زنندگان . فراگيرندگان . « قُضِيَ بَيْنَهُمْ » : ( نگا : يونس / 19 و 47 و 54 ، هود / 110 ، زمر / 69 ) .
|
[دوشنبه 1395-03-03] [ 07:02:00 ب.ظ ]
|
