تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس از ديدگاه اسلام چيست؟
براي روشن شدن بحث، ابتدا بايد هر يك از مفاهيم «عزت نفس» و «اعتماد به نفس» تعريف شود. و مقصودي كه از آنها داريم كاملاً روشن شود.
تعريف اعتماد به نفس
اعتماد به نفس Self - confidence : اعتماد به نفس یعنی اتكا به نيروها و توانايي‌هاي خود و بهره‌گيري از اين نيروهاي خدادادي، در مسير پر پيچ و خم زندگي تا در مشكلات و سختي ها بار خود را خويش به دوش كشيم، نه آن كه دست نياز به سوي ديگران بگشاييم و چشم به آنها بدوزيم. اسلام نيز به اين خوداتكايي و اعتماد به نفس با توكل به خدا، تاكيد دارد.[1] اعتماد به نفس عزم انسان را راسخ مي كند و انسان را به قله هاي سعود و پيشرفت مي رساند.
تعريف عزت نفس
در نظام اعتقادي و تربيتي اسلام، مفهومي تحت عنوان «عزت نفس» مطرح شده است؛ كه امروزه، به غلط تلقي رايج اين است كه عزت نفس، برگردان واژة self-esteem و دقيقاً به همان معنا است. در حالي كه مفهوم «حرمت خود» (مجموعه ارزشیابی و قضاوت هايي كه فرد در مورد خود دارد) مناسب ترين عبارت براي واژة فوق است؛ و تعريف و كاربردي غير از آنچه كه منابع اسلامي از عزت نفس دارند، دارد. البته نه اينكه كاملاً از هم بيگانه باشند؛ بلكه با هم ارتباط دارند.[2]
عزّت در لغت به معناي «قوت» ، «غلبه»، «شكست ناپذيري» و… است. «العزه : هي القوه و الغلبه» و في الحديث «المومن اعز من الحيل اي اصلب»[3] راغب اصفهاني نيز مي نويسد: «عزت، حالتي است كه مانع از مغلوب شدن انسان مي شود اصالت شكست ناپذيري) و در اصل «عزاز» به معناي زمين ضلب و محكم و نفوذ ناپذير گرفته شده است.»[4]
بنابراين، از نظر اسلام عزت نفس عبارتست از حالت شكست ناپذير و توان مقاومت در برابر سختي ها و مشكلات و عدم پذيرش ذلت در موقعيت هاي دشوار زندگي كه در اثر نوعي عملكرد در انسان پديد مي آيد، و داشتن اين حالت باعث برتري فرد از نظر خود و ديگران مي شود، بدين لحاظ افرادي كه در برابر سختي، و مشكلات مقاوم و سر سخت هستند، مي توانند در موقعيت هاي گوناگون، خود را حفظ كرده ، به پيروزي و سربلندي نايل شوند شخصي كه عزت نفس دارد از چنان شخصيت معنوي قوي و قدرت روحي بالايي برخوردار است كه نمي توان او را تحت تاثير قرار داد و بر او غلبه كرد.
با توجه به احاديث و روايات مشابه فراواني كه دربارة نفس و حالات آن وارد شده است، در اسلام از حرمت خود با عزت نفس و عنوان احترام به خود با بيان جملاتي كه نشانة كرامت انسان است ياد شده است. عزت نفس از درون انسان سرچشمه مي گيرد و تنها پس از شناسايي، پذيرش و احترام نهادن به هستة اصيل خويش است كه فرد مي تواند به آن دست يابد.[5] قابل توجه اينكه در برخي آيات قرآن و از جمله در آية 10 سورة فاطر عزت منحصراً از آن خدا شمرده شده و در آيات مورد بحث مي افزايد: و از آن رسول او و مومنان است چرا كه اولياء و دوستان خدا نيز (نمونة كوچكي) از عزت او را دارند و به او متكي هستند، به همين دليل در روايات اسلامي روي اين مساله تاكيد شده است كه مومن نبايد وسائل ذلت خود را فراهم سازد، خدا خواسته او عزيز باشد او هم براي حفظ اين عزت بايد بكوشد. در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ در تفسير آيه ولله العزة و لرسوله و للمومنين مي خوانيم: «فالمومن يكون عزيزاً و لا يكون ذليلا… المومن اعز من الجبل ان الجبل يستفل منه بالمعاول، و المومن لا يستفل من دينه شيء: مومن عزيز است و ذليل نخواهد بود، مومن از كوه محكمتر و پر صلابت تر است؛ چرا كه كوه را با كلنگ ها ممكن است تخريب كرد ولي چيزي از دين مومن هرگز جدا نمي شود.» در حديث ديگري از همان امام مي خوانيم: «لا ينبغي للمومن ان يذل نفسه قيل له و كيف يذل نفسه قال يتعرض لما لا يطيق!، سزاوار نيست مومن خود را ذليل كند، سوال شد چگونه خود را ذليل مي كند؟ فرمود: به سراغ كاري مي رود كه از او ساخته نيست!»
مولفه هاي عزت نفس در آیات
با استفاده از آيات و روايات و بررسي حالات افراد، مولفه‌هاي ذيل را براي عزت نفس مي‌توان برشمرد:
1. شكست ناپذيري و توان مقاومت در برابر سختي‌ها؛
2. بي‌نيازي از ديگران؛
3. اطاعت و تسليم در برابر خدا.
4. احساس ارزشمندي
5. دوري از ذلت و خواري؛
6. جنبة الهي بودن؛ چون عزت در اصل از آن خدا است.
تفاوت‌ها
با توجه به تعريف‌ها و توضيحاتي كه براي هر يك از مفاهيم «عزت نفس» و «اعتماد به نفس» داشتيم. مرزها و تفاوت‌هاي آنها تا حدودي روشن شده “اعتماد به نفس” آگاهي داشتن به استعدادها، توانمندي‌ها، ارزش انساني خود و جايگاهي كه هر كس در اين دنيا دارد، و اتكا به آن نيروها و استعدادهاي دروني و سعي و تلاش بر طبق آن است؛ اما “عزت نفس” حالت شكست ناپذيري، قوت و توان مقاومت و دوري از ذلت و احساس ارزشمندي است، كه به انسان كمك مي كند تا در برابر سختي ها و ناملايمات زندگي ايستادگي كرده و به پيروزي و سر بلندي دست يابد، و به آساني تحت تاثير افكار و عملكرد منفي ديگران واقع نشود. در واقع افراد با عزت نفس بالا شجاع و نترسند و از غير خدا نمي هراسند.
عزت نفس با خدا محوري محقق مي شود و وصل به امور مادي و غير مادي است و اعم است؛ ولي اعتماد به نفس در فرهنگ غربی، انسان محور و اخص است. انسان در صورتي مي‌تواند حالت عزت نفس را در خويش ايجاد كند كه ارتباط قلبي و معنوي با خدا برقرار، و به دستورهاي الهي عمل كند. اما اعتماد به نفس شناخت و تقويت نيروي هاي دروني و بهره گيري از كمك هاي الهي (توكل بر خدا) محقق مي‌شود.
اما بايد توجه داشت كه اعتماد به نفس ريشه در خودشناسي و عزت نفس دارد. يعني انسان با تأمل در خود با نقاط قوت ضعف خود آشنا مي‌شود. و اگر واقع بين باشد ، هر چند نقاط ضعف هم داشته باشد، می‌‌‌تواند با تكيه بر آن دسته از توانايي‌هاي خود و توكل به خدا به قله‌هاي پيشرفت دست يابد.
پي نوشت ها:
[1]. ر.ك: شجاعي، محمد صادق، توكل به خدا راهي به سوي حرمت خود و سلامت روان، قم، مركز انتشارات موسسه امام خميني، 1383، ص50.
[2]. ر.ك: همان، ص173.
[3]. الطريحي، فخرالدين، مجمع البحرين، تهران، مرتضوي، 1375، ج4، ص27و26.
[4]. الراغب الاصفهاني، مفردات الفاظ القرآن، دمشق، دارالقلم، 1416، ص563.
[5]. تفسير نمونه، ج24، ص170و169.
|
[جمعه 1394-11-23] [ 06:25:00 ب.ظ ]
|