موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره غافر / تفسیر نور
آيه 1
متن آيه :
حم
ترجمه :
حا . ميم .
توضيحات :
« حم » : حا . ميم . از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) .
آيه 2
متن آيه :
تَنزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ
ترجمه :
فرو فرستادن اين كتاب ( قرآن ) از سوي يزدان چيره و آگاه انجام مي‌پذيرد .
توضيحات :
« تَنزِيلُ الْكِتَابِ . . . » : ( نگا : زمر / 1 ) .
آيه 3
متن آيه :
غَافِرِ الذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ
ترجمه :
يزداني كه بخشنده گناه ، پذيرنده توبه ، داراي عذاب سخت ، و صاحب اِنعام و احسان است . هيچ معبودي جز او وجود ندارد . بازگشت به سوي او است .
توضيحات :
« قَابِلِ » : قبول كننده . پذيرنده . « التَّوْبِ » : جمع تَوْبَة ، بازگشتها . يا اين كه مصدر است و به معني بازگشتن . « الطَّوْلِ » : فضل . قدرت . احسان و انعام . ( نگا : نساء / 25 ، توبه / 86 ) . « الْمَصيرُ » : ( نگا : بقره / 126 و 285 ، آل‌عمران / 28 ) .
آيه 4
متن آيه :
مَا يُجَادِلُ فِي آيَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلَادِ
ترجمه :
هيچ كسي در مقابل آيات خدا پرخاشگري نمي‌كند و به ستيز نمي‌ايستد . مگر آنان كه كافر باشند . آمد و شد و سلطه و قدرت كافران در شهرها و كشورها ، تو را گول نزند .
توضيحات :
« مَا يُجَادِلُ فِي . . . » : مراد از جدال و كشمكش درباره قرآن ، جدال و نزاع باطل است ( نگا : كهف / 56 ، حجّ / 3 ) نه مباحثه و مناظره‌اي كه براي روشنگري معاني و حل مشكلات كتاب الهي ميان اهل علم در مي‌گيرد ( نگا : نحل / 125 ) . « تَقَلُّبُ » : رفت و آمد . برو و بيا . سير و سياحت . مراد آمد و شد براي تجارت و گردش و قدرت نمائي براي سلطه‌گري و حيله‌گري است ( نگا : نحل / 46 ) .
آيه 5
متن آيه :
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ
ترجمه :
پيش از اينان ( كه مشركان معاصرند ) قوم نوح و دسته‌ها و گروههائي ( همچون عاد و ثمود و لوط ) كه بعد از ايشان بوده‌اند ( پيغمبران خدا را ) تكذيب كرده‌اند و همه ملّتها خواسته‌اند كه با ( زر و زور و تزوير ) در حق پيغمبر خود توطئه كنند تا او را بگيرند و ( بكشند . گذشته از اين با دلائل و براهين فرستادگان خدا ) به ناحق جدال و نزاع ورزيده‌اند ، تا به وسيله باطل حق را نابود و برطرف كنند . ولي من ايشان را ( به عذاب دنيوي ) گرفتار ساخته‌ام . آيا عقاب ( و عذاب دنيوي ) من نسبت بديشان چگونه است ؟ ( ويرانه‌هاي شهرهايشان در مسير مسافرتهاي شما به چشم مي‌خورد ، و سرنوشت شوم و عاقبت سياه و تاريك ايشان بر صفحات تاريخ و در سينه‌هاي صاحبدلان ثبت است ، بنگريد و عبرت بگيريد ) .
توضيحات :
« الأحْزَابُ » : گروهها و دسته‌هائي كه عليه پيغمبران همدست و همپشت شده‌اند و براي اسارت و كشتن و آزارشان به تلاش ايستاده‌اند . در آيه 12 و 13 سوره ص به برخي از چنين گروهها و دسته‌هائي اشاره شده است . « هَمَّتْ » : قصد كرده است . توطئه چيده است ( نگا : مائده / 11 ، يوسف / 24 ، توبه / 13 و 74 ) . « لِيَأْخُذُوهُ » : تا او را اسير كنند . واژه اخذ در اينجا به معني أَسْر يعني اسير كردن است . همان گونه كه أخيذ به معني اسير است . « لِيُدْحِضُوا » : تا باطل گردانند . تا مغلوبش نمايند ( نگا : كهف / 56 ، صافّات / 141 ) . « فَأَخَذْتُهُمْ » : من ايشان را گرفتار كردم . من آنان را هلاك ساختم . « فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ » : ( نگا : رعد / 32 ) .
آيه 6
متن آيه :
وَكَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ
ترجمه :
اين چنين ، فرمان پروردگارت بر كافران ( و مشركاني كه راههاي ظلم و جنايت را با پاي خود پيموده‌اند ، و با اراده خويش بر گناهكاريها و بزهكاريها اصرار و ابرام ورزيده‌اند ، اجرا شده است و ) تحقّق پذيرفته است ، و آن اين كه ايشان دوزخيانند .
توضيحات :
« كَذلِكَ » : همان گونه كه . همچنين . يعني همان گونه كه كفّار ستمكار پيشين مورد قهر خدا قرار گرفته‌اند ، اينان نيز به قهر خدا در دنيا گرفتار مي‌آيند ، و سرانجام هم به دوزخ درمي‌آيند . چرا كه دوزخيند . فرمان خدا مبني بر اين كه كافران سياه دل تاريخ را شامل شده است . « حَقَّتْ . . . » : ( نگا : يونس / 33 و 96 ، نحل / 36 ، زمر / 71 ) . « أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ » : اين عبارت بدل ( كَلِمَةُ ) و مرفوع است . يا لام تعليل محذوف است و جمله منصوب است .
آيه 7
متن آيه :
الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَّحْمَةً وَعِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ
ترجمه :
آنان كه بردارندگان عرش خدايند و آنان كه گرداگرد آنند به سپاس و ستايش پروردگارشان سرگرمند و بدُو ايمان دارند و براي مؤمنان طلب آمرزش مي‌كنند ( و مي‌گويند : ) پروردگارا ! مهرباني و دانش تو همه چيز را فرا گرفته است ( هم اعمال و اقوالشان را كاملاً مي‌داني و هم مرحمت و مهربانيت مي‌تواند ايشان را دربر گيرد ) پس در گذر از كساني كه ( از گناهان دست مي‌كشند و به طاعات و عباداتت مي‌پردازند ، و از راههاي انحرافي دوري مي‌گزينند و به راستاي راهت ) برمي‌گردند و راه تو را در پيش مي‌گيرند ، و آنان را از عذاب دوزخ مصون و محفوظ فرما .
توضيحات :
« الَّذينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ » : فرشتگاني كه بردارندگان عرش هستند . تعداد نفرات فرشتگان حامل عرش عظيم و نحوه حمل ايشان ، و خود عرش بر ما مجهول است . قرآن و سنّت متواتر تفصيلي در اين باره نداده‌اند . در اين باره دم نمي‌زنيم و امر آن را به خدا حوالت مي‌داريم ( نگا : المراغي ) . « رَحْمَة » : از لحاظ نحوي تمييز و از نظر معني فاعل است . « قِهِمْ » : به دورشان دار . محفوظ و مصونشان فرما . واژه ( قِ ) فعل امر ماده ( وقي ) است .
آيه 8
متن آيه :
رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدتَّهُم وَمَن صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
ترجمه :
پروردگارا ! آنان را به باغهاي هميشه ماندگار بهشتي داخل گردان كه بديشان ( توسّط پيغمبران ) وعده داده‌اي ، همراه با پدران خوب و همسران شايسته و فرزندان بايسته ايشان . قطعاً تو ( بر هر چيزي ) چيره و توانا و ( در هر كاري ) داراي فلسفه و حكمت هستي .
توضيحات :
« جَنَّاِتِ عَدْنٍ » : ( نگا : توبه / 72 ، رعد / 23 ، نحل / 31 ، كهف / 31 ) . « صَلَحَ » : شايسته شد . بايسته گرديد . كار نيك كرد ( نگا : رعد / 23 ) .
آيه 9
متن آيه :
وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَن تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
ترجمه :
و آنان را از ( عقوبت دنيوي و كيفر اخروي ) بديها نگاهدار ، و تو هر كه را در آن روز از كيفر بديها نگاهداري ، واقعاً بدو رحم كرده‌اي ( و مورد الطاف خود قرار داده‌اي ) و آن مسلّماً رستگاري بزرگ و نيلِ به مقصود سترگي است .
توضيحات :
« تَقِ » نگاهداري . به دور داري . « يَوْمَئِذٍ » : آن روز كه قيامت است « السَّيِّئَاتُ » : بديها . مراد عقوبتهاي دنيوي و كيفرهاي اخروي است . ذكر آن بعد از ( عَذَابَ الْجَحِيمِ ) از قبيل ذكر عام بعد از خاصّ است . « الْفَوْزُ » : رستگاري . نيل به مقصود و رسيدن به مراد .
آيه 10
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِن مَّقْتِكُمْ أَنفُسَكُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِيمَانِ فَتَكْفُرُونَ
ترجمه :
( پس از آن كه كافران به دوزخ افتادند ، از سوي فرشتگان و مؤمنان ) كافران صدا زده مي‌شوند كه قطعاً خدا بيش از اين كه خودتان بر خويشتن خشمگينيد بر شما خشمگين است ، چرا كه ( در دنيا توسّط انبياء و علماء ) به سوي ايمان آوردن فرا خوانده مي‌شديد و راه كفر در پيش مي‌گرفتيد .
توضيحات :
« يُنَادَوْنَ » : فرياد زده مي‌شوند . صدا زده مي‌شوند . « مَقْتُ اللهِ » : خشم خدا . اضافه ( مَقْت ) به ( الله ) اضافه مصدر به فاعل خود است . « مَقْتِكُمْ أَنفُسَكُمْ » : خشمگين شدن خودتان بر خويشتن . اضافه ( مقت ) به ( كم ) نيز از قبيل اضافه مصدر به فاعل خود است . علّت خشم كافران بر نفس خود از اين لحاظ است كه خودشان سبب مصائب و بلاياي خويشتن شده‌اند ( نگا : ابراهيم / 22 ) . « إِذْ » : چرا كه .
آيه 11
متن آيه :
قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ
ترجمه :
كافران مي‌گويند : پروردگارا ! ما را دوبار ميرانده‌اي و دوبار زنده كرده‌اي ، و ما ( در اين مرگها و حياتها به قدرت تو پي برده‌ايم و همه چيز را فهميده‌ايم ، اكنون ) به گناهان خود اعتراف مي‌كنيم ، آيا راهي براي خارج شدن ( از دوزخ و بازگشت به دنيا و جبران مافات ) وجود دارد ؟ !
توضيحات :
« أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ » : دو بار ما را ميرانده‌اي . مراد از ميراندن اوّل ، آفرينش خاك بي‌جان انسان از عدم محض است ( نگا : بقره / 28 ) ، و مراد از ميراندن دوم ، مرگ بعد از پايان عمر است . « أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ » : دو بار ما را زندگي بخشيده‌اي . مراد از حيات دوم ، زنده گرداندن اموات پس از پايان جهان و سر بر آوردن از گورها به هنگام رستاخيز است . اشاره دوزخيان به دو بار ميراندن و زنده گرداندن شايد بدين خاطر باشد كه مي‌خواهند بگويند ، اي خداوندي كه مالك مرگ و حياتي ! توانائيِ اين را داري كه دو ممات و دو حيات را براي ما تبديل به سه ممات و سه حيات كني و ما را بازگرداني تا در مقام جبران برآئيم .
آيه 12
متن آيه :
ذَلِكُم بِأَنَّهُ إِذَا دُعِيَ اللَّهُ وَحْدَهُ كَفَرْتُمْ وَإِن يُشْرَكْ بِهِ تُؤْمِنُوا فَالْحُكْمُ لِلَّهِ الْعَلِيِّ الْكَبِيرِ
ترجمه :
اين ( عذابي كه در آن هستيد ) بدان خاطر است كه شما هنگامي كه خدا به يگانگي خوانده مي‌شد نمي‌پذيرفتيد ، و اگر براي خدا انباز قرار داده مي‌شد باور مي‌داشتيد . پس در اين صورت فرمانروائي و داوري از آن خداوند والا مقام و بزرگوار است ( و هر گونه كه خود بخواهد درباره شما حكم صادر و داوري خواهد كرد . هم اينك بتان و كساني را كه شريك خدا و صاحب سلطه مي‌دانستيد به فرياد خوانيد تا شما را از دوزخ بدر آرند ! ) .
توضيحات :
« إِذا دُعِيَ اللهُ وَحْدَهُ . . . » : ( نگا : زمر / 45 ) .
آيه 13
متن آيه :
هُوَ الَّذِي يُرِيكُمْ آيَاتِهِ وَيُنَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاءِ رِزْقاً وَمَا يَتَذَكَّرُ إِلَّا مَن يُنِيبُ
ترجمه :
او كسي است كه دلائل ( قدرت ) و نشانه‌هاي ( عظمت ) خود را به شما مي‌نماياند و از آسمان براي شما روزي مي‌فرستد . امّا تنها كساني متوجّه ( اين مسأله ) مي‌گردند كه ( عناد را رها كنند و به سوي انديشيدن درباره نشانه‌هاي آفاق و انفس خدا ) برگردند .
توضيحات :
« ءَايَاتِهِ » : دلائل قدرت و عظمت ، و نشانه‌هاي آفاق و انفسي كه تمام جهان هستي را پر كرده است . « رِزْقاً » : روزي . مراد وسيله توليد روزي است ، همچون باران و برف و هوا و نور آفتاب و اشعّه‌هاي ديگر كه براي زندگي موجودات زنده از جمله انسان ضروري هستند . « يُنِيبُ » : برمي‌گردد . مراد ترك عناد و رجوع به خدا است در پرتو انديشه و شناخت امور .
آيه 14
متن آيه :
فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ
ترجمه :
اكنون كه چنين است ، خدا را به فرياد بخوانيد و عبادت و طاعت را خاصّ او بدانيد ، هر چند كه كافران دوست نداشته باشند .
توضيحات :
« فَادْعُوا اللهَ مُخْلِصِينَ . . . » : ( نگا : اعراف / 29 ، يونس / 22 ، عنكبوت / 65 ) .
آيه 15
متن آيه :
رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلَاقِ
ترجمه :
خدا داراي مقامات والا و كمالات بالا و تخت فرماندهي است ، و او وحي را به فرمان خود براي هر كس از بندگانش كه بخواهد نازل مي‌كند تا ( مردمان را ) از روز روياروئي ( ايشان با خدا براي حساب و كتاب ) بترساند .
توضيحات :
« رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ » : صاحب مقامات بالا و مراتب والا . يعني خدا درجات كمال و اوصاف جلال او آن قدر بالا است كه كمال و جلالي در مقابلش كمال و جلال نيست ، و هماي بلند پرواز عقل و علم بشري هرگز به ذيل آن هم نمي‌رسد ، چه رسد به اوج آن . عظيم‌الصّفات . برخي رفيع‌الدّرجات را به معني برافرازنده آسمانها ( نگا : زادالمسير ) و بالا برنده درجات بندگان ( نگا : نمونه ) دانسته‌اند . بعضي هم گفته‌اند : درجات و مقامات در دست خدا است و به هر كس كه بخواهد مي‌دهد ( نگا : كشّاف ) . « ذُوالْعَرْشِ » : خالق و مالك عرش . داراي تخت و سرير سلطنت جهان هستي . « الرُّوحَ » : وحي ( نگا : نحل / 2 ، شوري / 52 ) . « مِنْ أَمْرِهِ » : به فرمان خود . « يَوْمَ التَّلاق » : روز قيامت است كه در آن پيشينيان و پسينيان و زمينيان و آسمانيان به همديگر مي‌رسند و يكديگر را ملاقات مي‌كنند ، و هر كسي با اعمالي كه كرده است رو به رو مي‌شود و سزا و جزاي آن را مي‌بيند . ياء تلاقي در رسم‌الخطّ قرآني حذف شده است .
آيه 16
متن آيه :
يَوْمَ هُم بَارِزُونَ لَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِّمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ
ترجمه :
روز روياروئي روزي است كه مردمان ظاهر و آشكار مي‌شوند ( و تمام پرده‌ها و حجابها كنار مي‌روند و موانع مادي برچيده مي‌شوند . بالاخره علاوه از سر بر آوردن مردم از گورها ، درون و برون و خلوت و جلوت همه انسانها نمودار مي‌گردد ) و چيزي از ( كار و بار و رفتار و پندار ) ايشان بر خدا پنهان نمي‌ماند . ( فرياد وحشتناكي را مي‌شنوند كه مي‌گويد : ) ملك و حكومت ، امروز از آن كيست ؟ ( پاسخ قاطعانه داده مي‌شود كه ) از آن خداوند يكتاي چيره و توانا است .
توضيحات :
« يَوْمَ » : بدل از ( يَوْمَ ) قبلي است كه مفعول به ( لِيُنذِرَ ) بود . « بَارِزُونَ » : جمع بارز ، نمايان . آشكار . مراد اين است كه مردمان از گورها خارج مي‌گردند و ظاهر و نمايان مي‌شوند و چيزي ايشان را از ديدها پنهان نمي‌دارد ( نگا : طه / 106 ، ابراهيم / 21 و 48 ) . هستي و هويّت و اسرار و كردار انسانها روشن و ظاهر مي‌شود و هيچ چيزي مكتوم نمي‌ماند ( نگا : كهف / 47 ، طارق / 9 ) .
آيه 17
متن آيه :
الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
ترجمه :
امروز هر كسي در برابر كاري كه كرده است جزا و سزا داده مي‌شود . هيچ گونه ستمي امروز وجود نخواهد داشت . بي‌گمان خداوند سريع‌الحساب است ( و حساب و كتاب كسي را از موقع مقرّر به تأخير نمي‌اندازد ) .
توضيحات :
« تُجْزي . . . » : ( نگا : طه / 15 ، يونس / 52 ) .
آيه 18
متن آيه :
وَأَنذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَنَاجِرِ كَاظِمِينَ مَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَلَا شَفِيعٍ يُطَاعُ
ترجمه :
( اي محمّد ! ) آنان را از روز نزديك بترسان ( كه قيامت است ) . آن زماني كه دلها ( از شدّت وحشت ) به گلوگاه مي‌رسند ( و انگار از جاي خود كنده و به بالا پرت شده‌اند ) و تمام وجودشان مملوّ از خشم و اندوه مي‌گردد ( خشم بر كساني كه ايشان را به چنين سرنوشتي دچار كرده‌اند ، و خشم بر خود كه به حرف ديگران گوش فرا داده‌اند ، و غم و اندوه بر روزگار هدر رفته و طلاي عمر باخته شده ) . ستمگران نه داراي دوست دلسوزند ، و نه داراي ميانجيگري كه ميانجي او پذيرفته گردد .
توضيحات :
« يَوْمَ الأَزِفَةِ » : روز نزديك . مراد قيامت است كه به علّت نزديك بودن آن چنين ناميده شده است ( نگا : نجم / 57 ) . « إِذْ » : بدل از ( يَوْمَ ) است . « الْحَنَاجِرِ » : جمع حَنْجَرَة ، حلقوم . گلوگاه . « الْقُلُوبُ لَدَي الْحَنَاجِرِ » : اين سخن كنايه از شدّت خوف و مضيقت است ( نگا : احزاب / 10 ) . « كَاظِمِينَ » : فرو خورندگان خشم . كساني كه غم و اندوه را در سينه‌ها حبس مي‌كنند . حال است . « حَمِيمٍ » : دوست صميمي و دلسوز ( نگا : شعراء / 101 ) .
آيه 19
متن آيه :
يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ
ترجمه :
خداوند از دزدانه نگاه كردن چشمها و از رازي كه سينه‌ها در خود پنهان مي‌دارند ، آگاه است .
توضيحات :
« خَآئِنَةَ الأعْيُنِ » : خيانت چشمان و دزدانه نگاه كردن آنها . چشمان خائن و بدنظر . در صورت اوّل ، واژه ( خَآئِنَة ) مصدر است ، و در صورت دوم اسم فاعل ، و اضافه صفت به موصوف خود است و در اصل ( الأعْيُنَ الْخَآئِنَة ) است .
آيه 20
متن آيه :
وَاللَّهُ يَقْضِي بِالْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لَا يَقْضُونَ بِشَيْءٍ إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ
ترجمه :
خداوند به حق و عدل داوري مي‌كند ، و كساني را كه به جاي او به فرياد مي‌خوانند ( به سبب عجز و ناتواني ) كمترين داوري از دست ايشان ساخته نيست ( و اصلاً كارهاي نيستند تا داوري به پيش ايشان برده شود ) . تنها خدا شنوا و بينا است .
توضيحات :
« مِن دُونِهِ » : به جاي او . بغير از او . « لا يَقْضُونَ بِشَيْءٍ » : اصلاً داوري نمي‌كنند . يعني فرماندار و قاضي‌القضات فقط خدا است و بس و ديگران جملگي ضعيف و درمانده‌اند .
آيه 21
متن آيه :
أَوَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ كَانُوا مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَآثَاراً فِي الْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا كَانَ لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِن وَاقٍ
ترجمه :
آيا در زمين به سير و سياحت نپرداخته‌اند تا ببينند سرانجام كار كساني كه پيش از ايشان بوده‌اند به كجا كشيده است . آنان نيرويشان و آثارشان در زمين بيشتر از شما بوده است و خداوند ايشان را به سبب گناهانشان گرفته و هلاك ساخته است و مدافعي در برابر ( عذاب ) خدا نداشته‌اند ( و كسي ايشان را از عذاب رهائي نداده است ) .
توضيحات :
« أَوَلَمْ يَسِيرُوا . . . » : ( نگا : يوسف / 109 ، حجّ / 46 ، روم / 9 ، فاطر / 44 ) . « قُوَّةً وَ ءَاثَاراً » : از لحاظ نيرو تواناتر و از نظر توليدات كشاورزي و پيشرفت صنعتي و ترقّي علمي ، جلوتر بوده‌اند ( نگا : انبياء / 79 و 81 ، نمل / 16 و 17 و 20 ، سبأ / 10 و 12 ، شعراء / 128 و 129 ، روم / 9 ) . علاوه از اشاره به آثار باستاني كه تاريخ زنده و مدوّن است ، اشاره به تاريخ غير مدوّن و بلكه مدفون در دل زمين است و تخريب و زير و رو شدن بارها و بارهاي زمين را فرياد مي‌دارد . اگر در نظر داشته باشيم كه ما حتّي تاريخ ده هزار سال مردمان روي زمين را چنان كه بايد در دست نداريم ، آيا در عمر ده‌ها هزار و صدها هزار و هزاران هزار سال پيش بر كره زمين چه گذشته است ، خدا مي‌داند و بس .
آيه 22
متن آيه :
ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانَت تَّأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَكَفَرُوا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ إِنَّهُ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
اين ( هلاك و عذاب ) بدان خاطر بوده است كه پيغمبرانشان دلائل و براهين روشن براي ايشان مي‌آوردند و ارائه مي‌دادند و آنان راه كفر در پيش مي‌گرفتند ، و خدا ايشان را گرفته و هلاك مي‌كرد . چرا كه او نيرومند شديد العقابي است .
توضيحات :
« تَأْتِيهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ » : پيغمبرانشان دلائل و براهين را براي ايشان مي‌آوردند و همراه با دلائل و براهين به سويشان مي‌رفتند . ( نگا : مائده / 32 ، حديد / 25 ) .
آيه 23
متن آيه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ
ترجمه :
ما موسي را همراه با معجزات و دليل روشن فرستاديم .
توضيحات :
« ءَايَاتِ » : معجزات . « سُلْطانٍ » : دليل و حجّت ( نگا : هود / 96 ) .
آيه 24
متن آيه :
إِلَى فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَقَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ
ترجمه :
به سوي فرعون و هامان و قارون . ايشان گفتند : موسي جادوگر دروغگوئي است .
توضيحات :
« فِرْعَوْنَ وَ هَامَان وَ قَارُونَ » : فرعون ، سمبل حاكم ظالم ، هامان ، مظهر درباريِ حيله‌گر و طرّاح طرحها و نقشه‌هاي شيطاني ، و قارون ، نمونه ثروتمند مستكبر و بي‌باور .
آيه 25
متن آيه :
فَلَمَّا جَاءهُم بِالْحَقِّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا اقْتُلُوا أَبْنَاء الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ وَاسْتَحْيُوا نِسَاءهُمْ وَمَا كَيْدُ الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ
ترجمه :
هنگامي كه موسي از جانب ما حق را بديشان رساند ، ( سردمداران كفر به پيروان خود ) گفتند : بكشيد فرزندان كساني را كه همراه موسي ايمان آورده‌اند ( تا دودمانشان از صفحه روزگار زدوده گردد ) و زنانشان را زنده بگذاريد ( تا به خدمتگزاري و كنيزي ما مشغول شوند ) . ليكن نيرنگ كافران بي‌نتيجه بوده و جز گمراهي نخواهد بود ( و تيرشان پيوسته به سنگ خواهد خورد ، و طرحهاي شيطاني آنان سرانجام دامنگير خودشان خواهد شد ) .
توضيحات :
« جَآءَهُم بِالْحَقِّ » : حق را براي ايشان آورد كه مراد قوانين آسماني و معجزات دالّ بر نبوّت است . « أُقْتُلوا أَبْنَآءَ الَّذِينَ . . . » : كشتار دوم بني‌اسرائيل توسّط فرعون و فرعونيان مراد است ( نگا : تفسير قاسمي ) . « فِي ضَلالٍ » : سردرگمي است . هدر رفتن و بي‌نتيجه شدن است .
آيه 26
متن آيه :
وَقَالَ فِرْعَوْنُ ذَرُونِي أَقْتُلْ مُوسَى وَلْيَدْعُ رَبَّهُ إِنِّي أَخَافُ أَن يُبَدِّلَ دِينَكُمْ أَوْ أَن يُظْهِرَ فِي الْأَرْضِ الْفَسَادَ
ترجمه :
فرعون ( به اطرافيان و مشاوران خود ) گفت : بگذاريد من موسي را بكشم و او پروردگارش را ( براي نجات خود از دست من ) به فرياد خواند . من از اين مي‌ترسم كه آئين شما را تغيير دهد ، يا اين كه در زمين فساد را گسترش دهد و پراكنده سازد .
توضيحات :
« ذَرُونِي » : مرا رها كنيد . مراد ممانعت به عمل نياوردن و جلوگيري نكردن است . « أَن يُظْهِرَ » : اين كه توسعه دهد و پخش و پراكنده سازد . « الْفَسَادَ » : مرادشان آئين توحيدي يا يك انقلاب ضدّ استكباري است .
آيه 27
متن آيه :
وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُم مِّن كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لَّا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ
ترجمه :
موسي ( خطاب به فرعون و فرعونيان ) گفت : من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه مي‌برم از دست هر متكبّري كه به روز حساب و كتاب ( قيامت ) ايمان نداشته باشد .
توضيحات :
« عُذْتُ » : پناهنده مي‌شوم . خود را در پناه مي‌دارم .
آيه 28
متن آيه :
وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلاً أَن يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءكُم بِالْبَيِّنَاتِ مِن رَّبِّكُمْ وَإِن يَكُ كَاذِباً فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ وَإِن يَكُ صَادِقاً يُصِبْكُم بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ
ترجمه :
مرد مؤمني از خاندان فرعون كه ايمان خود را پنهان مي‌داشت گفت : آيا مردي را خواهيد كشت بدان خاطر كه مي‌گويد : پروردگار من الله است ، در حالي كه دلائل روشني و معجزات آشكاري از جانب پروردگارتان برايتان آورده است و به شما نموده است ؟ اگر او دروغگو باشد ، دروغگوئيش دامنگير خود او خواهد شد ، و اگر راستگو باشد ، برخي از عذابهائي كه شما را از آن مي‌ترساند گريبانگيرتان خواهد گشت . قطعاً خداوند كسي را ( به راه نجات و رستگاري ) رهنمود نمي‌سازد كه تجاوز كار و دروغ‌پرداز باشد .
توضيحات :
« ءَالِ » : خاندان . « قَدْ جَآءَكُم بِالْبَيِّنَاتِ » : معجزات آشكاري را به شما نشان داده است . دلائل روشني را برايتان بيان داشته است . « يَعِدُكُمْ » : شما را وعده مي‌دهد . مراد وعده شرّ يا به عبارت ديگر وعيد است . « إِنَّ اللهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ » : اين عبارت دو پهلو است : اگر موسي متجاوز و دروغگو باشد ، خدا او را رهنمود نمي‌سازد و مشمول هدايت الهي نخواهد شد . در اين صورت سر و كارش با خدا است و به شما نيازي براي كيفر دادن و كشتن او نيست . اگر شما متجاوز و دروغ‌پرداز باشيد ، خدا شما را رهنمود نمي‌سازد و مشمول هدايت الهي نخواهيد شد . پس بيائيد تا مسير خود را از بدي به سوي نيكي تغيير دهيد .
آيه 29
متن آيه :
يَا قَوْمِ لَكُمُ الْمُلْكُ الْيَوْمَ ظَاهِرِينَ فِي الْأَرْضِ فَمَن يَنصُرُنَا مِن بَأْسِ اللَّهِ إِنْ جَاءنَا قَالَ فِرْعَوْنُ مَا أُرِيكُمْ إِلَّا مَا أَرَى وَمَا أَهْدِيكُمْ إِلَّا سَبِيلَ الرَّشَادِ
ترجمه :
( مرد مؤمن ادامه داد و گفت : ) اي قوم من ! امروز حكومت در دست شما است ، و در اين سرزمين پيروز و چيره‌ايد . امّا اگر عذاب سخت ( خانه برانداز و ريشه‌كن ساز ) الهي دامنگيرمان شود ، چه كسي ما را مدد و ياري خواهد كرد و براي رستگاريمان خواهد كوشيد ؟ ! فرعون گفت : من جز آنچه صلاح ديده‌ام و پيشنهاد كرده‌ام صلاح نمي‌بينم و به شما پيشنهاد نمي‌كنم ، و من جز به راه هدايت و منتهي به سعادت ، شما را رهنمود نمي‌كنم . ( پس دستور من كشتن موسي است و بايد اجرا شود ) .
توضيحات :
« الْمُلْكُ » : حكومت و سلطنت . شاهي . « ظَاهِرِينَ » : غالبين . چيرگان و پيروزمندان . حال است « بَأْسِ » : عذاب شديد . « الرَّشَادِ » : هدايت . صواب و صلاح .
آيه 30
متن آيه :
وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُم مِّثْلَ يَوْمِ الْأَحْزَابِ
ترجمه :
آن مرد با ايمان گفت : اي قوم من ! مي‌ترسم همان بلائي به شما برسد كه در روزگاران گذشته به گروهها و دسته‌ها رسيده است .
توضيحات :
« مِثْلَ » : همانند . مراد همانند حادثه و بلا است . يعني مضافي قبل از ( يَوْمِ ) محذوف است . « يَوْمِ الأحْزابِ » : مراد از ( يَوْم ) ايّام و روزگاران است ، نه روز يا زمان واحدي . همچنين ايّام به معني وقائع نيز آمده است ( نگا : تفسير روح‌المعاني ) . « الأحْزَابِ » : ( نگا : غافر / 5 ) .
آيه 31
متن آيه :
مِثْلَ دَأْبِ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ وَمَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِّلْعِبَادِ
ترجمه :
از سزاي عادتي همچون عادت قوم نوح و عاد و ثمود و كساني كه بعد از آنان بوده‌اند ( مي‌ترسم كه گريبانگيرتان شود ) . خداوند نمي‌خواهد به بندگان ستم كند ( و نمي‌پسندد كه بندگانش هم به يكديگر ستم كنند ) .
توضيحات :
« مِثْلَ دَأْبِ » : همانند عادت . مضافي پيش از ( دَأْبِ ) محذوف است
آيه 32
متن آيه :
وَيَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ يَوْمَ التَّنَادِ
ترجمه :
اي قوم من ! بر شما از روز صدا زدن ( كه قيامت است ) مي‌ترسم .
توضيحات :
« يَوْمَ التَّنَادِ » : مراد قيامت است . . . « التَّنَادِ » : اصل آن تنادي است ، به معني صدا زدن . قيامتْ ( يَوْمَ التَّنَادِ ) : ناميده شده است ، چرا كه در آن : هر ملّتي را به نام پيغمبرش فرياد مي‌دارند ؛ مردمان همديگر را صدا مي‌زنند و به كمك مي‌طلبند ؛ مردمان را براي گردهمايي در محشر صدا مي‌زنند ؛ مردمان كافر واويلا سر مي‌دهند و نابودي را فرياد مي‌دارند ، و . . .
آيه 33
متن آيه :
يَوْمَ تُوَلُّونَ مُدْبِرِينَ مَا لَكُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ
ترجمه :
آن روزي كه پشت مي‌كنيد و مي‌گريزيد ، امّا هيچ پناهي جز خدا ( براي حفظ خود از عذاب ) نداريد . آخر خدا كسي را كه ( از راستاي بهشت منحرف و ) گمراه سازد ، هيچ راهنما و راهبري نخواهد داشت .
توضيحات :
« يَوْمَ » : بدل است . . . « تُوَلُّونَ مُدْبِرِينَ » : ( نگا : نمل / 80 ، توبه / 25 ، انبياء / 57 ) . . . « عَاصِم » ( نگا : يونس / 27 ، هود / 43 ) .
آيه 34
متن آيه :
وَلَقَدْ جَاءكُمْ يُوسُفُ مِن قَبْلُ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا زِلْتُمْ فِي شَكٍّ مِّمَّا جَاءكُم بِهِ حَتَّى إِذَا هَلَكَ قُلْتُمْ لَن يَبْعَثَ اللَّهُ مِن بَعْدِهِ رَسُولاً كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ مُّرْتَابٌ
ترجمه :
پيش از اين ، يوسف آيه‌هاي روشن و دلائل آشكاري را براي شما آورده بود ، امّا شما پيوسته درباره آنچه آورده بود و ارائه داده بود شكّ و ترديد مي‌كرديد ( و به دنبال او راه نمي‌افتاديد ) تا زماني كه از دنيا رفت ، گفتيد : خداوند بعد از او ديگر پيغمبري را برانگيخته نخواهد كرد . اين چنين خداوند اشخاص متجاوز و متردّد را گمراه و سرگشته مي‌سازد .
توضيحات :
« الْبَيِّنَاتِ » : آيه‌هاي كتاب آسماني . دلائل و براهين و معجزات . « فَمَازِلْتُمْ فِي شَكٍّ » : پيوسته در شكّ و ترديد بسر مي‌برديد . « هَلَكَ » : فوت كرد . « مُرْتَابٌ » : متشكّك و متردّد در دين .
آيه 35
متن آيه :
الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ كَبُرَ مَقْتاً عِندَ اللَّهِ وَعِندَ الَّذِينَ آمَنُوا كَذَلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلَى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ
ترجمه :
آنان كسانيند كه بدون هيچ دليلي كه ( از عقل يا نقل در دست ) داشته باشند ، در برابر آيات الهي ( موضعگيري مي‌كنند و ) به ستيز و كشمكش مي‌پردازند . ( چنين جدال بي‌اساس و نادرستي با آيات الهي ) موجب خشم عظيم خدا و كساني خواهد شد كه ايمان آورده باشند . اين گونه خداوند بر هر دلي كه خود بزرگ‌بين و زورگو باشد ، مهر مي‌نهد ( و حسّ تشخيص را از آن مي‌گيرد ) .
توضيحات :
« الَّذِينَ » : منصوب و بدل از ( مَنْ ) است ، و يا مرفوع و خبر مبتداي محذوف است و در اصل چنين است : هُمُ الَّذِينَ . يا مبتدا است و جمله ( كَبُرَ مَقْتاً ) خبر آن است . « سُلْطَانٍ » : حجّت و برهان . « كَبُرَ مَقْتاً » : فاعل ( كَبُرَ ) ضمير مستتري است كه به جدال مفهوم از ( يُجَادِلُونَ ) برمي‌گردد . و يا به ( مَنْ ) . يعني : كَبُرَ مَقْتُهُ . « يَطْبَعُ » : مهر مي‌نهد ( نگا : اعراف / 101 ، روم / 59 ) . « قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ » : اضافه موصوف به صفت خود است .
آيه 36
متن آيه :
وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا هَامَانُ ابْنِ لِي صَرْحاً لَّعَلِّي أَبْلُغُ الْأَسْبَابَ
ترجمه :
فرعون ( از قتل موسي موقّتاً دست كشيد ، ولي بر مركب غرور سوار شد و ) گفت : اي هامان ! براي من بناي مرتفعي بساز ، شايد من به وسائلي دست يابم ( كه با آنها به سوي خداي موسي بالا روم ) .
توضيحات :
« صَرْحاً » : كاخ عظيم . بناي مرتفع ( نگا : نمل / 44 ، قصص / 38 ) . « الأسْبَاب » : وسائل ( نگا : بقره / 166 ، ص / 10 ) . راههاي شناخت و دستيابي به چيزي .
آيه 37
متن آيه :
أَسْبَابَ السَّمَاوَاتِ فَأَطَّلِعَ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ كَاذِباً وَكَذَلِكَ زُيِّنَ لِفِرْعَوْنَ سُوءُ عَمَلِهِ وَصُدَّ عَنِ السَّبِيلِ وَمَا كَيْدُ فِرْعَوْنَ إِلَّا فِي تَبَابٍ
ترجمه :
وسائل ( صعود به ) آسمانها ، تا به خداي موسي بنگرم و از او آگاه شوم ، هر چند كه من گمانم بر اين است كه موسي دروغگو است . اين چنين ، كارهاي بد فرعون در نظرش آراسته و پيراسته گشته ، و او از راه ( حق ) بازداشته شده بود ، و توطئه و نيرنگ فرعون ( و فرعونيان ) جز به زيان و نابودي نينجاميد .
توضيحات :
« أَسْبَابَ » : بدل است . « أَطَّلِعَ » : بنگرم . باخبر شوم . « تَبَابٍ » : خسران و زيان . هلاك و نابودي .
آيه 38
متن آيه :
وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِ
ترجمه :
مرد با ايمان گفت : اي قوم من ! از من پيروي كنيد تا شما را به راه صحيح هدايت كنم .
توضيحات :
« الرَّشَادِ » : ( نگا : غافر / 29 ) . رَشاد و رُشد مذكور در ( بقره / 256 ) يكي است .
آيه 39
متن آيه :
يَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ
ترجمه :
اي قوم من ! اين حيات دنيوي كالاي ناچيزي ( و توشه اندكي و خوشي گذرائي ) است ، و آخرت سراي ماندگاري و استقرار است .
توضيحات :
« مَتَاعٌ » : توشه‌اي كه سواري براي مسافرت با خود برمي‌دارد ( نگا : المنتخب ) . كالاي اندك . لذّت گذرا . بهره‌اي ناچيز . « دَارُالْقَرَارِ » : سراي هميشگي و ماندگاري . خانه استقرار و جاودانگي .
آيه 40
متن آيه :
مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ
ترجمه :
هر كس عمل بدي انجام دهد ، ( در آخرت ) جز همسان آن ، كيفر داده نمي‌شود ، ولي هر كس كار خوبي انجام دهد ، خواه مرد باشد يا زن - به شرط اين كه مؤمن باشد - چنين كساني به بهشت مي‌روند و در آنجا نعمت و روزي بديشان بدون حساب و كتاب عطاء مي‌گردد .
توضيحات :
« بِغَيْرِ حِسَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 27 ، نور / 38 ، ص / 39 ، زمر / 10 ) .
آيه 41
متن آيه :
وَيَا قَوْمِ مَا لِي أَدْعُوكُمْ إِلَى النَّجَاةِ وَتَدْعُونَنِي إِلَى النَّارِ
ترجمه :
اي قوم من ! چه خبر است ؟ من شما را به سوي نجات و رستگاري مي‌خوانم و شما مرا به سوي آتش دوزخ مي‌خوانيد ؟ !
توضيحات :
« مَا لِي ؟ » : چه چيز مي‌بينم ؟ چه خبر است ؟ چه شده است ؟ به من بگوئيد كه .
آيه 42
متن آيه :
تَدْعُونَنِي لِأَكْفُرَ بِاللَّهِ وَأُشْرِكَ بِهِ مَا لَيْسَ لِي بِهِ عِلْمٌ وَأَنَا أَدْعُوكُمْ إِلَى الْعَزِيزِ الْغَفَّارِ
ترجمه :
مرا فرا مي‌خوانيد تا خدا را باور ندارم ، و انبازي براي او قرار دهم كه اطّلاعي از آن نداشته و ( دليل و برهاني از كتابهاي آسماني بر صحّت معبود بودنش سراغ ) ندارم . در حالي كه من شما را به سوي ( پرستش خداوند ) باعزّت و با مغفرت فرا مي‌خوانم .
توضيحات :
« أُشْرِكَ بِهِ مَا . . . » : ( نگا : حجّ / 71 ) .
آيه 43
متن آيه :
لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيَا وَلَا فِي الْآخِرَةِ وَأَنَّ مَرَدَّنَا إِلَى اللَّهِ وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ
ترجمه :
قطعاً چيزهائي كه مرا به سوي آنها فرا مي‌خوانيد ، نه در دنيا دعوتي دارند و نه در آخرت . ( در دنيا ديده يا شنيده نشده است كه بتها پيغمبراني را به سوي مردم فرستاده باشند تا ايشان را توسّط انبياء به پرستش خود دعوت كنند و بدين وسيله حق الوهيّت داشته باشند ، و در آخرت هم كسي را براي دادگاهي و حسابرسي خويش به سوي خود نمي‌خوانند ) و بازگشت ما در آخرت تنها به سوي خدا است و بس . و ( بايد بدانيد كه ) اسرافكاران ، دوزخي و همدم آتشند .
توضيحات :
« لاجَرَمَ » : به ناچار . قطعاً ( نگا : هود / 22 ، نحل / 23 و 62 و 109 ) . « دَعْوَةٌ » : فرا خواندن . مراد فرا خواندن مردمان براي پرستش در دنيا و دادگاهي در آخرت است . به عبارت ديگر ، بتها نه فرستادگاني به سوي مردمان براي اطاعت از خود روانه كرده‌اند ، و نه در آخرت مي‌توانند مردمان را به دادگاهي خوانند ( نگا : كهف / 52 ، قصص / 64 ، فاطر / 14 ) . لذا اله و معبودِ كسي نمي‌توانند باشند . امّا الله ، هم در دنيا پيغمبراني به سوي مردمان روانه فرموده است و ايشان را به پرستش خويش فرا خوانده است ، و هم در آخرت مردمان را به دادگاه قيامت فرا مي‌خواند و دادرسي مي‌فرمايد ( نگا : اسراء / 52 ، روم / 25 ) . دعاء . در اين صورت مضاف محذوف است و تقدير چنين است : لَيْسَ لَهُ إِسْتِجابَةُ دَعْوَة . ( نگا : نمل / 62 ، فاطر / 14 ) . « مَرَدَّ » : ( نگا : رعد / 11 ، روم / 43 ، شوري / 44 و 47 ، مريم / 76 ) .
آيه 44
متن آيه :
فَسَتَذْكُرُونَ مَا أَقُولُ لَكُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ
ترجمه :
به زودي آنچه من به شما مي‌گويم به خاطر خواهيد آورد ( و به صدق گفتار من پي خواهيد برد ) . من كار و بار خود را به خدا وا مي‌گذارم و حوالت مي‌دارم . خداوند بندگان را مي‌بيند ( و پندار و گفتار و كردارشان را مي‌پايد ) .
توضيحات :
« أُفَوِّضُ » : واگذار مي‌كنم . مي‌سپارم .
آيه 45
متن آيه :
فَوَقَاهُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ مَا مَكَرُوا وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ
ترجمه :
خداوند ( چنين بنده مؤمني را تنها نگذاشت و ) او را از سوء توطئه‌ها و نيرنگهاي ايشان محفوظ و مصون داشت ، ولي عذاب بدي خاندان فرعون را در بر گرفت .
توضيحات :
« سَيِّئَاتِ » : بديها . مراد شكنجه‌ها و كيفرها و بلاها است . « حَاقَ » : در بر گرفت . گريبانگير گرديد ( نگا : انعام / 10 ، هود / 8 ، نحل / 34 ) .
آيه 46
متن آيه :
النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوّاً وَعَشِيّاً وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ
ترجمه :
و آن آتش دوزخ است كه بامدادان و شامگاهان آنان بدان عرضه مي‌شوند . ( اين عذاب برزخ ايشان است ) و امّا روزي كه قيامت برپا مي‌شود ( خدا به فرشتگان دستور مي‌دهد ) خاندان فرعون ( و پيروان او ) را به شديدترين عذاب دچار سازيد .
توضيحات :
« النَّارُ » : بدل از ( سُوءُ الْعَذَابِ ) است . « يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا » : به آتش نموده مي‌شوند . مراد اين است كه بامدادان و شامگاهان منزل و مأواي آينده آنان در دوزخ را بدانان نشان مي‌دهند . همان گونه كه رسول اكرم خبر داده است : إِنَّ أَحَدَكُمْ إِذا مَاتَ عُرِضَ عَلَيْهِ مَقْعَدُهُ بِالْغَداه وَالْعَشِيِّ ، إِنْ كانَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، وَ إِنْ كانَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ فَمِنْ أَهْلِ النَّارِ ، فَيُقالُ هذا مَقْعَدُكَ حَتّي يَبْعَثَكَ اللهُ يَوْمَ الْقَيَامَةِ . « أَشَدَّ الْعَذَابِ » : اضافه صفت به موصوف خود است .
آيه 47
متن آيه :
وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيباً مِّنَ النَّارِ
ترجمه :
( خاطر نشان ساز ) زماني را كه در آتش دوزخ ( دوزخيان ) با همديگر به كشمكش و پرخاشگري مي‌پردازند . ضعفاء ( يعني پيروان دنيوي ) به مستكبران ( يعني رؤساي دنيوي ) مي‌گويند : ما پيروان شما بوديم ، آيا ( هم اينك اي سردمداران ) بخشي از عذاب را به جاي ما پذيرا مي‌گرديد و به گردن مي‌گيريد ؟
توضيحات :
« يَتَحَآجُّونَ » : كشمكش مي‌كنند . سخنان پرخاشگرانه مي‌گويند . بگو مگو مي‌كنند . « الضُّعَفَآءُ » : مراد پيروان و مقلّدان دنيوي است . « ألَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا » : مراد رؤساء و سردمداران دنيوي است . « مُغْنُونَ عَنَّا » : ( نگا : ابراهيم / 21 ) .
آيه 48
متن آيه :
قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبَادِ
ترجمه :
مستكبران ( پاسخ مي‌دهند و ) مي‌گويند : ما و شما همگي در اين آتش دوزخ هستيم ( و سرنوشت مشتركي داريم ) . خداوند در ميان بندگان ( خود عادلانه ) داوري كرده است ( و سهم هر يكي را از عذاب چنان كه بايد داده است ) .
توضيحات :
« حَكَمَ » : داوري كرده است و دادگاهي و دادرسي نموده است .
آيه 49
متن آيه :
وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْماً مِّنَ الْعَذَابِ
ترجمه :
دوزخيان به نگهبانان دوزخ مي‌گويند : شما از پروردگارتان درخواست كنيد كه يك روز ( بلي فقط يك روز ) عذاب را از ما بردارد .
توضيحات :
« أُدْعُوا » : درخواست كنيد ( نگا : اعراف / 55 ، غافر / 50 ) . « يُخَفِّفْ » : تخفيف بدهد و كم كند . بردارد .
آيه 50
متن آيه :
قَالُوا أَوَلَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُم بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا بَلَى قَالُوا فَادْعُوا وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلَالٍ
ترجمه :
( نگهبانان دوزخ به آنان ) مي‌گويند : آيا پيغمبران شما آيه‌هاي روشن و دلائل آشكاري را براي شما نمي‌آوردند ؟ مي‌گويند : آري . مي‌گويند : پس خودتان درخواست كنيد ، ولي درخواست كافران ( به جائي نمي‌رسد و بيفايده است و ) جز سردرگمي نتيجه‌اي ندارد .
توضيحات :
« دُعَآءُ » : درخواست ( نگا : فصّلت / 51 ) . « ضَلالٍ » : سردرگمي . ضائع شدن و هدر رفتن . « وَ مَا دُعَآءُ الْكَافِرِينَ إِلاّ فِي ضَلالٍ » : اين جمله مي‌تواند مقول قول نگهبانان دوزخ و يا اين كه خدا باشد .
آيه 51
متن آيه :
إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ
ترجمه :
ما قطعاً پيغمبران خود را و مؤمنان را در زندگي دنيا و در آن روزي كه گواهان بپا مي‌خيزند ياري مي‌دهيم و دستگيري مي‌كنيم .
توضيحات :
« الأشْهادُ » : جمع شَهيد ، گواهان . از جمله گواهان ، فرشتگان و انبياء و شهداء هستند ( نگا : هود / 18 ، زمر / 69 ) .
آيه 52
متن آيه :
يَوْمَ لَا يَنفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ
ترجمه :
آن روزي كه عذرخواهي ستمگران بديشان سودي نمي‌رساند ، و نفرين ( و طرد از رحمت خدا ) بهره آنان خواهد بود و سراي بد ( دوزخ ) از آن ايشان خواهد شد .
توضيحات :
« سُوءُ الدَّارِ » : سراي بد . اضافه صفت به موصوف است . « اللَّعْنَةُ » : دوري از رحمت خدا و طرد از لطف‌الله .
آيه 53
متن آيه :
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْهُدَى وَأَوْرَثْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ
ترجمه :
ما به موسي هدايتهائي ( در مسير انجام رسالتش ) عطاء كرديم و بني‌اسرائيل را وارثان كتاب ( تورات ) نموديم .
توضيحات :
« الْهُدي » : مصدر است و به معني : هدايت و رهنمود ، يا هدايتها و رهنمودها . مراد از آن ، نبوّت و معجزات و دستورالعملهاي زندگي خداپسندانه ، و بالاخره هر چيزي است كه با آن ، مي‌توان مردمان را به راه يزدان هدايت و راهنمائي كرد و مهمّترين آنها تورات است . « الْكِتَابَ » : مراد تورات ، و يا همه كتابهائي است كه بر پيغمبران بني‌اسرائيل نازل شده است . از قبيل : زبور و صحف و تورات و انجيل .
آيه 54
متن آيه :
هُدًى وَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ
ترجمه :
( كتابي كه ) راهنما و اندرزگوي خردمندان بود .
توضيحات :
« هُديً وَ ذِكْري » : مصدر و مفعول له بشمارند ، يعني : كتاب تورات يا كتابهاي آسماني ديگر را براي راهنمائي و اندرزگوئي در اختيار بني‌اسرائيل قرار داديم . يا اين كه مصدر و به عنوان اسم فاعل ، يعني هادي و مذكِّر به كار رفته و حال بشمارند كه معني آن در بالا گذشت .
آيه 55
متن آيه :
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ
ترجمه :
پس ( اي محمّد ! بر اذيّت و آزار كفّار و ناملايمات روزگار ) شكيبائي كن ، چرا كه وعده خدا ( در امر كمك به پيغمبران خود و مؤمنان بديشان ، تخلّف‌ناپذير و ) حق است . و آمرزش گناهانت را بخواه ، و بامدادان و شامگاهان به سپاس و ستايش پروردگارت بپرداز .
توضيحات :
« إِسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ . . . » : اين گونه تعبيرات قرآني در مورد پيغمبر اسلام و ساير پيغمبران ، اشاره به : ( حَسَنَاتُ الأبْرَارِ ، سَيِّئَاتُ الْمُقَرَّبِينَ ) است . يك لحظه غفلت و يك ترك اولي در مورد انبياء جائز نيست و بايد از آن استغفار كنند ( نگا : محمّد / 19 ، فتح / 2 ، نصر / 3 ) . پيغمبر اسلام نيز به مقتضي بشريّت تصرّفات و اعمالي داشته است كه براي افراد عادي خوب و يا چيز ساده‌اي بوده و براي وجود مبارك او گناه و چيز مهمّي محسوب شده است و مورد عتاب پروردگار قرار گرفته است ( نگا : انعام / 33 - 35 ، انفال / 67 و 68 ، توبه / 43 ، 113 ، احزاب / 37 ، تحريم / 1 ، عبس / 1 - 10 ) .
آيه 56
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ
ترجمه :
كساني كه بدون دليلي كه ( از سوي خدا ) در دست داشته باشند ، درباره آيات الهي به ستيزه‌گري و كشمكش مي‌پردازند ، در سينه‌هايشان جز برتري جوئي نيست و هرگز هم به برتري نمي‌رسند . پس ( از شرّ اين گونه افراد خودخواه و برتري طلب ) خود را در پناه خدا دار كه او ( سخنان بي‌اساس ايشان را ) مي‌شنود و ( توطئه‌هاي ناجوانمردانه آنان را ) مي‌بيند .
توضيحات :
« ءَايَاتِ » : آيه‌هاي كتاب آسماني . دلائل و براهين الهي . « إِن فِي صُدُورِهِمْ . . . » : حرف ( إِنْ ) نافيه‌است . « كِبْرٌ » : تكبّر . برتري و رياست مراد است .
آيه 57
متن آيه :
لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
قطعاً آفرينش آسمانها و زمين ( از عدم در آغاز خلقت ) بسي دشوارتر است از آفرينش مردمان ( در پايان اين جهان براي شروع زندگي در آن جهان ) و ليكن بيشتر مردمان ( كه كفّار و مشركانند چنين چيزي را درست ) نمي‌دانند .
توضيحات :
« لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ » : اين قسمت آيه ، اشاره به سرآغاز آفرينش جهان توسّط يزدان است . « خَلْقِ النَّاسِ » : اشاره به پايان اين جهان و آفرينش دوباره مردمان است .
آيه 58
متن آيه :
وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ قَلِيلاً مَّا تَتَذَكَّرُونَ
ترجمه :
آنان كه چشمانشان ( از ديدن حق ) كور است ، با آنان كه ( حق را ) مي‌بينند ، و كساني كه ايمان آورده‌اند و كارهاي نيكو كرده‌اند ، با كساني كه بدكار و بزهكارند يكسان نيستند . امّا شما ( بر اثر خودخواهي و زشتكاري ) كمتر پند مي‌گيريد ( و متوجّه حقيقت مي‌شويد ) .
توضيحات :
« قَلِيلاً مَا تَتَذَكَّرُونَ » : ( نگا : اعراف / 3 ، نمل / 62 ) .
آيه 59
متن آيه :
إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
روز قيامت قطعاً فرا مي‌رسد و شكّي در آن نيست ، ولي بيشتر مردم تصديق نمي‌كنند .
توضيحات :
« لا رَيْبَ فِيهَا » : تأكيد سوم است . يعني فرا رسيدن قيامت با سه تأكيد در جمله همراه است : إِنَّ ، لام لآتِيَةٌ ، و شبه جمله لا رَيْبَ فِيهَا .
آيه 60
متن آيه :
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ
ترجمه :
پروردگار شما مي‌گويد : مرا به فرياد خوانيد تا بپذيرم . كساني كه خود را بزرگتر از آن مي‌دانند كه مرا به فرياد خوانند ، خوار و پست داخل دوزخ خواهند گشت .
توضيحات :
« أُدْعُونِي » : مرا به فرياد خوانيد . مرا به كمك بطلبيد . رفع نيازمنديها و حلّ مشكلات خود را از من بخواهيد . « عِبَادَتي » : عبادت من . عبادت در اينجا به معني دعاء است ، چرا كه دعاء مغز عبادت است همان گونه كه رسول اكرم فرموده است : الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ . « دَاخِرِينَ » : ( نگا : نحل / 48 ، صافّات / 18 ، نمل / 87 ) .
آيه 61
متن آيه :
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ
ترجمه :
خداوند كسي است كه شب را براي شما آفريد تا در آن بياسائيد و بياراميد ، و روز را روشن گردانيد ( تا در آن به فعّاليّت و كار و كوشش بپردازيد ) . خداوند نسبت به مردم فضل و كرم دارد ، وليكن بيشتر مردم شكرگزاري نمي‌كنند .
توضيحات :
« لِتَسْكُنُوا فِيهِ » : ( نگا : يونس / 67 ، قصص / 73 ) . « مُبْصِراً » : روشن . تابان ( نگا : يونس / 67 نمل / 86 ) .
آيه 62
متن آيه :
ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ لَّا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ
ترجمه :
آن ( كه دهنده نعمتها است ) الله ، پروردگار شما ، و آفريدگار همه اشياء است و جز او معبودي نيست . پس چگونه ( از عبادت او ) برگردانده مي‌شويد و ( از حق ) به كدام سو منحرف گردانده مي‌شويد ؟
توضيحات :
« فَأنَّي تُؤْفَكُونَ » : ( نگا : انعام / 95 ، يونس / 34 ، فاطر / 3 ) .
آيه 63
متن آيه :
كَذَلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كَانُوا بِآيَاتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ
ترجمه :
كساني كه ( در ميان ملّتهاي گذشته ) آيات خدا را نمي‌پذيرفته‌اند ، به همين شكل ( زشت و بي‌دليل ، از حق ) منحرف و رويگردان مي‌شده‌اند .
توضيحات :
« يُؤْفَكُ » : استعمال فعل مضارع به جاي ماضي ، براي به تصوير كشيدن شكل زشت و ناپسندي است كه منحرفان بر آن بوده‌اند ( نگا : المصحف الميسّر ) .
آيه 64
متن آيه :
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَرَاراً وَالسَّمَاء بِنَاء وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
خدا آن كسي است كه زمين را جايگاه و قرارگاه شما كرد ، و آسمان را به شكل خيمه و خرگاه ساخت ، و شما را شكل بخشيد و شكلهايتان را زيبا بيافريد ، و خوراكيهاي پاكيزه نصيبتان نمود . آن كه چنين ( الطافي ) در حق شما كرده است الله است . پس بالا و والا خداوند تعالي است كه پروردگار جهانيان است .
توضيحات :
« قَرَاراً » : قرارگاه . محلّ زندگي . « بِنَآءً » : ساختمان برافراشته . خيمه و خرگاه . با توجّه به معني اخير ، كرويّت فضا نيز در مدّ نظر است . « فَتَبَارَكَ اللهُ » : ( نگا : اعراف / 54 ، مؤمنون / 14 ، فرقان / 1 و 10 و 61 ) .
آيه 65
متن آيه :
هُوَ الْحَيُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
زنده جاويد او است . جز او خدائي وجود ندارد ، پس او را به فرياد خوانيد و عبادت را خاصّ او بدانيد . سپاس و ستايش الله را سزا است كه پروردگار جهانيان است .
توضيحات :
« الْحَيُّ » : ( نگا : بقره / 255 ، آل‌عمران / 2 ، طه / 111 ، فرقان / 58 ) . « فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ » : ( نگا : اعراف / 29 ، يونس / 22 ، عنكبوت / 65 ، لقمان / 32 ، زمر / 2 و 11 ، غافر / 14 ) .
آيه 66
متن آيه :
قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَمَّا جَاءنِيَ الْبَيِّنَاتُ مِن رَّبِّي وَأُمِرْتُ أَنْ أُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
بگو : من بازداشته شده‌ام از اين كه معبودهائي را بجز خدا بپرستم كه شما آنها را به فرياد مي‌خوانيد ، از آن زماني كه آيات روشن و دلائل آشكاري از جانب پروردگار برايم آمده است ، و به من فرمان داده شده است كه خاشعانه و خاضعانه تسليم پروردگار جهانيان گردم .
توضيحات :
« تَدْعُونَ » : ( نگا : انعام / 56 ، اعراف / 37 و 194 و 197 ) . « أُسْلِمَ » : تسليم شوم . فرمانبردار گردم ( نگا : بقره / 112 ، آل‌عمران / 83 ، نساء / 125 ) .
آيه 67
متن آيه :
هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخاً وَمِنكُم مَّن يُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُّسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
خدا كسي است كه شما را از خاك مي‌آفريند ، سپس ( خاك را ) به مني تبديل مي‌گرداند ، و بعد ( مني را ) به زالو گونه‌اي تبديل مي‌نمايد ، و آن گاه به شكل نوزادي ( از شكم مادرانتان ) بيرونتان مي‌آورد . بعد ( شما را زنده نگاه مي‌دارد ) تا مي‌رسيد به كمال قوّت خود ، آن گاه پير مي‌شويد - برخي از شما پيش از آن مرحله مي‌ميرند و ( باز هم شما را زنده نگاه مي‌دارد ) تا به وقت معيّن ( اجل تامّ ) مي‌رسيد . اميد است شما ( درسهاي عبرت و نشانه‌هاي قدرتي را كه در اين احوال و اطوار است ) بفهميد .
توضيحات :
« خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ » : مراد آفرينش ابوالبشر آدم است ، و يا مراد آفرينش يكايك مردمان از خاك از راه تغذيه اشيائي است كه در اصل از خاك هستند . « عَلَقَةٍ » : ( نگا : حجّ / 5 ، المؤمنون / 14 ) . « أَجَلاً مُّسَمّيً » : مرگ طبيعي هر شخصي . قيامت . « وَ لِتَبْلُغُوا أَجَلاً مُّسَمّيً وَ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ » : اگر مراد از ( أَجَلاً مُّسَمّيً ) قيامت باشد ، معني اين جمله عبارت است از : تا به مدّت معيّن قيامت مي‌رسيد و حق و حقيقت را چنان كه هست فهم مي‌كنيد ( نگا : الميزان ) .
آيه 68
متن آيه :
هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ
ترجمه :
او كسي است كه زندگي مي‌بخشد و مي‌ميراند ، و هنگامي كه خواست كاري انجام پذيرد ، تنها بدو مي‌گويد : باش . پس مي‌شود .
توضيحات :
« قَضَي أَمْراً . . . » : ( نگا : بقره / 117 ، آل‌عمران / 47 ، مريم / 35 ) .
آيه 69
متن آيه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ أَنَّى يُصْرَفُونَ
ترجمه :
مگر نمي‌بيني كساني كه درباره آيات خدا به كشمكش و ستيز مي‌پردازند ، چگونه ( از تفكّر و تعقّل حق ) بازگردانده مي‌شوند ؟
توضيحات :
« أَنَّي يُصْرَفُونَ » : ( نگا : يونس / 32 ، زمر / 6 ) .
آيه 70
متن آيه :
الَّذِينَ كَذَّبُوا بِالْكِتَابِ وَبِمَا أَرْسَلْنَا بِهِ رُسُلَنَا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ
ترجمه :
كساني كه كتابهاي آسماني و چيزهائي را كه به همراه پيغمبران فرو فرستاده‌ايم تكذيب مي‌دارند ، به زودي ( نتيجه شوم كار خود را ) خواهند فهميد .
توضيحات :
« الْكِتَابِ » : قرآن . كتابهاي آسماني به طور كلّي . « مَآ أَرْسَلْنَا » : مراد سائر كتب آسماني است با توجّه به اين كه ( الْكِتَابِ ) قرآن باشد . يا منظور وحي و شرائع است با توجّه به معني دوم ( الْكِتَابِ ) .
آيه 71
متن آيه :
إِذِ الْأَغْلَالُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَالسَّلَاسِلُ يُسْحَبُونَ
ترجمه :
آن زمان كه غلّها و زنجيرها در گردن دارند و روي زمين كشيده مي‌شوند .
توضيحات :
« الأغْلالُ » : ( نگا : اعراف / 157 ، رعد / 5 ، سبأ / 33 ) . « السَّلاسِلُ » : جمع سِلْسِلَة ، زنجيرها . « يُسْحَبُونَ » : روي زمين كشيده مي‌شوند ( نگا : قمر / 48 ) .
آيه 72
متن آيه :
فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ
ترجمه :
در آب بسيار داغ برافروخته و سپس در آتش تافته مي‌گردند .
توضيحات :
« يُسْجَرُونَ » : تمام وجودشان پر از آتش مي‌گردد . برافروخته و تافته مي‌شوند .
آيه 73
متن آيه :
ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ تُشْرِكُونَ
ترجمه :
آن گاه بديشان مي‌گويند : آن چيزهائي را كه انباز خدا مي‌كرديد ( و مي‌پرستيديد ) كجايند ؟
توضيحات :
« كُنتُمْ تُشْرِكُونَ » : انباز خدا مي‌دانستيد . مراد از انباز قرار دادن ، پرستيدن است .
آيه 74
متن آيه :
مِن دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَل لَّمْ نَكُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَيْئاً كَذَلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكَافِرِينَ
ترجمه :
( همان انبازهائي كه ) غير از خدا ( مي‌پرستيديد ) . مي‌گويند : از ما نهان شده‌اند و هدر رفته‌اند ، بلكه اصلاً ما قبلاً ( در دنيا ) چيزي را كه ارزش و مقامي داشته باشد ( نپرستيده‌ايم . چيزهائي را كه پرستش مي‌كرده‌ايم اوهام و خيالاتي بيش نبوده‌اند ) . خدا اين چنين كافران را سرگشته مي‌سازد .
توضيحات :
« ضَلُّوا » : گم شده‌اند . نهان و پنهان گشته‌اند . « لَمْ نَكُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَيْئاً » : قبلاً چيزي را نمي‌پرستيده‌ايم . مراد كفّار از اين گفتار ، اين است كه جز خدا هر چه را پرستيده‌اند حقيقت و اصلي نداشته و پنداري بيش نبوده است . الف زائدي در رسم‌الخطّ قرآني در آخر ( نَدْعُو ) است .
آيه 75
متن آيه :
ذَلِكُم بِمَا كُنتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنتُمْ تَمْرَحُونَ
ترجمه :
اين ( عذابي كه در آن هستيد ) به سبب شادمانيهاي ناپسند و بيجائي است كه ( در برابر اموال دنيا ) در زمين مي‌كرديد ( تا بدانجا كه اموال دنيا ، اهوال آخرت را از يادتان برده بود ، و به انجام معاصي و گناهانتان كشانده بود ) و نيز به سبب نازشها و بالشهائي است كه ( در برابر انجام بزهكاريها و زشتكاريها ) مي‌نموديد ( و ارتكاب معاصي و اقدام به اذيّت و آزار ديگران را نشانه قوت و قدرت و عظمت خود مي‌ديديد ) .
توضيحات :
« بِمَا كُنتُمْ تَفْرَحُونَ . . . » : مراد فرح و شادي مذموم است ، مثل شادماني مغرورانه‌اي كه در برابر به دست آوردن اموال و امتعه دنيا براي بعضيها حاصل مي‌شود تا بدانجا كه آخرت را از يادشان مي‌برد و كارشان را به انجام گناهان مي‌كشاند ( نگا : آل‌عمران / 188 ، انعام / 44 ، هود / 10 ، قصص / 76 ) يا شادي حاصل از مصيبت و رنج ديگران ( نگا : آل‌عمران / 120 ، توبه / 50 و 81 ) . « بِمَا كُنتُمْ تَمْرَحُونَ » : مراد خُيَلاء و تفاخر و افاده بر مردم است ( نگا : اسراء / 37 ، لقمان / 18 ) .
آيه 76
متن آيه :
ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ
ترجمه :
( به كافران دستور داده مي‌شود ) از درهاي دوزخ داخل شويد و جاودانه در آنجا بمانيد . جايگاه متكبّران چه بد جايگاهي است .
توضيحات :
« مَثْوَي » : ( نگا : آل‌عمران / 151 ، نحل / 29 ، عنكبوت / 68 ) .
آيه 77
متن آيه :
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ
ترجمه :
( اي محمّد ! ) شكيبا باش . وعده خدا حق است ( و عذاب را گريبانگير كفّار مي‌سازد ) . اين عذابي را كه ايشان را بدان وعده داده‌ايم ، يا قسمتي از آن را به تو مي‌نمايانيم ( و در روزگار حيات تو انجام مي‌پذيرد ) يا اين كه تو را مي‌ميرانيم و ( تو آن را نخواهي ديد . چه آن را ببيني و چه آن را نبيني مهمّ نيست . چرا كه ) به سوي ما برگردانده مي‌شوند .
توضيحات :
« نَتَوَفَّيَنَّكَ » : تو را مي‌ميرانم .
آيه 78
متن آيه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ مِنْهُم مَّن قَصَصْنَا عَلَيْكَ وَمِنْهُم مَّن لَّمْ نَقْصُصْ عَلَيْكَ وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ فَإِذَا جَاء أَمْرُ اللَّهِ قُضِيَ بِالْحَقِّ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْمُبْطِلُونَ
ترجمه :
پيش از تو پيغمبراني را ( براي رهنمود مردمان ) فرستاده‌ايم . سرگذشت بعضيها را براي تو بازگو كرده و سرگذشت برخيها را براي تو بازگو نكرده‌ايم . هيچ پيغمبري حق نداشته است معجزه‌اي را ( كه قوم او پيشنهاد كرده‌اند ) نشان دهد مگر به فرمان خدا . زماني هم فرمان خدا ( مبني بر ارائه آن معجزه صادر شده است و پيشنهاد كنندگان ايمان نياورده‌اند ) دادگرانه داوري شده است . ( بدين معني كه خدا پيغمبران و مؤمنان را نجات داده است ) و آن وقت باطلگرايان ( هلاك و ) زيانمند گشته‌اند .
توضيحات :
« قَصَصْنَا » : بازگو كرده‌ايم . « مَا كَانَ لِرَسُولٍ » : هيچ پيغمبري حق نداشته است . هيچ پيغمبري را نسزيده است . « ءَايَةٍ » : مراد معجزه پيشنهادي ديگران است . « قُضِيَ بِالْحَقِّ » : دادگرانه داوري شده است . يعني خدا پيغمبران و ايمانداران را از مهلكه نجات داده است و كفّار و معاندان را نابود نموده است ( نگا : هود / 43 و 76 و 101 ) . « هُنَالِكَ » : آنجا . آن وقت . اين واژه به عنوان ظرف مكان و ظرف زمان به كار مي‌رود ( نگا : آل‌عمران / 38 ، اعراف / 119 ، يونس / 30 ، فرقان / 13 ، احزاب / 11 ) . « فَإِذَا جَآءَ أَمْرُ اللهِ قُضِيَ بِالْحَقِّ وَ خَسِرَ هُنَالِكَ الْمُبْطِلُونَ » : معني ديگر اين بخش از آيه چنين است : هنگامي كه فرمان خدا صادر شد و قيامت بپا شد ، دادگرانه داوري مي‌گردد ، و آنجا باطلگرايان زيانمند مي‌گردند .
آيه 79
متن آيه :
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَنْعَامَ لِتَرْكَبُوا مِنْهَا وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
ترجمه :
خدا كسي است كه چهارپايان را براي شما آفريده است تا سوار برخي از آنها شويد و برخي از آنها را بخوريد .
توضيحات :
« جَعَلَ » : آفريده است ( نگا : نحل / 5 ) .
آيه 80
متن آيه :
وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ وَلِتَبْلُغُوا عَلَيْهَا حَاجَةً فِي صُدُورِكُمْ وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ
ترجمه :
و براي شما در آنها منافع زياد و قابل توجّه ديگري است ( همچون : شير ، پشم ، پوست ، و غيره ) و منظور ديگر ( از آفرينش آنها ) اين بوده است كه بر آنها سوار شويد و به مقاصدي كه در دل داريد برسيد ( مانند حمل بار و تفريح و سياحت و غيره ) . و بر چهارپايان ( كه وسيله مسافرت در خشكي هستند ) و روي كشتيها ( كه وسيله مسافرت در دريا هستند ، كالاي شما و خود ) شما حمل مي‌شويد .
توضيحات :
« مَنَافِعُ » : نكره بودن اين واژه ، براي بيان اهمّيّت و كثرت است . « حَاجَةً فِي صُدُورِكُمْ » : نيازي كه در دل داريد . مراد حمل بارها و رسيدن به مكانهاي دور ، و شايد مقاصد و استفاده‌هاي تفريحي همچون گردش و مسابقات باشد .
آيه 81
متن آيه :
وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَأَيَّ آيَاتِ اللَّهِ تُنكِرُونَ
ترجمه :
خداوند نشانه‌هاي ( قدرت و عظمت ) خود را ( در آفاق و انفس ) به شما نشان مي‌دهد ( حال بگوييد ) كدام يك از نشانه‌هاي ( قوّت و شوكت ) خدا را مي‌توانيد انكار كنيد ؟
توضيحات :
« ءَايَاتِهِ » : نشانه‌هاي قدرت و دلائل عظمت او . از قبيل : آفرينش انسان از خاك ، مسأله حيات و ممات ، خلقت آسمانها و زمين ، آفرينش شب و روز ، و چهارپايان و كشتيها .
آيه 82
متن آيه :
أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَأَشَدَّ قُوَّةً وَآثَاراً فِي الْأَرْضِ فَمَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ
ترجمه :
آيا در زمين به سير و سياحت نپرداخته‌اند تا ببينند سرنوشت كساني كه پيش از ايشان بوده‌اند به كجا كشيده است ( و كارشان به كجا انجاميده است ؟ ) آنان كه از اينان نيرومندتر و داراي آثار بيشتري در زمين بوده‌اند ، ولي چيزهائي كه فرا چنگ آورده بودند ايشان را ( از عذاب خدا ) رهائي نداد و بديشان سودي نبخشيد .
توضيحات :
« كَانُوا أَكْثَرَ مِنْهُمْ وَ أَشَدَّ قُوَّةً وَ ءَاثَاراً فِي الأرْضِ » : ( نگا : غافر / 21 ) . « فَمَآ أَغْنَي عَنْهُم مَّا كَانُوا يَكْسِبُونَ » : ( نگا : حجر / 84 ، زمر / 50 ) .
آيه 83
متن آيه :
فَلَمَّا جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُون
ترجمه :
هنگامي كه پيغمبرانشان آيه‌هاي روشن و دلائل آشكاري براي ايشان مي‌آوردند ، به دانش و معلوماتي كه خودشان ( درباره مظاهر دنيا ) داشتند خوشحال و شادان مي‌شدند و ( بدان اكتفاء مي‌نمودند و علوم و معارف وحي آسماني را به بازيچه و تمسخر مي‌گرفتند ، و سرانجام ) عذابي كه توسّط انبياء از آن بيم داده مي‌شدند و ايشان مسخره‌اش مي‌دانستند ، آنان را در بر مي‌گرفت .
توضيحات :
« حَاقَ بِهِمْ » : ايشان را در بر گرفت . ايشان را فرا گرفت ( نگا : انعام 10 ، هود / 8 ، نحل / 34 ) .
آيه 84
متن آيه :
فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ
ترجمه :
هنگامي كه عذاب شديد ما را مي‌ديدند ، مي‌گفتند : به خداي يگانه ايمان داريم و انبازهائي را كه به سبب آنها مشرك بشمار مي‌آمده‌ايم نمي‌پذيريم و مردود مي‌شماريم .
توضيحات :
« بَأْسَنَا » : عذاب شديد و ريشه‌كن كننده ما ( نگا : انعام / 43 و 148 ، اعراف / 4 و 5 و 97 و 98 ) . « بِهِ » : به سبب آن . به علّت پرستش آنها .
آيه 85
متن آيه :
فَلَمْ يَكُ يَنفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ وَخَسِرَ هُنَالِكَ الْكَافِرُونَ
ترجمه :
امّا ايمانشان به هنگام مشاهده عذاب شديد ما ، بديشان سودي نرسانيده است و نفعي به حالشان نداشته است . اين سنّت و شيوه هميشگي خدا در مورد بندگانش بوده است و كافران بدان هنگام زيانبار شده‌اند . ( چرا كه سرمايه وجود خود را در بيراهه‌ها هدر داده‌اند و حاصلي جز گناه و رسوائي و عذاب دردناك خدائي فراهم نساخته‌اند ) .
توضيحات :
« سُنَّةَ اللهِ » : شيوه و كاركرد خدا . مراد عدم نفع ايمان به هنگام رؤيت عذاب استيصال است . مفعول مطلق براي عامل محذوف است . يا اين كه تحذير است و مفعول به بشمار است يعني : إِحْذَرُوا سُنَّةَ اللهِ فِي أَعْدآءِ الرُّسُلِ . در رسم‌الخطّ قرآني با تاء كشيده نوشته شده است . « هُنَالِكَ » : ( نگا : غافر / 78 ) .
