خوشا كسي كه دست توسل به آن جناب گرفت



خوشا کسي که دست توسل به آن جناب گرفت


آيت الله جعفر سبحاني

اشاره

يکي از شبهاتي كه دشمنان به شيعيان دارند و با آن ما را متهم به شرك مي كنند، توسل به اولياي الهي است. آيت الله جعفر سبحاني، به اين شبهه اين گونه پاسخ مي دهند:
ريشه در کتاب خدا و سنت پيامبر (ص)

توسل به اولياي الهي نوعي تمسک به «وسيله» است که در قرآن به آن دعوت شده ايم. قرآن پيوسته به جامعه باايمان و باتقوا دستور مي دهد که در پي وسيله بروند، چنان که مي فرمايد: «يا أَيُّها الَّذينَ آمَنُوا اتَّقوا اللّه وابتَغُوا إِليهِ الوَسيلَه وجاهِدُوا في سَبيلهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون؛ اي افراد با ايمان، تقـواي الهي را پيشـه کنيـد و براي رسيدن به او، وسيله اي فـراهـم آوريد (توسل جوييد) و در راهش جهاد کنيد، باشد که رستگار شويد.» (مائده، 35)
اکنون بايد ديد مقصود از تحصيل وسيله چيست؟ تدبر در آيه مي رساند که مقصود از آن، سبب تقرب و وسيله نزديکي به خداست. براي تقرب به خدا وسايل و اسباب گوناگوني هست که به برخي از آن ها اشاره مي کنيم:

1. انجام فرايض

انجام واجبات يکي از اسباب تقرب به درگاه الهي است. اميرمؤمنان(ع) در يکي از سخنان خود چنين مي فرمايند: بهترين چيزي که متوسلان به خدا بدان توسل مي جويند، ايمان به خدا و به رسول و جهاد در راه خدا و برپاداشتن نماز ـ که اساس طريقت و شريعت است ـ و دادن زکات است.

 

2. توسل به اسما و صفات خدا

يکي از اقسام توسل، خواندن خداوند به اسما و صفات اوست. اين نوع توسل در روايات، به ويژه در ادعيه اهل بيت (ع)، فوق العاده بارز و چشمگير است.
در اين مورد به دو حديث بسنده مي کنيم:
الف) ترمذي در سنن خود از «بريده» نقل مي کند، پيامبر (ص) شنيد مردي چنين مي گويد: خدايا! من از تو درخواست مي کنم به گواهي ام بر اين که تو آن خدايي هستي که جز تو خدايي نيست، تو احد و صمد هستي که نه مي زايد و نه زاييده شده است و نه براي او مانندي يافت مي شود…
پيامبر (ص) فرمود: تو خدا را به وسيله اسم اعظم او خواندي، که اگر او به آن اسم خوانده شود، اجابت مي کند و اگر از او چيزي خواسته شود، عطا مي نمايد.
ب) در دعاي سمات از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) چنين وارد شده است: خدايا! من از تو سؤال مي کنم به نام بزرگ و بزرگ تر، گرامي تر و برترت، نامي که اگر به آن نام براي باز شدن درهاي بسته آسمان خوانده شوي باز مي شود، و اگر به آن نام، بر گشايش درهاي زمين خوانده شوي گشوده مي گردد، و اگر به آن نام براي آسان شدن امري خوانده شوي آسان گردد.

 

3. توسل به قرآن کريم

يکي از راه هاي توسل اين است که انسان قرآن را بخواند و به وسيله آن، از خدا حاجت بطلبد. در حقيقت، اين نوع توسل، توسل به فعل خدا است؛ زيرا قرآن کلام خداست که بر قلب رسول الله (ص) نازل شده است.
احمدبن حنبل از عمران بن حصين نقل مي کند که از پيامبر (ص) شنيدم که مي فرمود: قرآن را بخوانيد و از خدا به وسيله آن سؤال کنيد، پيش از آن که گروهي بيايند و به وسيله آن از مردم سؤال کنند.
دقت و امعان نظر در حديث فوق، اين نکته را روشن مي سازد که: توسل به هر موجودي که نزد خدا منزلت و کرامت داشته باشد جايز است. ازاين رو در شب هاي قدر مستحب است انسان قرآن را باز کند و اين دعا را بخواند: پروردگارا! من از تو به وسيله اين کتابي که فرو فرستاده اي و آن چه در آن است سؤال مي کنم. پروردگارا! نام بزرگت و اسماي زيبايت در اين کتاب هست…

 

4. توسل به دعاي برادر مؤمن

يکي از اسباب توسل و جلب مغفرت خدا، اين است که انسان از برادر مؤمن خود بخواهد در حق او دعا کند و اين نوع توسل مورد اتفاق همه موحدان جهان است. در اين مورد، کافي است بدانيم که حاملان عرش الهي درباره افراد باايمان، طلب مغفرت مي کنند «يَسْتَغْفِرونَ لِلّذينَ آمَنُوا».
اين تنها فرشتگان نيستند که درباره آنان طلب آمرزش مي نمايند، بلکه مؤمنان نيز درباره گذشتگان چنين کاري انجام مي دهند «رَبّنا اغْفِرْ لَنا وَ لإِخوانِنا الَّذين سَبَقُونا بِالإِيمان؛ پروردگارا! بر ما و بر آن برادرانمان که در ايمان آوردن بر ما پيشي گرفته اند، ببخشاي.»(حشر، 10)
پيامبر گرامي از امت اسلامي مي خواهد که در حق او دعا کنند و مي فرمايد: براي من از خدا وسيله بطلبيد و آن مقامي است در بهشت که جز بر يکي از بندگان خدا شايسته نيست و اميدوارم که من همو باشم. هر کس براي من چنين مقامي بطلبد، شفاعت من بر او روا مي شود.

 

5. توسل به دعاي پيامبر در زمان حيات

رسول گرامي (ص) شريف ترين و گرامي ترين انساني است که خدا آفريده است. آيات قرآني به مقام و منزلت پيامبر (ص) اشارات فراواني دارند که نقل آن ها در اين مختصر نمي گنجد.
در منزلت پيامبر (ص) کافي است که بدانيم خدا او را مايه مصونيت مردم از عذاب مي شمرد و تصريح مي کند که تا او در ميان مردم است خدا آنان را با نزول عذاب مجازات نمي کند: «وَ ما کانَ اللّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فيهِمْ وَ مَا کانَ اللّهُ مُعذِّبَهم و هُمْ يَسْتَغْفرون؛ تا تو در ميان آنان هستي، خداوند هرگز آنان را مجازات نمي کند، هم چنان که ايشان را تا زماني که طلب آمرزش مي کنند، عذاب نمي کند.»(انفال، 33)
در عظمت پيامبر (ص) کافي است که خدا نام او را در کنار نام خود و اطاعت او را در کنار اطاعت خويش قرار داده است: «وَمَنْ يُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوزاً عَظيماً» (احزاب، 71)
اين آيات و آيات ديگر، همگي از کرامت و منزلت آن حضرت حکايت مي کند؛ منزلتي که براي آن نظيري در عرصه آفرينش نيست. به دليل همين جايگاه قدسي پيامبر در پيشگاه خدا، دعاي او رد نمي شود، و از همين رو به گنه کاران دستور داده شده که به محضر پيامبر بروند و از او درخواست کنند که در حق آنان استغفار کند.
فراتر از اين، حتي خودداري از طلب استغفار از پيامبر را نشانه نفاق مي داند: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاستَغْفَرُوا اللّه وَاستَغفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللّهَ تَوّاباً رَحِيماً؛ هر گاه آنان زماني که بر خويش ستم کرده اند نزد تو بيايند و از خدا طلب مغفرت کنند و پيامبر نيز براي آنان طلب مغفرت کند، خدا را توبه پذير و رحيم خواهند يافت.»(نساء، 64)
از برخي آيات استفاده مي شود که امت هاي پيامبران پيشين نيز از آنان درخواست استغفار مي کردند. براي نمونه، فرزندان يعقوب آن گاه که خطاي آنان آشکار گشت به پدر گفتند: «يَا أَبانَا استَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنّا کُنّا خاطِئين، قالَ سَوفَ أسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبّي إنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحيم؛ پدرجان! براي مغفرت گناهان ما از خداوند طلب آمرزش کن؛ ما خطاکار بوديم. [يعقوب] گفت: به زودي براي شما از پروردگارم مغفرت مي خواهم، همانا او آمرزنده و رحيم است» (يوسف، 98)
در جواز اين نوع توسل، جاي هيچ بحث و گفت وگو نيست و مخالفتي با آن ديده نشده. چيزي که مهم است آگاهي از سبب استجابت دعاي پيامبران است و آن، منزلت و جايگاه قدسي آن هاست.

6. توسل به دعاي پيامبر پس از رحلت

ثابت شده است که انسان هاي والا در جهان برزخ، حي و زنده هستند، و ارتباط ما با آنان برقرار است، در اين صورت درخواست دعا از آنان در هر دو حالت؛ حيات دنيوي و برزخي، کاملاً منطقي خواهد بود و آيه مربوط به درخواست استغفار، هر دو حالت را در برمي گيرد، آنجا که مي فرمايد: «وَلَو أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جاؤوکَ فَاسْتَغفَرُوا اللّه وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُول لَوَجَدُوا اللّه تَوّاباً رَحيماً؛ و اگر اين مخالفان، هنگامي که بر خود ستم کرده اند به نزد تو مي آمدند و از خدا طلب آمرزش مي کردند، و پيامبر نيز براي آنان طلب آمرزش مي کرد، خدا را توبه پذير و مهربان مي يافتند.»
مسلماً ريشه استجابت دعاي پيامبر را بايد در روح پاک و نفس کريم و قرب ايشان نسبت به خداوند جست وجو کرد. به پاس اين کرامت معنوي است که خداوند دعاي او را مي پذيرد؛ زيرا دعاي برخاسته از روح پاک و قلب مملو از مهر الهي، بدون چون و چرا به هدف اجابت مي رسد و در اين مورد، فرقي بين حيات مادي و حيات برزخي نيست.
گواه بر اين که آيه ياد شده اختصاص به زمان حيات رسول خدا (ص) ندارد، اين است که مسلمانان جهان از عصر صحابه و تابعان تا به امروز، عملاً اين باب رحمت را باز مي دانند و زائران روضه مطهر نيز اکنون پس از تقديم سلام و درود به پيشگاه ارجمند پيامبر، آيه ياد شده را تلاوت مي کنند و ضمن استغفار به درگاه الهي، از پيامبر مي خواهند که براي آنان طلب آمرزش کند و هر فردي در هر زماني که به حرم آن حضرت مشرف شود، زائران را در اين حالت مي يابد.
اکنون نمونه هايي از گفتار بزرگان اهل سنت، درباره اين آيه و درخواست دعا و توسل به آن حضرت، پس از رحلت ايشان را ذکر مي کنيم:

**************************************

1. محيي الدين نووي که از محدثان برجسته اهل سنت و شارح صحيح مسلم است، مي نويسد: زائر رو به رسول خدا کند و درباره خويش به او متوسل شود و به وسيله او به سوي خدا شفاعت جويد و از زيباترين چيزها همان است که «ماوردي»، «قاضي ابوالطيب» و ديگر اساتيد ما از عتبي نقل کرده اند.
عتبي مي گويد: روزي کنار قبر رسول خدا (ص) بودم، مردي از بيابان آمد و گفت:
سلام بر تو اي فرستاده خدا. شنيدم که خداوند مي فرمايد: هرگاه آنان بر خويش ستم کنند و نزد تو بيايند و از خدا طلب آمرزش کنند و رسول خدا نيز براي آنان درخواست مغفرت کند، خدا را توبه پذير و مهربان خواهند يافت. اي رسول خدا، اکنون به نزد تو آمدم، از گناهم استغفار مي کنم و تو را شفيع به نزد پروردگارم قرار مي دهم.»

 

2. ابن قدامه حنبلي صاحب کتاب «مغني» در آداب زيارت پيامبر خدا (ص) ضمن طرح اين مطلب که زيارت آن حضرت مستحب است، از پيامبر (ص) نقل مي کند که فرمود: هر کس به من سلام کند، من پاسخ سلام او را مي گويم. سپس از «عتبي» سرگذشت عرب ياد شده را که از «نووي» آورديم، نقل مي کند و هدف وي از نقل اين داستان آن است که زيارت آن حضرت، به اين شيوه مستحب است.

 

3. غزالي در بخش مربوط به فضيلت زيارت مدينه، چگونگي زيارت آن حضرت را به تفصيل آورده و مي گويد: پس از به پايان رساندن درودها، رو به قبر پيامبر ايستاده، خدا را حمد و ثنا بگويد و درود فراواني به پيامبر بفرستد. سپس آيه «ولو أنَّهم…» را تلاوت کند و بگويد: پروردگارا، سخن تو را شنيديم و امر تو را اطاعت کرديم و نزد پيامبر تو آمديم، در حالي که او را شفيع خويش نزد تو براي آمرزش گناهانمان قرار داده ايم و پشت ما از بار گناهان سنگين است.
افزون بر عالمان بزرگ اهل سنت که شيوه زيارت آن حضرت را به شيوه ياد شده مورد تأکيد قرار مي دهند، گروهي ديگر نيز در اين مورد، با آنان هم صدا هستند که براي رعايت اختصار، از نقل آن ها خودداري مي کنيم. ●

موضوعات: خوشا كسي كه دست توسل به آن جناب گرفت  لینک ثابت