مراتب اخلاص: |
... |
مراتب اخلاص:
يكى از اغراض در آفرينش مرگ و زندگى، آن است كه درجه اخلاص انسان‌ها با آزمايش الهى مشخص شود: «اَلَّذى خَلَقَ المَوتَ والحَيوةَ لِيَبلُوَكُم اَيُّكُم اَحسَنُ عَمَلاً». (ملك/67، 2)[38] از آيات قرآن استفاده مى‌شود كه درجات اخلاص گوناگون، و عنايت الهى به هر شخص، به‌اندازه اخلاص او است و اختلاف سنگينى اعمال به اختلاف درجه اخلاص در آن‌ها مربوط مى‌شود. در آيه265 بقره/2، خداوند حال كسانى را كه اموالشان را در راه رضاى الهى انفاق مى‌كنند، مانند باغى دانسته است كه در زمينى نيكو باشد و بارانى بسيار بر آن ببارد و ثمرش را دو برابر دهد و اگر چنين بارانى نباريد، دست كم بارانى اندك بر آن ببارد: «و‌مَثَلُ الَّذينَ يُنفِقونَ اَمولَهُمُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ و تَثبيتـًا مِن اَنفُسِهِم كَمَثَلِ جَنَّة بِرَبوَة اَصابَها وابِلٌ فَـاتَت اُكُلَها ضِعفَينِ فَاِن لَم يُصِبها وابِلٌ فَطَـلٌّ». زمين نيكو، هميشه ثمرى نيكو مى‌دهد; گرچه مقدار نيكو بودن ثمر، به مقدار باران بستگى دارد. هم‌چنين عمل خالص، پيوسته نتيجه‌اى نيكو دارد و عنايت الهى شامل آن مى‌شود; هرچند مقدار آن، به مقدار اخلاص در عمل وابسته است; بدين جهت در پايان آيه، به بصير بودن خداوند بر اعمال انسان‌ها اشاره شده است; زيرا خداوند از اندازه اخلاصِ هر عملى به‌طور كامل آگاه است: «واللّهُ بِما‌تَعمَلونَ بَصير». (بقره/2، 265)[39] اخلاصى كه از هر آميختگى پيراسته است، اخلاص مطلق و اخلاص صدّيقان شمرده مى‌شود و اخلاصى كه با قصد ثواب و رهايى از عذاب همراه است، اخلاص اضافى نام دارد.[40] عارفان، براى اخلاص، درجات گوناگونى را ذكر كرده و گفته‌اند: با رسيدن به درجه بالاى اخلاص، حقيقت آيه «اَلا لِلّهِ الدّينُ الخالِصُ» (زمر/39، 3) در شخص تجلّى مى‌يابد و در اين حالت، سالك نه خود را مى‌بيند و نه مخلوقات را و فقط در طريق دين و عبوديّت گام مى‌نهد.[41] چنين شخصى، حتى اخلاص خود را هم نمى‌بيند.[42] برخى نيز گفته‌اند: دين در‌صورتى براى خدا خواهد بود كه از آلايش غيريّت و خوديّت پاك شود و اين هنگامى حاصل مى‌شود كه با فناى كلّى بنده در ذات حق، براى بنده، ذات و صفت و فعل و دينى باقى نماند و در غير اين حال، دين به حقيقت خالص نشده و در نتيجه، براى خدا نخواهد بود.[43] در اين حالت، سلطان توحيد بر سالك تجلّى مى‌كند و تعلّق به غير خدا از او زدوده‌مى‌شود و انقطاع كامل براى وى رخ مى‌نماياند. شايد به جهت همين ارتباط بين توحيد و اخلاص، ذكر «لا اِلـهَ اِلاَّ اللّهُ» كلمة الاخلاص ناميده شده است;[44] چنان‌كه به سوره توحيد، سوره اخلاص هم گفته مى‌شود.[45]
در روايات نيز براى نيّت و اخلاص در عبادت، درجات گوناگونى ذكر شده است; چنان‌كه عبادت برخى به‌دليل ترس از عذاب الهى، عبادت برخى ديگر به اميد رسيدن به ثواب الهى و عبادت آزادگان از روى محبّت و براى شكرگزارى از خداوند دانسته شده است.[46] راه اين گروه در عبادت، راه معرفت و محبّت بوده و از نظر آنان، روش دو گروه ديگر فاقد اخلاص كامل است و در آن شائبه‌اى از شرك و خودپرستى به چشم مى‌خورد; زيرا اين دو گروه، براى رهايى از عقوبت يا رسيدن به نعمت، خدا را عبادت مى‌كنند و اگر براى رسيدن به اين هدف، راهى ديگر جز عبادت پيش روى خود مى‌ديدند، آن را بر مى‌گزيدند.[47]
فرم در حال بارگذاری ...
|
[جمعه 1394-12-21] [ 07:58:00 ب.ظ ]
|