موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره مؤمنون / تفسیر نور
آيه 1
متن آيه :
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ
ترجمه :
مسلّماً مؤمنان پيروز و رستگارند .
توضيحات :
« أَفْلَحَ » : پيروز شد . به آرزو رسيد . رستگار گرديد .
آيه 2
متن آيه :
الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ
ترجمه :
كسانيند كه در نمازشان خشوع و خضوع دارند .
توضيحات :
« خَاشِعُونَ » : مراد كساني است كه دل به خدا مي‌دهند و مي‌دانند چه مي‌گويند و چه مي‌كنند . انگار در برابر پروردگار ايستاده‌اند و مؤدّبانه او را مي‌ستايند و متواضعانه از بارگاه كبريائي رسيدن به سعادت و دوري از شقاوت را مي‌طلبند .
آيه 3
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ
ترجمه :
و كسانيند كه از ( كردار ) بيهوده و ( گفتار ) ياوه رويگردانند ( و زندگي را جدّي مي‌گيرند ؛ نه شوخي ) .
توضيحات :
« اللَّغْوِ » : كردار بيهوده و گفتار ياوه . اعمال و اقوالي كه در آن خير و سودي نباشد .
آيه 4
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ
ترجمه :
و كسانيند كه زكات مال بدر مي‌كنند .
توضيحات :
« فَاعِلُونَ » : انجام دهندگان . در اينجا پرداخت كنندگان مراد است .
آيه 5
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ
ترجمه :
و عورت خود را حفظ مي‌كنند .
توضيحات :
« فُرُوج » : جمع فَرْج ، عورت .
آيه 6
متن آيه :
إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ
ترجمه :
مگر از همسران يا كنيزان خود ، كه در اين صورت جاي ملامت ايشان نيست .
توضيحات :
« عَلَيا » : در اينجا به معني ( عَنْ ) است . « ما » : به معني ( مَنْ ) و براي ذوي‌العقول است . « مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ » : مُلك يمين ، كنيزان مراد است ( نگا : نساء / 3 و 24 و 25 ) . كنيز در گذشته بوده است و مرد مي‌توانسته است از ميان كنيزان خود كساني را به همسري گيرد . اسلام در جنگ مشروع اجازه داده است مسلمانان از دشمنان برده بگيرند اگر دشمنان از ميان مسلمانان مردمان را برده كنند . در غير اين صورت مسلمانان كسي را برده و كنيز نمي‌كنند ( نگا : تفسيرالمنتخب ) .
آيه 7
متن آيه :
فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ
ترجمه :
اشخاصي كه غير از اين ( دو راه زناشوئي ) را دنبال كنند ، متجاوز ( از حدود مشروع ) بشمار مي‌آيند ( و زناكار مي‌باشند ) .
توضيحات :
« إبْتَغي » : جست . طلبيد . « الْعَادُونَ » : تجاوزگران . در گذرندگان از احكام خدا و حدود شريعت او .
آيه 8
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
ترجمه :
و كسانيند كه در امانتداري خويش امين و در عهد خود بر سر پيمانند .
توضيحات :
« أَمَانَاتِهِمْ » : مراد از امانت ، هر آن چيزي است كه شخص را بر آن امين دانسته باشند ، اعم از تكاليف شرعي خدا يا اموال سپرده مردم . « عَهْدِهِمْ » : پيمان با خدا با پذيرش دين او ، و پيمان با مردم در مصالح جامعه مراد است . « رَاعُونَ » : رعايت‌كنندگان . امانتداران و نگاه‌دارندگان عهد و پيمان .
آيه 9
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ
ترجمه :
و كسانيند كه مواظب نمازهاي خود مي‌باشند ( و پيوسته آنها را در وقت خود اداء ، و اركان و اصول و خشوع و خضوع لازم را مراعات مي‌نمايند ) .
توضيحات :
« عَلَيا صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ » : مداوم بر نمازهاي خود در اوقات معيّن بوده و شروط لازم آن را مراعات مي‌دارند .
آيه 10
متن آيه :
أُوْلَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ
ترجمه :
آنان مستحقّان ( سعادت ) و فراچنگ آورندگان ( بهشت ) هستند .
توضيحات :
« الْوَارِثُونَ » : به ارث برندگان . مراد مستحقّان مي‌باشد ( نگا : اعراف / 43 ) . تملّك‌كنندگان .
آيه 11
متن آيه :
الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
آنان بهشتِ برين را تملّك مي‌كنند و جاودانه در آن خواهند ماند .
توضيحات :
« الْفِرْدَوس » : بهشتِ برين ( نگا : كهف / 107 ) . ( فردوس ) مذكّر است ولي در اينجا به صورت مؤنّث آمده است ، چون مراد ( جنّة ) است . برخي هم آن را مذكّر و مؤنّث مي‌دانند .
آيه 12
متن آيه :
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ
ترجمه :
ما انسان را از عُصاره‌اي از گِل آفريده‌ايم .
توضيحات :
« سُلالَةٍ » : چكيده . عصاره . مراد ماده‌اي است كه مني از آن پديد مي‌آيد . « طِينٍ » : گِل . مراد خاك است ( نگا : كهف / 37 ) . « مِن سُلالَةٍ مِّن طِينٍ » : اشاره به يكي از اطوار خلقت نسل انسان است ( نگا : سجده / 8 ) .
آيه 13
متن آيه :
ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ
ترجمه :
سپس او را به صورت نطفه‌اي درآورده و در قرارگاه استوار ( رحم مادر ) جاي مي‌دهيم .
توضيحات :
« نُطْفَةً » : ( نگا : نحل / 4 ، حجّ / 5 ) . « قَرَارٍ » : محلّ استقرار . قرارگاه ( نگا : ابراهيم / 26 و 29 ، نمل / 61 ) . صفت است و براي مبالغه به كار رفته‌است . « مَكِينٍ » : محكم و استوار . مراد موقعيّت خاصّ و محلّ اطمينان رحم مادر است .
آيه 14
متن آيه :
ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ
ترجمه :
سپس نطفه را به صورت لخته خوني ، و اين لخته خون را به شكل قطعه گوشت جويده‌اي ، و اين تكّه گوشت جويده را بسان استخوانهاي ضعيفي درمي‌آوريم ، و بعد بر استخوانها گوشت مي‌پوشانيم ، و از آن پس او را آفرينش تازه‌اي بخشيده و ( با دميدن جان به كالبدش ) پديده ديگري خواهيم كرد . والا مقام و مبارك يزدان است كه بهترينِ اندازه‌گيرندگان و سازندگان است .
توضيحات :
« عَلَقَةً ، مُضْغَةً » : ( نگا : حجّ / 5 ) . « أَنشَأْنَاهُ » : او را آفريديم . وي را پديدار كرديم . « تَبَارَكَ » : والا مقام است و داراي خير زياد است . « الْخَالِقِينَ » : اندازه‌گيرندگان . سازندگان . خالق از ماده خلق ، و خلق به معني اندازه‌گيري است ( نگا : المصحف الميسّر ، تفسير نمونه ، المراغي ) . هنگامي كه يك قطعه چرم را براي بريدن ، اندازه‌گيري مي‌كنند ، عرب واژه ( خلق ) براي آن به كار مي‌برد . درآفرينش ، مسأله تقدير ، يعني اندازه‌گيري ، بيش از هر چيزي اهمّيّت دارد ( نگا : مائده / 110 ) . ( خلق ) به معني ( صنع ) نيز آمده است ( نگا : زادالمسير ، روح‌المعاني ) . ساختن خدا شاملِ از عدم آفريدن و تغيير ظاهري اشياء مي‌گردد ، ولي كار سازندگي انسان منحصر به تغيير صورت اشياء است و بس .
آيه 15
متن آيه :
ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ لَمَيِّتُونَ
ترجمه :
بعد از آن ( كه مدّت روزگاري بر اين كره خاكي زندگي كرديد ) شما خواهيد مرد .
توضيحات :
« بَعْدَ ذلِكَ » : بعد از اتمام آفرينش بدين شكل شگفت و صباحي چند زندگي كردن .
آيه 16
متن آيه :
ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ
ترجمه :
سپس ( به دنبال سپري شدن دوره حيات مردمان ) شما در روز قيامت دوباره زنده خواهيد گرديد ( و به حساب عمرتان رسيدگي مي‌شود ) .
توضيحات :
« تُبْعَثُونَ » : به زندگي دوباره باز گردانده مي‌شويد .
آيه 17
متن آيه :
وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ
ترجمه :
ما بر فراز شما هفت آسمان آفريده‌ايم و ( با وجود كرات و كواكب و سيّارات بيشمار و بالاخره عالَم‌هاي بسيار ) ما از كار آفرينش و وضع آفريدگان ( خود ) غافل نبوده و نيستيم ( و از جمله خلقت انسان براي ما ساده ، و آگاهي از او آسان است ) .
توضيحات :
« سَبْعَ طَرَآئِقَ » : هفت طبقه آسمان . طرائق جمع طريقه به معني طبقه است ( نگا : ملك / 3 ، نوح / 15 ) . چه بسا مراد از هفت ، تكثير باشد . در اين صورت مقصود عالَم‌هاي بسيار و كرات و كواكب و سيّارات بيشماري است كه نسبت به ما هر يك فوق ديگري است . اگر هم مراد از ( سبع ) همان هفت باشد ، يعني غير از مجموعه ثوابت و سيّارات و كهكشانهائي كه آسمان اوّل يا به تعبير قرآني ( السَّمَآءَ الدُّنْيَا ) ( نگا : فصّلت / 12 ، صافّات / 6 ، ملك / 5 ) آسمان نزديك را تشكيل مي‌دهد ، شش آسمان ديگر بالاتر از آن قرار دارد كه هنوز چشم مسلّح و غيرمسلّح بشر بدانها پي نبرده است . اگر هم ( طرائق ) را به معني ( طبقات ) ندانسته ، و به معني ( راهها ) بدانيم ، مراد مدارات و مسيرهاي حركت كرات است كه با معني نخست چندان تفاوتي ندارد . « الْخَلْقِ » : آفرينش . آفريدگان .
آيه 18
متن آيه :
وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ
ترجمه :
ما از آسمان آب ارزشمندي را به اندازه لازم و معيّن فرو فرستاده‌ايم و آن را در زمين ماندگار نموده‌ايم ، و ما كاملاً مي‌توانيم به گونه‌هاي مختلف آن را از بين ببريم .
توضيحات :
« السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : اعراف / 57 ، نور / 43 ، واقعه / 69 ) . كرات بالا . در اين صورت مراد ايجاد آب در آغاز آفرينش در كره زمين است . « مَآءً » : آب مهمّ و باارزشي . تنكير آن اشاره به ارزش و اهمّيّت آب است ( نگا : تفسير أضواء البيان ) . « بِقَدَرٍ » : به اندازه معيّن ( نگا : حجر / 21 ، قمر / 49 ) . در عصرحاضر ، دانشمندان موفّق به ضبط و ثبت مقدار باران نازل شده در سطح كره زمين گرديده‌اند . در هر ثانيه بر روي كره زمين ، هفده ميليون تن باران مي‌بارد كه مساوي با 536 تريليون ( 536000 ميليارد ) تن در سال است و اين رقمي است لايتغيّر . « فَأَسْكَنَّاهُ فِي الأرْضِ » : آن را در زمين ماندگار و بردوام كرديم . اشاره به اين است كه خدا به وسيله اتمسفر زمين از ضايع و پراكنده شدن آب در فضا ، و به وسيله طبقه نفوذناپذير زمين از فرو رفتن آن در اعماق زمين ، و با چرخه آب از گنديده شدن آن بر روي زمين جلوگيري فرموده است . « ذَهَابٍ بِهِ » : از بين بردن آن از راههاي گوناگون . تنكير ( ذَهَابٍ ) اشاره به كثرت راهها و مبالغه در بسيار دور داشتن و از دسترس به دور كردن آب است ( نگا : تفسير قاسمي ) .
آيه 19
متن آيه :
فَأَنشَأْنَا لَكُم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ لَّكُمْ فِيهَا فَوَاكِهُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
ترجمه :
ما به وسيله اين آب ، نخلستانها و تاكستانها براي شما پديد آورده‌ايم كه ميوه‌هاي زيادي برايتان به بار مي‌آورند و از آنها مي‌خوريد .
توضيحات :
« جَنَّاتٍ مِّن نَّخِيلٍ وَ أَعْنَابٍ » : ( بقره / 266 ) . « مِنْهَا تَأْكُلُونَ » : از باغها مي‌خوريد . مراد اين است كه علاوه از ميوه ، خوراكيها و نوشيدنيها از ميوه‌ها درست مي‌كنيد و بهره‌برداريهاي ديگري از قبيل تهيّه البسه و موادّ داروئي از باغها مي‌كنيد ( نگا : نحل / 11 و 67 ) .
آيه 20
متن آيه :
وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُورِ سَيْنَاء تَنبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِّلْآكِلِينَ
ترجمه :
همچنين درختي ( با آن ) پديدار كرده‌ايم كه در كوه طور سينا مي‌رويد و ( صدها سال عمر مي‌كند و پيوسته سبز و خرم است و بدون زحمت زياد ، بركات فراواني بهره شما مي‌سازد ) و توليد روغن و نان خورشي مي‌كند براي خورندگان .
توضيحات :
« شَجَرَةً » : عطف بر ( جَنَّاتٍ ) در آيه قبلي است . « طُورِ سَيْنَآءَ » : مكاني است كه مناجات موسي در آنجا صورت گرفته است و ( طُور سِنينَ ) نيز گفته مي‌شود ( نگا : تين / 2 ) . « الدُّهْنِ » : روغن . « صِبْغٍ » : نان خورش . مراد همان روغن است ، و عطف صفت بر موصوف خود است . يعني : اين روغن ، هم به عنوان نان خورش به كار مي‌رود و هم جنبه‌هاي ديگر دارد .
آيه 21
متن آيه :
وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ
ترجمه :
در ( چگونگي آفرينش ) چهارپايان رهنمود مهمّي است براي شما ( تا بدان به قدرت خدا پي ببريد ) . از آنچه در شكم آنها است ( و شير نام دارد ) به شما مي‌نوشانيم ، و چهارپايان ( جز اين غذاي گوارا و نيروبخش شير ) منافع زيادي ( همچون مو و پشم ) براي شما دارند و ( به علاوه ) از ( گوشت ) آنها تغذيه مي‌كنيد و سود مي‌بريد .
توضيحات :
« وَ إِنَّ لَكُمْ فِي . . . » : ( نحل / 66 ) . « مِنْهَا تَأْكُلُونَ » : از گوشت آنها تغذيه مي‌كنيد . از آنها بهره‌برداري مي‌كنيد و سود مي‌بريد .
آيه 22
متن آيه :
وَعَلَيْهَا وَعَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ
ترجمه :
و بر ( مركبهاي راهوار ) چهارپايان ( در خشكي ) ، و ( در دريا ) بر كشتيها برداشته مي‌شويد ( و اين همه فائده حيوانها و آثار و خواصّ اشياء ، مايه عبرت است ) .
توضيحات :
« الْفُلْكِ » : كشتيها ( نگا : بقره / 164 ) .
آيه 23
متن آيه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! در داستان پيغمبران عبرت و درس زندگي است ) ما نوح را به سوي قوم خودش فرستاديم . او بديشان گفت : اي قوم من ! خداوند ( يگانه يكتا ) را بپرستيد ، چرا كه معبودي جز او نداريد . آيا ( از عذاب خدا و زوال نعمتي كه به شما داده است ) نمي‌پرهيزيد ؟
توضيحات :
« أَفَلا تَتَّقُونَ » : آيا از عذاب خدا خويشتن را به دور نمي‌داريد ؟ آيا با وجود اين امر روشن ، از پرستش بتها پرهيز نمي‌كنيد ؟
آيه 24
متن آيه :
فَقَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُرِيدُ أَن يَتَفَضَّلَ عَلَيْكُمْ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَأَنزَلَ مَلَائِكَةً مَّا سَمِعْنَا بِهَذَا فِي آبَائِنَا الْأَوَّلِينَ
ترجمه :
اشراف و سران كافر قوم او گفتند : اين مرد جز انساني همچون شما نبوده ( و در ادّعاي نبوّت دروغگو است ) ولي او ( با اين ادّعاء ) مي‌خواهد بر شما برتري گيرد ( و خويشتن را سرور و آقاي شما گرداند ) . اگر خدا مي‌خواست ( پيغمبري را به ميان ما روانه كند ) حتماً فرشتگاني را ( براي اين منظور ) مي‌فرستاد . ما چنين چيزي را در ( تاريخ ) پدران پيشين خود نشنيده‌ايم ( كه انساني ادّعاي نبوّت كند و خود را نماينده خدا بداند ) .
توضيحات :
« الْمَلَؤُاْ » : اشراف . بزرگان ( نگا : بقره / 246 ، اعراف / 60 ) .
آيه 25
متن آيه :
إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ بِهِ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِهِ حَتَّى حِينٍ
ترجمه :
او فقط مردي است كه مبتلا به نوعي از جنون است ، پس بايد مدّتي درباره او صبر كنيد ( تا مرگ او فرا رسد يا از اين ديوانگي بهبودي يابد ) .
توضيحات :
« إِنْ » : نه . حرف نفي است و به معيّن ( لا ) . « جِنَّةٌ » : جنون . ديوانگي .
آيه 26
متن آيه :
قَالَ رَبِّ انصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ
ترجمه :
نوح گفت : پروردگارا ! چون مرا تكذيب مي‌كنند ( و دعوتم را دروغ مي‌دانند ، نابودشان گردان ، و بر آنان ) مرا ياري داده و پيروز گردان .
توضيحات :
« بِمَا » : به سبب اين كه . در برابر تكذيبشان . حرف باء سببيّه يا براي بدل است ، و ( ما ) مصدريّه مي‌باشد .
آيه 27
متن آيه :
فَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا فَإِذَا جَاء أَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فِيهَا مِن كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ
ترجمه :
بدو وحي كرديم كه زير نظر ( و در پناه حفاظت و رعايت ) ما و برابر رهنمود و آموزش ما به ساختن كشتي بپرداز . هرگاه فرمان ما ( مبني بر هلاك ايشان ) صادر شد ( و ديدي كه ) آب از تنور بر مي‌جوشد ، بلافاصله از همه حيوانات از هر نوعي جفتي ( نر و ماده ) را سوار كشتي كن ، و نيز خانواده و پيروانت را سوار كشتي نما ، مگر آن كساني كه قبلاً فرمان نابوديشان داده شده است ( كه همسرت و پسرت مي‌باشند ) و درباره كساني كه ( با در پيش گرفتن راه كفر و ضلال و طغيان و عصيان ، بر خود و ديگران ) ستم ورزيده‌اند ، ( راجع به نجات ايشان ) با من سخن مگو . چرا كه آنان همگي قطعاً غرق خواهند شد ( و ديگر جاي گفتگو نيست ) .
توضيحات :
« بِأَعْيُنِنَا . . . فَارَ التَّنُّورُ . . . وَ . . . » : ( نگا : هود / 37 و 40 ) . « أُسْلُكْ فِيهَا » : داخل كن بدان . مراد جاي دادن و حمل كردن است ( نگا : هود / 40 ) .
آيه 28
متن آيه :
فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنتَ وَمَن مَّعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
هرگاه تو و همراهانت بر كشتي ( سوار شدي و ) استقرار يافتي ، بگو : شكر و سپاس خداوندي را سزا است كه ما را از دست قوم ستمگر رهانيد .
توضيحات :
« إسْتَوَيْتَ » : استقرار يافتي و جاي گرفتي .
آيه 29
متن آيه :
وَقُل رَّبِّ أَنزِلْنِي مُنزَلاً مُّبَارَكاً وَأَنتَ خَيْرُ الْمُنزِلِينَ
ترجمه :
و بگو : پروردگارا ! مرا در جايگاه پرخير و بركتي فرود آور و تو بهترين فرودآورندگاني .
توضيحات :
« مُنزَلاً » : جايگاه نزول . يا مصدر ميمي است و به معني انزال ، يعني : فرود آوردن است . با توجّه به معني دوم ، مفهوم چنين خواهد بود : و بگو : پروردگارا ! مرا نيكو و باخير و بركت فرود آور .
آيه 30
متن آيه :
إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ وَإِن كُنَّا لَمُبْتَلِينَ
ترجمه :
قطعاً در اين ( داستان ) نشانه‌هائي است ( بر قدرت خدا ، و در برگيرنده عبرتها و پندها براي خردمندان است ) و ما به طور مسلم ( همگان را در همه قرون و اعصار به اشكال مختلف ) آزمايش مي‌نمائيم .
توضيحات :
« ءَايَاتٍ » : عبرتها و پندها . دليلها و رهنمودها . « إِنْ » : قطعاً . مسلّماً . مخفّف از ( إِنَّ ) و از حروف مشبّهةٌ بالفعل است . « مُبْتَلِينَ » : آزمايش‌كنندگان . مراد اين است كه خداوند با خوشيها و ناخوشيها و به انواع و اشكال گوناگون ، بندگان را مي‌آزمايد ( نگا : بقره / 155 ، آل‌عمران / 186 ، اعراف / 168 ، انبياء / 35 ) .
آيه 31
متن آيه :
ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِينَ
ترجمه :
سپس بعد از آنان ، ( يعني قوم نوح ) ، مردمان ديگري را ( به نام عاد ، قوم هود ) بر سر كار آورديم .
توضيحات :
« قَرْناً » : مردمان يك عصر و زمان ( نگا : انعام / 6 ) . در اينجا مراد عاد ، يعني قوم هود است ( نگا : اعراف / 65 ، هود / 50 ، شعراء / 124 ) . « ءَاخَرِينَ » : ديگران .
آيه 32
متن آيه :
فَأَرْسَلْنَا فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
پيغمبري از خودشان را به ميانشان روانه كرديم . ( توسّط او بديشان پيغام داديم ) كه خدا را بپرستيد ، زيرا جز او معبودي نداريد . آيا ( خويشتن را از عذاب او ) مي‌پرهيزيد ؟
توضيحات :
« رَسُولاً مِّنْهُمْ » : پيغمبري از خودشان . مراد هود ( عليه السلام ) است .
آيه 33
متن آيه :
وَقَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاء الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يَأْكُلُ مِمَّا تَأْكُلُونَ مِنْهُ وَيَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ
ترجمه :
اشراف بي‌باوري كه فرا رسيدن قيامت را قبول نداشتند و در زندگي دنيا ، ناز و نعمت بديشان داده بوديم ، گفتند : اين انساني همچون شما بوده ( و پيغمبر نيست . چرا كه ) از همان چيزهائي مي‌خورد كه شما مي‌خوريد و از همان چيزهائي مي‌نوشد كه شما مي‌نوشيد . ( رابط ميان خدا و مردم بايد فرشته باشد نه انسان ! ) .
توضيحات :
« الْمَلأُ » : اشراف و بزرگان و سران قوم ( نگا : بقره / 246 ، اعراف / 60 ) . « لِقَآءِ الآخِرَةِ » : ديدار آخرت . « أَتْرَفْنَاهُمْ » : بديشان اموال و اولاد و ناز و نعمت داديم . مراد اغنياء و اقوياء است .
آيه 34
متن آيه :
وَلَئِنْ أَطَعْتُم بَشَراً مِثْلَكُمْ إِنَّكُمْ إِذاً لَّخَاسِرُونَ
ترجمه :
اگر از انساني همسان خود پيروي كنيد و بدو بگرويد ، در اين صورت سخت زيانكار خواهيد بود .
توضيحات :
« مِثْلَكُمْ » : همچون خود . صفت است .
آيه 35
متن آيه :
أَيَعِدُكُمْ أَنَّكُمْ إِذَا مِتُّمْ وَكُنتُمْ تُرَاباً وَعِظَاماً أَنَّكُم مُّخْرَجُونَ
ترجمه :
آيا او به شما وعده مي‌دهد كه هنگامي كه مرديد و خاك و استخوان شديد ، شما ( بار ديگر زنده مي‌گرديد و از گورها ) به در آورده مي‌شويد ؟ ! ( و حيات نوين و جاويدي را آغاز مي‌كنيد ؟ ! ) .
توضيحات :
« أَنَّكُمْ » : تكرار اين لفظ براي تأكيد هرچه بيشتر است .
آيه 36
متن آيه :
هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ لِمَا تُوعَدُونَ
ترجمه :
آنچه به شما وعده داده مي‌شود ( كه زندگي دوباره و برپا شدن رستاخيز نام دارد ، محال و ناممكن است ، و از عقل ) دورِ دور است ( و هرگز نمي‌شود ) .
توضيحات :
« هَيْهَاتَ » : دور است ! در اينجا به معني محال و ناشدني است و تكرار آن براي تأكيد است . « لِمَا » : حرف لام زائده بوده و واژه ( ما ) فاعل اسم الفعل ( هَيْهَاتَ ) است .
آيه 37
متن آيه :
إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا نَمُوتُ وَنَحْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ
ترجمه :
حياتي جز حيات اين جهان وجود ندارد كه ( گروهي از ما ) مي‌ميريم ( و گروه ديگري جاي آنان را مي‌گيريم ) و زندگي مي‌كنيم ، و ما هرگز ( پس از مرگ ) برانگيخته نمي‌شويم .
توضيحات :
« إِنْ هِيَ » : واژه ( إِنْ ) حرف نفي است و مراد از ( هِيَ ) ، ( حَيَاة ) است ، و ضمير عائد بر متأخر بوده و با خبر تفسير شده است .
آيه 38
متن آيه :
إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِباً وَمَا نَحْنُ لَهُ بِمُؤْمِنِينَ
ترجمه :
او مردي است كه بر خدا دروغ مي‌بندد . ( او نه رسالتي از طرف خدا دارد ، و نه وعده رستاخيزش درست است ، و بلكه خودسرانه سخن مي‌گويد ) و ما ( سران شما كه خردمندان شمائيم ) هرگز بدو ايمان نمي‌آوريم و تصديقش نمي‌كنيم . ( پس شما هم نبايد بدين مرد دروغگو بگرويد ) .
توضيحات :
« إِنْ » : نيست . « إفْتَرَيا » : ( نگا : آل‌عمران / 94 ، عنكبوت / 68 ) .
آيه 39
متن آيه :
قَالَ رَبِّ انصُرْنِي بِمَا كَذَّبُونِ
ترجمه :
( هود رو به آفريدگار خود نمود و ) گفت : پروردگارا ! كمكم كن ، ( من از اينان مأيوس شده‌ام ، نابودشان فرما ) به سبب اين كه مرا تكذيب كرده و دروغگويم ناميده‌اند .
توضيحات :
« بِمَا كَذَّبُونِ » : در برابر اين كه مرا تكذيب كرده‌اند . به سبب اين كه مرا دروغگو ناميده و دعوتم را نپذيرفته‌اند .
آيه 40
متن آيه :
قَالَ عَمَّا قَلِيلٍ لَيُصْبِحُنَّ نَادِمِينَ
ترجمه :
( خدا به هود ) گفت : به زودي حتماً از كار خود پشيمان مي‌گردند ( وقتي كه عذاب الهي را مشاهده مي‌كنند ) .
توضيحات :
« عَمَّا قَلِيلٍ » : به زودي . واژه ( ما ) زمانيّه يا زائده است . « لَيُصْبِحُنَّ » : قطعاً خواهند شد . « نَادِمِينَ » : جمع نَادِم ، پشيمان .
آيه 41
متن آيه :
فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ بِالْحَقِّ فَجَعَلْنَاهُمْ غُثَاء فَبُعْداً لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
ناگهان صداي بلند ( و مرگبار طوفان باد ) آنان را - به سبب استحقاقي كه داشتند - فرو گرفت ، و ما ايشان را بسان خس و خاشاك ( سيلاب درهم كوبيده و تكه‌تكه روي هم انباشته ) كرديم . ستمكاران ( از رحمت خدا ) دور و نابود شوند .
توضيحات :
« الصَّيْحَةُ » : صداي مهيب . مراد صداي شديد طوفان باد است كه همراه با آن است . چرا كه عاد ، يعني قوم هود با طوفان باد نابود شده‌اند ( نگا : حاقّه / 6 ) . برخي از مفسّرين به سبب واژه ( صَيْحَة ) اين آيات را درباره ثمود ، يعني قوم صالح دانسته‌اند ؛ زيرا قوم صالح با صداي مرگبار رعد از ميان رفته‌اند ( نگا : هود / 67 ) . در اينجا واژه ( صَيْحَة ) به معني مطلق عذاب نيز مي‌تواند باشد . « غُثَآءً » : خس و خاشاك و چوبها و چيزهائي كه سيلاب با خود مي‌آورد . ( نگا : اعلي / 5 ) . « بُعْداً » : ( نگا : هود / 44 و 60 و 68 و 95 ) .
آيه 42
متن آيه :
ثُمَّ أَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قُرُوناً آخَرِينَ
ترجمه :
پس از ايشان ، مردمان ديگري را بر سر كار آورديم .
توضيحات :
« قُرُوناً » : ( نگا : يونس / 13 ، مؤمنون / 31 ) .
آيه 43
متن آيه :
مَا تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَهَا وَمَا يَسْتَأْخِرُونَ
ترجمه :
هيچ ملّتي بر سر رسيد مرگ و نابوديش پيشي و پسي نمي‌گيرد .
توضيحات :
« مِنْ أُمَّةٍ » : ملّتي . جماعتي . حرف ( مِنْ ) زائد و ( أُمَّةٍ ) فاعل است . « أَجَلَهَا » : وقت نابودي . سر رسيد هلاك ( نگا : اعراف / 34 و 185 ، حجر / 5 ) .
آيه 44
متن آيه :
ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَا كُلَّ مَا جَاء أُمَّةً رَّسُولُهَا كَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُم بَعْضاً وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ فَبُعْداً لِّقَوْمٍ لَّا يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
سپس پيغمبران خود را يكي پس از ديگري ( به سوي اقوامشان ) روانه كرديم و اقوامشان آنان را تكذيب نموده و دروغگو ناميدند ، ما هم ( اين ملّتهاي سركش را نابود و ) يكي را به دنبال ديگري روانه ( ديار نيستي ) كرديم و ايشان را نقل مجالس و مايه عبرت ( ديگران ) نموديم . نابود باد اقوامي كه بي‌ايمان و بي‌باورند .
توضيحات :
« تَتْرَا » : پياپي . يكي بعد از ديگري . حال است و از ماده ( وتر ) . اصل آن ( وتري ) است و واو به تاء تبديل شده است ، همچون ( تقوي ) كه از ( وقاية ) است . « أَحَادِيثَ » : جمع أُحْدُوثَة ، مانند أَعاجيب كه جمع أُعْجُوبَة است . أُحْدُوثَة سخني است كه مردمان به خاطر غرابت و شگفتي ، آن را براي يكديگر روايت مي‌نمايند . يا جمع حديث ، و مراد سخنان عبرت‌انگيز است .
آيه 45
متن آيه :
ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ
ترجمه :
سپس موسي و برادرش هارون را همراه با معجزات و براهين ( دالّ بر صدق رسالتشان ) و حجّت واضحي كه بيانگر ( اثبات پيغمبري آنان ) باشد روانه كرديم .
توضيحات :
« ءَايَاتِ » : مراد معجزات و براهين نه‌گانه مذكور در سوره اسراء ، آيه 101 است . « سُلْطَانٍ مُّبِينٍ » : حجّتي كه بيانگر حق باشد . در اصل ( سُلْطانٍ مُّبينٍ ) صفت ( ءَايَات ) است . به عبارت ديگر ، عطف صفت بر موصوف است .
آيه 46
متن آيه :
إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْماً عَالِينَ
ترجمه :
به سوي فرعون و فرعونيان ، ولي آنان ( خود را بالاتر از اين دانستند كه دعوت ايشان را بپذيرند و ) تكبّر ورزيدند ، و ايشان اصولاً مردمان سلطه‌طلب و خود بزرگ‌بين بودند .
توضيحات :
« مَلَئِهِ » : اشراف . اطرافيان ( نگا : بقره / 246 ، اعراف / 60 و 103 ) . « عَالِينَ » : سركشان . مراد مستكبران و خود بزرگ‌بيناني است كه مقام طلب و شهرت طلب بوده و خويشتن را بالاتر از ديگران مي‌دانند و مردمان را زيردستان خود مي‌انگارند ( نگا : اعراف / 127 ، يونس / 83 ، قصص / 83 ) .
آيه 47
متن آيه :
فَقَالُوا أَنُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنَا وَقَوْمُهُمَا لَنَا عَابِدُونَ
ترجمه :
( فرعون و فرعونيان ) گفتند : آيا به دو انسان همچون خودمان ايمان بياوريم ( و پيغمبرشان بدانيم ) و حال اين كه قوم آن دو ( يعني بني‌اسرائيل ) پرستندگان و خدمتگذاران ما بوده و هستند ؟ !
توضيحات :
« وَ قَوْمُهُمَا » : حرف ( واو ) حاليّه است . « عَابِدُونَ » : پرستندگان . مراد بندگان و خدمتگذاران و كرنش‌كنندگان است .
آيه 48
متن آيه :
فَكَذَّبُوهُمَا فَكَانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ
ترجمه :
اين بود كه آن دو را تكذيب كردند و در نتيجه ( در دريا غرق و ) هلاك گرديدند .
توضيحات :
« الْمُهْلَكِينَ » : هلاك شوندگان .
آيه 49
متن آيه :
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ
ترجمه :
ما به موسي كتاب ( تورات ) داديم تا اين كه ( بني‌اسرائيل در پرتو احكام و رهنمودهاي آن ) راهياب گردند .
توضيحات :
« الْكِتَاب » : مراد تورات است .
آيه 50
متن آيه :
وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً وَآوَيْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِينٍ
ترجمه :
ما پسر مريم ( عيسي ) و مادرش ( مريم ) را نشانه‌اي ( بر قدرت خود ) كرديم ( چرا كه عيسي را بدون پدر متولّد ، و مريم را بدون شوهر آبستن نموديم ) و آن دو را به تپه‌اي پناهنده كرديم كه آرامش و امنيّت و آب جاري داشت .
توضيحات :
« ءَايَةً » : دليلي بر كمال قدرت . نشانه‌اي بر عظمت و قدرت . « ءَاوَيْنَا » : منزل و مأوي داديم . رانديم و پناهنده كرديم . « رَبْوَةٍ » : پشته . تپه . زمين بلند ( نگا : بقره / 265 ) . مراد عرصه بيت‌المقدّس است ( نگا : المصحف‌الميسّر ) . « ذَاتِ قَرَارٍ » : محلّ استقرار . محلّ امن و امان و آرامش و اطمينان . « معيّن » : آب روان . از ماده ( معن ) به معني جريان آب ، يا از ( عين ) يعني قابل ديد .
آيه 51
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ
ترجمه :
( به پيغمبران گفته‌ايم تا به پيروان خود برسانند . گفته‌ايم ) اي پيغمبران ! از غذاهاي حلال بخوريد و كارهاي شايسته بكنيد ، بي‌گمان من از آنچه انجام مي‌دهيد بس آگاهم .
توضيحات :
« يَآ أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا . . . » : مخاطب انبياء بوده و مراد پيروان انبياء است . « الطَّيِّبَات » : چيزهاي پاكيزه . مراد خوراكيهاي حلال است ( نگا : بقره / 57 و 172 و 267 ، نساء / 160 ) .
آيه 52
متن آيه :
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ
ترجمه :
( و بديشان گفتيم : به اقوام خود برسانند كه ) اين ( پيغمبران بزرگي كه بدانان اشاره شد ، همگي ) ملّت يگانه‌اي بوده ( و آئين واحد و برنامه يكتائي دارند ) و من پروردگار همه شما هستم ، پس تنها از من بهراسيد ( چرا كه ملّت واحد ، با برنامه واحد ، بايد از خداي واحد بترسد و خويشتن را از عذاب و عقاب او به دور دارد ) .
توضيحات :
« إِنَّ هذِهِ . . . » : ( نگا : انبياء / 92 ) .
آيه 53
متن آيه :
فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ
ترجمه :
امّا مردمان كار و بار ( دين ) خود را به پراكندگي كشاندند و ( هر گروهي به راهي رفتند ، و عجب اين كه ) هر دسته و جمعيّتي بدانچه دارند و برآنند خوشحال و شادانند ( چرا كه گمان مي‌برند ايشان بر راستاي راهند و ديگران كژ راهه مي‌روند ) .
توضيحات :
« فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ » : كار دين خود را بخش بخش و پراكنده كردند و خودشان فرقه فرقه شدند . « زُبُراً » : جمع زُبْرَة به معني قطعه و تكّه است . يا جمع زَبور به معني كتاب . بدين معني كه : كارهاي دين را از هم پاشيدند و پراكنده نمودند ، يا اين كه كارهاي دين خود را پراكنده كردند و در كتابهاي جدا و مختلف گنجاندند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الكريم ) .
آيه 54
متن آيه :
فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ
ترجمه :
بگذار تا مدّت زماني ( كه وقت مقدّر هلاك ايشان است ) در غرقاب ( جهالت و ضلالت ) خود بسر برند .
توضيحات :
« غَمْرَتِهِمْ » : غمرة ، غرقاب . مراد حيرت و ضلالت و غفلت و جهالت است كه ايشان را فرا مي‌گيرد ( نگا : حجر / 3 ، زخرف / 83 ، طارق / 17 ) .
آيه 55
متن آيه :
أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَبَنِينَ
ترجمه :
آيا ( اين كافران و عاصيان ) گمان مي‌برند اموال و فرزنداني كه ( بديشان مي‌دهيم و ) با آن ياريشان مي‌نمائيم .
توضيحات :
« نُمِدُّهُمْ » : مدد و ياريشان مي‌دهيم . بديشان عطاء مي‌كنيم .
آيه 56
متن آيه :
نُسَارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرَاتِ بَل لَّا يَشْعُرُونَ
ترجمه :
( براي اين است كه ) شتابان ( درهاي خوبيها و نعمتها را به رويشان مي‌گشائيم و ) خيرات و بركات را نصيبشان مي‌نمائيم ؟ ( نه ! اشتباه مي‌كنند ) بلكه نمي‌فهمند ( كه اين گام به گام به سوي دوزخ كشاندن و بر عذاب سرمدي ايشان افزودن است ) .
توضيحات :
« نُسَارِعُ » : پيشي مي‌گيريم و شتاب مي‌ورزيم . « بَلْ » : حرفي است كه دلالت بر ابطال سخن پيش از خود و اثبات سخن بعد از خود دارد . يعني در رساندن خوبيها و نعمتها شتاب نمي‌ورزيم ، بلكه برابر قاعده استدراج ، كاري مي‌كنيم بر گناه خود بيفزايند تا مايه افزايش عذاب آخرت ايشان شود .
آيه 57
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ هُم مِّنْ خَشْيَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ
ترجمه :
كساني كه از خوف خدا در هراس هستند .
توضيحات :
« مُشْفِقُونَ » : اشخاص بيمناك و در هراس . مراد كساني است كه با انجام خوبيها خويشتن را سخت از عذاب خدا به دور مي‌دارند .
آيه 58
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
آناني كه به آيات پروردگارشان ايمان دارند .
توضيحات :
« ءَايَات » : آيه‌هاي خواندني كتابهاي يزدان ، و نشانه‌هاي ديدني در كتاب ديدني جهان .
آيه 59
متن آيه :
وَالَّذِينَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا يُشْرِكُونَ
ترجمه :
افرادي كه براي پروردگار خود انباز قرار نمي‌دهند ( و كسي و چيزي را شريك او نمي‌كنند ) .
توضيحات :
. . .
آيه 60
متن آيه :
وَالَّذِينَ يُؤْتُونَ مَا آتَوا وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ
ترجمه :
اشخاصي كه عطاء مي‌كنند و مي‌بخشند آنچه را كه در توان دارند ، در حالي كه دلهايشان ترسان و هراسان است ( از اين كه نكند صدقات و حسنات آنان پذيرفته نگردد ) و به علّت اين كه به سوي خدايشان ( براي حساب و كتاب ) برمي‌گردند .
توضيحات :
« يُؤْتُونَ مَآ ءَاتَوْا » : مي‌دهند و عطاء مي‌كنند آنچه را كه عطاء كرده و در توان دارند . مراد دادن زكات و صدقات و اداي حقوق مردم و حق پروردگار است . « وَجِلَةٌ » : ترسان و هراسان ( نگا : حجر / 52 و 53 ) .
آيه 61
متن آيه :
أُوْلَئِكَ يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ
ترجمه :
چنين كساني ( كه صفات چهارگانه ايشان گذشت ) در خيرات و حسنات ( با ديگران ) مسابقه سرعت مي‌دهند و در انجام آنها ( بر سايرين ) پيشي مي‌گيرند .
توضيحات :
« يُسَارِعُونَ » : بر همديگر سرعت و سبقت مي‌گيرند . « وَ هُمْ لَهَا سَابِقُونَ » : از ديگران زودتر حسنات و خيرات انجام مي‌دهند و جلوتر بدان مي‌رسند . بلي ! مسابقه مؤمنان در انجام خوبيها و نيكيها است و مسابقه بي‌دينان در انجام بديها و زشتيها .
آيه 62
متن آيه :
وَلَا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا وَلَدَيْنَا كِتَابٌ يَنطِقُ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ
ترجمه :
ما براي هيچ كسي جز به اندازه تاب و توانش ( وظائف و تكاليف تعيين و ) تحميل نمي‌كنيم ( و از افراد مخلص پيشين نيز جز به اندازه توانشان چيزي خواسته نشده است ، و جملگي تكاليف آسماني در توان انسان است ، و همه اعمال بندگان ثبت و ضبط در ) كتابي است كه در پيش ما است و به حق سخن مي‌گويد و ( گوياي حقائق بوده و ذرّه‌اي از اعمال و اقوال آدمي به دست فراموشي سپرده نمي‌شود و به همين دليل ) هيچ ظلم و ستمي بديشان نمي‌گردد .
توضيحات :
« لا نُكَلِّفُ . . . » : ( نگا : انعام / 152 ، اعراف / 42 ) . « كِتَابٌ » : مراد نامه و پرونده اعمال است ( نگا : كهف / 49 ، جاثيه / 29 ) . « يَنطِقُ بِالْحَقِّ » : نطق كتاب جنبه مجازي دارد و مراد اين است كه گوياي حقيقت است و آئينه تمام نماي كارهاي آدمي است .
آيه 63
متن آيه :
بَلْ قُلُوبُهُمْ فِي غَمْرَةٍ مِّنْ هَذَا وَلَهُمْ أَعْمَالٌ مِن دُونِ ذَلِكَ هُمْ لَهَا عَامِلُونَ
ترجمه :
اصلاً ( برنامه كافران با برنامه مؤمنان به كلّي از هم جدا است ، چرا كه ) دلهاي ( كافران به سبب عناد و تعصّب ) ايشان غافل از اين ( گونه اعمال خير و انجام وظيفه در حدّ توان و دقّت در حساب ) است ، و آنان كارهائي جدا ( از كار مؤمنان ) دارند و به انجام آنها مشغول مي‌باشند .
توضيحات :
« غَمْرَةٍ » : ضلالت و حيرت و غفلت و جهالت ( نگا : مؤمنون / 54 ) . « هذا » : اين كارهاي نيكي كه مؤمنانِ متّصف به اوصاف اربعه پيشين ، انجام مي‌دادند . « مِن دُونِ ذلكَ » : جداي از آن و مخالف با آن .
آيه 64
متن آيه :
حَتَّى إِذَا أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِم بِالْعَذَابِ إِذَا هُمْ يَجْأَرُونَ
ترجمه :
( كافران به كارهاي پلشت خود ادامه مي‌دهند ) و هنگامي كه ( در روز قيامت ) سران خوشگذران ايشان را گرفتار عذاب مي‌كنيم ، ناگهان فرياد مي‌كشند و لابه سر مي‌دهند .
توضيحات :
« حَتّي » : ابتدائيّه است . « أَخَذْنَا مُتْرَفِيهِم بِالْعَذَابِ » : ذكر خاصّ افراد متنعّم و خوشگذران بدان خاطر است كه ديگران پيروان بشمارند و همراه اين سردمدارانند . « يَجْأَرُونَ » : بسان گاو بانگ سر مي‌دهند و فرياد مي‌كشند . از مصدر ( جُوار ) به معني صداي گاو ، مراد ناله سر دادن و لابه كردن است .
آيه 65
متن آيه :
لَا تَجْأَرُوا الْيَوْمَ إِنَّكُم مِّنَّا لَا تُنصَرُونَ
ترجمه :
( بديشان خواهيم گفت : ) امروز فرياد و واويلا سر ندهيد و تضرّع و لابه نكنيد ، شما از سوي ما ياري و كمك نمي‌شويد ( و با داد و بيداد از عذاب آتش رهايتان نمي‌كنيم ) .
توضيحات :
« مِنَّا لا تُنصَرُونَ » : از سوي ما ياري نمي‌شويد .
آيه 66
متن آيه :
قَدْ كَانَتْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ تَنكِصُونَ
ترجمه :
آيات من ( در دنيا ) بر شما خوانده مي‌شد و شما بر پاشنه‌هاي خود چرخي مي‌زديد ( و بدانها پشت مي‌كرديد و از پذيرش احكام و دستور آنها سر باز مي‌زديد ) .
توضيحات :
« أَعْقَاب » : جمع عَقِب ، پاشنه . « تَنكِصُونَ » : به عقب برمي‌گشتيد . اعراض مي‌نموديد . از مصدر ( نُكُوص ) به معني رجوع عقب عقب . عقب عقب برگشتن .
آيه 67
متن آيه :
مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ سَامِراً تَهْجُرُونَ
ترجمه :
از اين عقب‌گرد و روي‌گرداني ، به خود مي باليديد و ( آيات ما را ) در گفتگوهاي شبانه خود به باد استهزاء مي‌گرفتيد و ( از آنها ) بدگوئي مي‌كرديد .
توضيحات :
« مُسْتَكْبِرِينَ » : به خود بالندگان . متكبّران . « بِهِ » : ضمير ( ه ) به نكوص ، مصدر ( تَنكِصُونَ ) برمي‌گردد . برخي مرجع آن را قرآن كه از آيات فراهم مي‌آيد ، نزول آيات ، پيغمبر ، بيت‌الحرام دانسته‌اند . « مُسْتَكْبِرِينَ بِهِ » : به اين اعراض افتخار مي‌كردند . پيغمبر و قرآن و نزول آيات را متكبّرانه تكذيب مي‌كردند . با توجّه بدين معني ، مستكبرين را به معني مكذبين گرفته‌اند . از اين كه پرده‌داران كعبه و خادمان بيت‌الحرام بودند ، به خود مي‌باليدند . در معني اخير ، مرجع ضمير به سبب شهرت قريشيان به نازش و افتخار به بيت‌الحرام حذف شده است . « سَامِراً » : گفتگوهاي شبانه . قصّه‌گويان شب . واژه ( سامِر ) را مصدري همچون عاقبة و عافية و قائم ( نگا : تفسير قاسمي ) ، يا اسمِ جمعي همچون جامِل و باقِر و حاجّ و حاضِر ، به معني شتران و گاوان و حاجيان و حاضران دانسته‌اند . « تَهْجُرُونَ » : هذيان و پريشان‌گوئي مي‌كردند . بدگوئي و ياوه‌سرائي مي‌نمودند . ترك مي‌كردند . با توجّه به معني اخير ( تَهْجُرُونَ ) مفهوم چنين مي‌گردد : آيات مرا ترك مي‌كردند و از پذيرش سر باز مي‌زدند . واژه‌هاي ( مُسْتَكْبِرِينَ ، سَامِر ، تَهْجُرُونَ ) حال مي‌باشند .
آيه 68
متن آيه :
أَفَلَمْ يَدَّبَّرُوا الْقَوْلَ أَمْ جَاءهُم مَّا لَمْ يَأْتِ آبَاءهُمُ الْأَوَّلِينَ
ترجمه :
آيا آنان سخنان را نمي‌سنجند ( و درباره اين آيات الهي نمي‌انديشند ، تا اعجاز قرآن را با چشم سر و چشم دل مشاهده كنند ) ، يا اين كه مطالبي براي آنان آمده است كه براي نياكانشان نيامده ( و نزول آيات آسماني ، چيز نوظهوري است ؟ چنين نيست ، ارسال پيغمبران و انزال كتابهاي آسماني براي ايشان شيوه ديرين خدا بوده و محتواي دعوت تو از نظر اصول و اساس ، همان محتواي دعوت پيغمبران است ) .
توضيحات :
« اَفَلَمْ يَدَّبَّرُوا . . . » : ( نگا : نساء / 82 ) . اصل يَدَّبَّرُوا ، ( يَتَدَبَّرُوا ) است ، يعني آيا درباره معاني و مفاهيم آيات قرآني نمي‌انديشند ؟
آيه 69
متن آيه :
أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا رَسُولَهُمْ فَهُمْ لَهُ مُنكِرُونَ
ترجمه :
يا اين كه ايشان پيغمبر خود را نمي‌شناسند ، و اين است كه ( رسالت ) او را قبول نمي‌كنند ؟
توضيحات :
« أَمْ لَمْ يَعْرِفُوا . . . » : آنان كه محمّد را مي‌شناسند و از امانت و صداقت و حسن اخلاق و حسب و نسب او آگاهند .
آيه 70
متن آيه :
أَمْ يَقُولُونَ بِهِ جِنَّةٌ بَلْ جَاءهُم بِالْحَقِّ وَأَكْثَرُهُمْ لِلْحَقِّ كَارِهُونَ
ترجمه :
يا اين كه خواهند گفت : او ديوانه است ؟ ( چنين نيست كه مي‌انگارند ) بلكه او حق را براي آنان آورده است ( و سخنانش سراسر حقيقت است . ولي عيب كار اينجا است كه ) بيشتر ايشان از حق بيزار ( و دشمن حقيقت ) مي‌باشند .
توضيحات :
« جِنَّةٌ » : جنون . ديوانگي ( نگا : اعراف / 184 ، مؤمنون / 25 ) . « الْحَقِّ » : حقيقت . مراد قرآن ( نگا : مائده / 48 و 84 ) يا شريعت است ( نگا : قصص / 48 ، عنكبوت / 68 ) .
آيه 71
متن آيه :
وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَن فِيهِنَّ بَلْ أَتَيْنَاهُم بِذِكْرِهِمْ فَهُمْ عَن ذِكْرِهِم مُّعْرِضُونَ
ترجمه :
اگر حق و حقيقت از خواستها و هوسهاي ايشان پيروي مي‌كرد ( و جهان هستي بر طبق تمايلاتشان به گردش مي‌افتاد ) آسمانها و زمين و همه كساني كه در آنها بسر مي‌برند تباه مي‌گرديدند ( و نظم و نظام كائنات از هم مي‌پاشيد ) . ما قرآن را به آنان داده‌ايم كه در آن ( موجبات ) آوازه ايشان است ، ولي آنان از ( چيزي كه مايه ) عزّت و آبرويشان ( است ) رويگردانند ( و انگار راه بيداري و خوشبختي خود را نمي‌دانند ) .
توضيحات :
« الْحَقُّ » : خدا ( نگا : نور / 25 ) . يعني اگر خدا برابر خواست مردم به ويژه كفّار رفتار كند ، هرج و مرج سراسر جهان را فرا مي‌گيرد و . . . حقيقت . آنچه صحيح و درست است و مقابل باطل قرار دارد . « ذِكْر » : قرآن . ( نگا : آل‌عمران / 58 ، حجر / 6 و 9 ) . شهرت و افتخار و نام و آوازه ( نگا : انبياء / 10 ، زخرف / 44 ) . چرا كه قرآن به زبان عربها بوده و ملّتها مادام كه زبانشان برجا است ، ايشان ماندگارند . غير از اين ، قرآن عربها را به جهان شناساند و آنان را زنده نگاه داشت و از نوكري به سَروري رساند .
آيه 72
متن آيه :
أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجاً فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ
ترجمه :
آيا ( بهانه فرار ايشان از حق اين است كه ) تو از آنان اجر و مزدي ( در برابر دعوت و اداي رسالت ) طلب مي‌كني ؟ ( نه ! چنين كاري را نكرده و نمي‌كني . چرا كه ) اجر و مزد پروردگارت بهتر است ( از چيزي كه ايشان دارند ) و او بهترين روزي‌رسان است .
توضيحات :
« خَرْجاً » : اجر و مزد . هزينه ( نگا : كهف / 94 ) . « خَرَاج » : اجر و مزد . هزينه . « خَيْرُ الرَّازِقِينَ » : بهترينِ روزي‌رسانان . بهترينِ دهندگان ( نگا : مائده / 114 ، حجّ / 58 ) .
آيه 73
متن آيه :
وَإِنَّكَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
ترجمه :
تو ( اي پيغمبر ! ) آنان را به راه راست فرا مي‌خواني ( كه دين اسلام و منتهي به سعادت است ) .
توضيحات :
. . .
آيه 74
متن آيه :
وَإِنَّ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاكِبُونَ
ترجمه :
كساني كه به آخرت ايمان ندارند ، از راه ( راست ) منحرف هستند .
توضيحات :
« نَاكِبُونَ » : منحرفان از مسير .
آيه 75
متن آيه :
وَلَوْ رَحِمْنَاهُمْ وَكَشَفْنَا مَا بِهِم مِّن ضُرٍّ لَّلَجُّوا فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ
ترجمه :
اگر بديشان رحم كنيم و بلاها و گرفتاريهاي گريبانگيرشان را برطرف سازيم ، در طغيان و سركشي خود مصرانه و سرگردان دست‌وپا مي‌زنند .
توضيحات :
« ضُرٍّ » : ( نگا : انعام / 17 ، يونس / 12 و 107 ) . « يَعْمَهُونَ » : ( نگا : بقره / 15 ، انعام / 110 ، اعراف / 186 ) .
آيه 76
متن آيه :
وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَكَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا يَتَضَرَّعُونَ
ترجمه :
( اگر هم از طريق رحمت و نعمت بيدار نشدند ) ما ايشان را به عذاب ( مصائب و شدائدي همچون قحط و فقر ) گرفتار مي‌سازيم ، امّا آنان در برابر پروردگارشان نه سر فرود مي‌آورند و كرنش مي‌برند ، و نه تضرّع و زاري مي‌كنند . ( لذا حوادث دردناك هم ايشان را از مركب غرور و سركشي و خودكامگي پائين نمي‌آورد و در برابر جلال حق تسليم و خاشع نمي‌گرداند ) .
توضيحات :
« مَا اسْتَكانُوا » : از ماده ( كون ) يعني : حال به حال نشدند و دگرگون نگشتند ( نگا : المصحف الميسّر ) . از ماده ( كين ) يعني : خواري و كوچكي ننمودند و خشوع و خضوع نكردند ( نگا : آل‌عمران / 146 ) .
آيه 77
متن آيه :
حَتَّى إِذَا فَتَحْنَا عَلَيْهِم بَاباً ذَا عَذَابٍ شَدِيدٍ إِذَا هُمْ فِيهِ مُبْلِسُونَ
ترجمه :
( اين وضع ، يعني آزمونهاي رحمت و نعمت ، و بلا و محنت براي بيداري ادامه مي‌يابد ، و ايشان هم بر گردنكشي و سركشي خود مي‌افزايند ) تا دري از عذاب شديد ( روز قيامت ) را به رويشان مي‌گشائيم و به ناگاه در آن درمانده و نااميد ( از نجات ) مي‌گردند . ( بدين ترتيب مراحل آزمون لطف و مهرباني ، و گوشمالي و كيفر تربيتي ، سپري مي‌شود ، و سرانجام عذاب ابدي و درماندگي هميشگي سر مي‌رسد ) .
توضيحات :
« بَاباً ذَا عَذَابٍ » : دري از عذاب . مراد مجازات روز قيامت و عذاب دوزخ است ( نگا : زخرف / 74 و 75 ) . « مُبْلِسُونَ » : ماتم‌زدگان و متحيّران و نااميدان از نجات ( نگا : روم / 12 و 49 ) .
آيه 78
متن آيه :
وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلاً مَّا تَشْكُرُونَ
ترجمه :
خدا كسي است كه براي شما گوش و چشم و عقل را آفريده است ( تا صداها را بشنويد و جهان را ببينيد و خالق آن را درك كنيد ، و در نتيجه ايمان بياوريد ) . امّا كمتر شكر و سپاس ( اين آفريده‌هاي خدا ) را به جاي مي‌آوريد .
توضيحات :
« الأفْئِدَة » : جمع فُؤاد ، دل . در اينجا مراد عقل و خرد است . « قَلِيلاً مَّا » : واژه ( قَليلاً ) صفت مصدر محذوف يا مفعول مطلق است ، و كلمه ( ما ) زائد و براي تأكيد است .
آيه 79
متن آيه :
وَهُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
او كسي است كه در زمين شما را آفريده‌است و در آن افزون و پراكنده نموده است و ( روز قيامت براي سزا و جزا ) در پيشگاه او گرد آورده مي‌شويد .
توضيحات :
« ذَرَأَ » : آفريده است و افزون و پراكنده نموده است ( نگا : انعام / 136 ، اعراف / 179 ) . « إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ » : در پيشگاه او جمع آورده مي‌شويد . به پيشگاه او برگردانده مي‌شويد ( نگا : بقره / 203 ، آل‌عمران / 12 و 158 ) .
آيه 80
متن آيه :
وَهُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ وَلَهُ اخْتِلَافُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
ترجمه :
او است كه زنده مي‌گرداند و مي‌ميراند ، و آمد و شد ( پياپي ) شب و روز ، ( و اختلاف رنگ ، و كوتاهي و درازي آنها برابر قوانين و طبق فرمان او و ) مربوط بدو است . آيا ( دلالت اينها را بر قدرت خدا و وجوب ايمان بدو و به روز قيامت ) نمي‌فهميد ؟
توضيحات :
« إخْتِلاف » : آمد و شد . دگرگوني زماني و فعل و انفعالات ( نگا : بقره / 164 ، آل‌عمران / 190 ) .
آيه 81
متن آيه :
بَلْ قَالُوا مِثْلَ مَا قَالَ الْأَوَّلُونَ
ترجمه :
( چنين كاري را نكرده و نمي‌كنند ) و بلكه سخناني همچون سخنان پيشينيان را مي‌گويند .
توضيحات :
. . .
آيه 82
متن آيه :
قَالُوا أَئِذَا مِتْنَا وَكُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ
ترجمه :
مي‌گويند : آيا هنگامي كه ما مرديم و خاك و استخوان گشتيم ، آيا واقعاً برانگيخته خواهيم شد ( و زندگي دوباره پيدا خواهيم كرد ؟ ! ) .
توضيحات :
« لَمَبْعُوثُونَ » : برانگيخته‌شدگان ( نگا : هود / 7 ، انعام / 29 ، مؤمنون / 37 ) .
آيه 83
متن آيه :
لَقَدْ وُعِدْنَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا هَذَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ
ترجمه :
اين وعده به ما ، و در گذشته به نياكان ما داده شده است . امّا اين چيزي جز دروغهاي پيشينيان نيست ( كه آن را دهان به دهان براي يكديگر روايت ، و زمان به زمان براي همديگر كتابت كرده‌اند ) .
توضيحات :
« أسَاطِير » : جمع أُسْطُورَة ، اكاذيب . دروغگوئيها ( نگا : انعام / 25 ، فرقان / 5 ) .
آيه 84
متن آيه :
قُل لِّمَنِ الْأَرْضُ وَمَن فِيهَا إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگو : زمين و كساني كه در زمين هستند از آن كيستند ، اگر دانا و فرزانه‌ايد ؟ !
توضيحات :
« إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر فهميده و آگاهيد . اين جمله متضمّن تحقير مخاطبان بوده و اشاره به ناداني ايشان دارد .
آيه 85
متن آيه :
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ
ترجمه :
( بر اساس نداي فطرت ، و بداهت عقل ) خواهند گفت : ( همه كائنات ، و از جمله زمين و ساكنان آن ) از آن خدايند . بگو : پس چرا نمي‌انديشيد و يادآور نمي‌گرديد ( كه تنها مالك كائنات شايسته پرستش است و بس ؟ ) .
توضيحات :
« اَفَلا تَذَكَّرُونَ » : تذكّر به معني يادكردن و انديشيدن و به خاطر آوردن است ( نگا : انعام / 152 ) . اصل ( تَذَكَّرُونَ ) تَتَذَكَّرُونَ است .
آيه 86
متن آيه :
قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ
ترجمه :
بگو : چه كسي صاحب آسمانهاي هفتگانه و صاحب عرش عظيم است ؟ ( آيا ملك كائنات و فرمانروائي بر آنها از آن كيست ؟ ) .
توضيحات :
« الْعَرْش » : ( نگا : اعراف / 54 ، توبه / 129 ) .
آيه 87
متن آيه :
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چرا پرهيزگاري پيش نمي‌گيريد ( و خويشتن را از فرجام شرك و كفر و عصيان نسبت به يزدان ، صاحب و فرمانده جهان به دور نمي‌داريد ؟ ! ) .
توضيحات :
« أَفَلاتَتَّقُونَ » : پس چرا پرهيزگاري نمي‌كنيد ؟ پس چرا خود را از موجبات عذاب خدا به دور نمي‌داريد ؟
آيه 88
متن آيه :
قُلْ مَن بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگو : آيا چه كسي فرماندهي بزرگ همه‌چيز را در دست دارد ( و ملك فراخ كائنات و حكومت مطلقه بر موجودات ، از آن او است ؟ ) و او كسي است كه پناه مي‌دهد ( هر كه را بخواهد ) و كسي را ( نمي‌توان ) از ( عذاب ) او پناه داد ، اگر فهميده و آگاهيد ؟ !
توضيحات :
« مَلَكُوت » : ملك سترگ . فرماندهي بزرگ ( نگا : انعام / 75 ، اعراف / 185 ، يس / 83 ) . « يُجِيرُ » : پناه مي‌دهد . در پناه خود مي‌گيرد ، و به فرياد مي‌رسد . « لا يُجَارُ عَلَيْهِ » : كسي در برابر او پناه داده نمي‌شود ، و فريادرسي نمي‌گردد .
آيه 89
متن آيه :
سَيَقُولُونَ لِلَّهِ قُلْ فَأَنَّى تُسْحَرُونَ
ترجمه :
خواهند گفت : از آن خدا است . بگو : پس چگونه گول ( هوي و هوس و وسوسه شياطين را ) مي‌خوريد و ( از حق كناره‌گيري مي‌كنيد ، انگار ) جادو و جنبل مي‌شويد ؟
توضيحات :
« أَنَّيا » : چگونه ؟ « تُسْحَرُونَ » : جادو مي‌شويد . افسون مي‌گرديد . گول زده مي‌شويد و از حق برگردانده مي‌شويد .
آيه 90
متن آيه :
بَلْ أَتَيْنَاهُم بِالْحَقِّ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ
ترجمه :
( چنين نيست كه ايشان مي‌انگارند و قرآن را افسانه‌سرائيها و دروغگوئيهاي پيشينيان قلمداد مي‌نمايند ) بلكه براي ايشان حق را آورده‌ايم ( كه قرآن است و قانون آئيني است كه وسيله سعادت دنيا و آخرت همگان است ) و آنان قطعاً دروغگويند ( در اين كه قرآن را اساطير و اكاذيب گذشتگان مي‌گويند ) .
توضيحات :
« الْحَقِّ » : مراد قرآن است كه آئين‌نامه راستين اسلام است ( نگا : بقره / 119 ، نساء / 170 ، يونس / 108 ) . توحيد و كتابهاي آسماني و شرائع الهي .
آيه 91
متن آيه :
مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ وَمَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذاً لَّذَهَبَ كُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ
ترجمه :
خداوند نه فرزندي براي خود برگرفته است و نه خدائي با او ( انباز ) بوده است ، چرا كه اگر خدائي با او مي‌بود ، هر خدائي به آفريدگان خود مي‌پرداخت ( و در نتيجه هر بخشي از جهان با نظام خاصّي اداره مي‌گرديد ، و اين با وحدت نظامي كه بر سراسر هستي حاكم است ، سازگار نمي‌بود ) و هر يك از خدايان ( براي توسعه قلمرو حكومت خود ) بر ديگري برتري و چيرگي مي‌جست ( و نظام عالم از هم گسيخته مي‌شد و جهان هستي به تباهي مي‌كشيد ) . خدا والاتر و بالاتر از آن چيزها ( و ياوه‌سرائيهائي ) است كه ايشان ( خداي را بدانها وصف و درباره او ) مي‌گويند .
توضيحات :
« لَذَهَبَ كُلُّ إِلهٍ بِمَا خَلَقَ » : هر خدائي به اداره امور آفريدگان خاصّ خود مي‌پرداخت و به ديگران محبّت و مرحمتي نمي‌كرد ، و از آميزش مخلوقات خويش با ساير آفريده‌ها جلوگيري مي‌نمود ، و نمي‌گذاشت خدايان ديگر برآفريدگانش چيره شوند و در كارهايشان دخالت ورزند . « لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَيا بَعْضٍ » : برخي بر برخي ديگر مي‌خواست چيره شود . يكي بر ديگري برتري مي‌جست ، تا بر رقعه ملك خود بيفزايد و سايرين را مغلوب خويشتن نمايد .
آيه 92
متن آيه :
عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ
ترجمه :
خدا از پنهان و آشكار ( همه آفريدگان ) آگاه است ( و سرتاسر هستي در قبضه قدرت او است و نيازي براي اداره جهان به فرزند و شريك و كمك اين و آن ندارد ، و ) لذا او پاك و دور از آن چيزهائي است كه ايشان شريك ( خداوند جهان ) مي‌گردانند .
توضيحات :
« تَعَالَيا » : بالاتر و برتر است . بسي دورتر و والاتر است ( نگا : انعام / 100 ، اعراف / 190 ) .
آيه 93
متن آيه :
قُل رَّبِّ إِمَّا تُرِيَنِّي مَا يُوعَدُونَ
ترجمه :
بگو : پروردگارا ! اگر چيزي ( را از عذاب ) كه بدان وعده داده مي‌شوند ، ( در دنيا بر سر آنان بياوري ، در حالي كه من در ميانشان باشم و ) به من بنمائي .
توضيحات :
« إِمَّا » : مركب است از ( إِنْ ) شرطيّه و ( ما ) زائده كه براي تأكيد ذكر مي‌شود . « تُرِيَنِّي » : به من بنمائي . به من نشان دهي . مراد اين است كه اگر عذاب و بلا را دامنگيرشان كردي ، در حالي كه من در قيد حيات و در ميانشان باشم .
آيه 94
متن آيه :
رَبِّ فَلَا تَجْعَلْنِي فِي الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
ترجمه :
پروردگارا ! مرا از زمره كافران مگردان ( و همراه ايشان معذّب منما ) .
توضيحات :
« لا تَجْعَلْنِي . . . » : مراد اين است كه اگر كافران طاغي و ستمگران ياغي را به عذاب گرفتار فرمودي ، مرا همراه ايشان گرفتار عذاب مفرما . يعني گاهي فتنه و بلا بيگناه و گناهكار ، يا تر و خشك را شامل مي‌شود ، پروردگارا در چنين مواقعي مرا از عذاب به دور دار ( نگا : انفال / 25 ) .
آيه 95
متن آيه :
وَإِنَّا عَلَى أَن نُّرِيَكَ مَا نَعِدُهُمْ لَقَادِرُونَ
ترجمه :
ما قطعاً مي‌توانيم آنچه را كه بديشان وعده مي‌دهيم به تو بنمايانيم ، ( و تو را محفوظ و بر آنان پيروز گردانيم . لذا به ياري ما و پيروزي خود مطمئن باش ) .
توضيحات :
« مَا » : مراد عذاب است .
آيه 96
متن آيه :
ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ
ترجمه :
( به كار دعوت خويش ادامه بده و خصال ) بد ( ايشان ) را با ( خصال ) نيك ( خود ) و ( سخنان ) نامطلوب ( آنان ) را با بهترين ( منطق ) پاسخ بگو . ما كاملاً از چيزهائي كه ( درباره تو و دعوت تو ) مي‌گويند ، آگاهيم .
توضيحات :
« إِدْفَعْ » : بازگردان . پاسخ بده . « بِالَّتِي » : به خصلتي كه . به حسنه‌اي كه .
آيه 97
متن آيه :
وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ
ترجمه :
( در عين حال خود را به خدا بسپار ) و بگو : پروردگارا ! خويشتن را از وسوسه‌هاي اهريمنان ( و تحريكات ايشان به انجام گناهان ) در پناه تو مي‌دارم .
توضيحات :
« هَمَزَاتٍ » : جمع هَمْزَة ، تحريكات . مراد وسوسه‌ها است .
آيه 98
متن آيه :
وَأَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَن يَحْضُرُونِ
ترجمه :
و خويشتن را در پناه تو مي‌دارم از اين كه با من ( در اعمال و اقوال و ساير احوال ) گرد آيند ( و مرا از تو غافل نمايند ) .
توضيحات :
« أَن يَحْضُرُونِ » : اين كه در جلسات رتق و فتق امور ، و به هنگام انجام اعمال و بيان اقوال ، نزد من حضور يابند و شركت داشته باشند .
آيه 99
متن آيه :
حَتَّى إِذَا جَاء أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ
ترجمه :
( كافران به راه غلط خود ادامه مي‌دهند ) و زماني كه مرگ يكي از آنان فرا مي‌رسد ، مي‌گويد : پروردگارا ! مرا ( به دنيا ) باز گردانيد .
توضيحات :
« حَتَّيا » : حرف ابتدائيّه است . برخي آن را غائيه مي‌دانند . « إِرْجِعُونِي » : مرا به دنيا برگردانيد . علّت استعمال فعل جمع به جاي فعل مفرد ، يعني ( إِرْجِعُونِي ) به جاي ( إِرْجِعْنِي ) ، محض تعظيم مخاطب است . حسّان بن ثابت مي‌گويد : اَلا فَارْحَمُونِي يا إِلهَ محمّد فَأِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلاً فَأَنْتَ لَهُ أَهْلُ . برخي هم مي‌گويند : ( رَبّ ) ياري طلبيدن از خدا ، و ( إِرْجِعُوني ) خطاب به فرشتگان است . يا اين كه از شدّت خوف بارها ( إِرْجِعْنِي ) را تكرار كرده و پروردگار با جمع ضمير ، به تكرار اين قول اشاره فرموده است . البتّه به درخواست ايشان وقعي نهاده نمي‌شود ( نگا : انعام / 27 و 28 ، زمر / 58 و 59 ، منافقون / 10 و 11 ) .
آيه 100
متن آيه :
لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحاً فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ
ترجمه :
تا اين كه كار شايسته‌اي بكنم و فرصتهائي را كه از دست داده‌ام جبران نمايم . نه ! ( هرگز راه بازگشتي وجود ندارد ) . اين سخني است كه او بر زبان مي‌راند ( و اگر به فرض به زندگي دنيا برگردد ، باز به همان برنامه و روش خود ادامه مي‌دهد ) . در پيش روي ايشان جهان برزخ است تا روزي كه برانگيخته مي‌شوند ( و دوباره زنده مي‌گردند و براي سعادت سرمدي يا شقاوت ابدي به صحراي محشر گسيل مي‌شوند ) .
توضيحات :
« لَعَلِّي » : تا اين كه من . شايد كه من . « فِيمَا تَرَكْتُ » : در برابر فرصتهائي كه از دست داده‌ام . در برابر اموال و اشيائي كه آنها را ترك گفته‌ام و از آنها جدا گشته‌ام . به عوض ايمان و اعمال نيكوئي كه نداشته‌ام . « كَلِمَةٌ » : كلام و سخن ( نگا : كهف / 5 ) . « مِن وَرَآئِهِمْ » : در پيش روي ايشان . در جلو آنان ( نگا : ابراهيم / 16 ) . « بَرْزَخٌ » : حائل و مانعي كه ايشان را از رجوع به دنيا باز مي‌دارد . عالم برزخ . مراد از برزخ ، مرگ و يا اين كه جهان ميان مرگ و رستاخيز است كه بدان عالم قبر و عالم ارواح نيز گفته مي‌شود .
آيه 101
متن آيه :
فَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلَا أَنسَابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَلَا يَتَسَاءلُونَ
ترجمه :
هنگامي كه ( براي بار دوم ) در صور دميده شود ، هيچ گونه خويشاوندي و نسبتي در ميان آنان نمي‌ماند ( چرا كه هركسي در انديشه نجات خويشتن است ) و در آن روز از همديگر نمي‌پرسند ( زيرا در جهان ديگر انتساب به فلان شخص يا طايفه و قبيله كارگشا نيست و در آن دم همه از يكديگر رمان و گريزانند ) .
توضيحات :
« الصُّور » : بوق . مراد صور دوم است كه نشانه رستاخيز مردگان است ( نگا : انعام / 73 ) . « فَلآ أَنسَابَ بَيْنَهُمْ » : هيچ گونه روابط فاميلي و خويشاوندي بر جاي نمي‌ماند . بدين معني كه در قيامت انسان است و اعمالش و هيچ كس از ديگري دفاع نمي‌كند و نسبتها و خويشاونديها از كار مي‌افتد ( نگا : عبس / 34 - 37 ) . « لايَتَسَآءَلُونَ » : از همديگر نمي‌پرسند . اين عدم پرسش از يكديگر در آغاز هنگامه رستاخيز است ( نگا : قصص / 66 ، معارج / 10 ) والاّ بعد از آن پرسش و مجادله در مي‌گيرد ( نگا : صافّات / 27 ، طور / 25 ، مدّثّر / 40 ) .
آيه 102
متن آيه :
فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
ترجمه :
كساني كه سنجيده‌هاي ( اعمال و اقوال دنيوي ) ايشان ، سنگين و ارزشمند شود ( و در ترازوي خدا وزن و ارجي داشته باشد ) ، اينان قطعاً رستگارند .
توضيحات :
« ثَقُلَتْ » : سنگين شود . مراد رجحان كفّه حسنات بر سيّئات ، و ارزشمندي اعمال و اقوال انسان است در پيشگاه خدا . « مَوَازِين » : جمع مَوزون ، بركشيده‌ها و سنجيده‌ها . مراد كردار و گفتار و پندار دنيوي انسان است . يا جمع ميزان ، به معني ترازوي اعمال است ( نگا : اعراف / 8 ، انبياء / 47 ) .
آيه 103
متن آيه :
وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُوْلَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خَالِدُونَ
ترجمه :
و كساني كه سنجيده‌هاي ( اعمال و اقوال دنيوي ) ايشان ، سبك و بي‌ارزش باشد ، اينان ( عمر خود را باخته و ) خويشتن را زيانمند نموده‌اند و در دوزخ جاودانه خواهند ماند .
توضيحات :
« خَفَّتْ مَوَازِينُهُ . . . » : ( نگا : اعراف / 9 ) .
آيه 104
متن آيه :
تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِيهَا كَالِحُونَ
ترجمه :
شعله‌هاي آتش دوزخ صورتهاي ايشان را فرا مي‌گيرد ، و آنان در ميان آن ، چهره در هم كشيده ( و پريشان و نالان ) بسر مي‌برند .
توضيحات :
« تَلْفَحُ » : شعله مي‌زند . مراد سوزاندن و بريان كردن است . « كالِحُونَ » : ترشرويان و چهره در هم كشيدگاني كه لبهايشان از درد و رنج جمع و باز بماند .
آيه 105
متن آيه :
أَلَمْ تَكُنْ آيَاتِي تُتْلَى عَلَيْكُمْ فَكُنتُم بِهَا تُكَذِّبُونَ
ترجمه :
( خداوند خطاب بديشان مي‌گويد : ) مگر آيات من بر شما خوانده نمي‌شد و شما آنها را دروغ مي‌ناميديد ؟ !
توضيحات :
« أَلَمْ تَكُنْ . . . » : مراد اين است كه آيات من براي شما خوانده مي‌شد و شما بدانها ايمان نمي‌آورديد و بلكه ياوه و دروغ مي‌ناميديد .
آيه 106
متن آيه :
قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْماً ضَالِّينَ
ترجمه :
در پاسخ مي‌گويند : پروردگارا ! بدبختي ما ( كه ناشي از انجام معاصي بود ) بر ما چيره گشته بود ، و ما مردمان گمراهي بوديم .
توضيحات :
« شِقْوَتُنَا » : بدبختي ما ( نگا : هود / 105 ) .
آيه 107
متن آيه :
رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ
ترجمه :
پروردگارا ! ما را از آتش دوزخ بيرون بياور ، و اگر ( بعد از اين ، به كفر و عصيان و انجام گناهان ) برگشتيم ، ما ستمگر خواهيم بود ( و مستحقّ هرگونه عذابي ) .
توضيحات :
« عُدْنَا » : برگشتيم . دعوت كرديم .
آيه 108
متن آيه :
قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ
ترجمه :
( خداوند بديشان ) مي‌گويد : بتمركيد در آن ! و با من سخن مگوئيد .
توضيحات :
« إِخْسَؤُوا » : بتمركيد ! چخ ! ساكت ! اين واژه براي راندن و دور كردن سگ به كار مي‌رود و نسبت به انسان ، براي ساكت كردن زبونانه است ( نگا : بقره / 65 ) .
آيه 109
متن آيه :
إِنَّهُ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْ عِبَادِي يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ
ترجمه :
( مگر فراموش كرده‌ايد ، در دنيا ) گروهي از بندگان من مي‌گفتند : پروردگارا ! ايمان آورده‌ايم ، پس ما را ببخش و به ما رحم فرما ، و تو بهترين رحم‌كنندگان هستي .
توضيحات :
« فَرِيقٌ » : دسته . گروه .
آيه 110
متن آيه :
فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيّاً حَتَّى أَنسَوْكُمْ ذِكْرِي وَكُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَكُونَ
ترجمه :
شما ايشان را به باد تمسخر مي‌گرفتيد ، تا آنجا كه سرگرم شدن به تمسخر ايشان ، ذكر و عبادت مرا از يادتان برده بود ، و كارتان هميشه خنديدن بدانان بود و بس .
توضيحات :
« سِخْرِيّاً » : مصدر است و به معني اسم مفعول ، و افزودن ياء نسبت براي مبالغه است ، يعني كساني كه بسيار مورد تمسخر قرار مي‌گيرند ( نگا : مطفّفين / 29 - 32 ) . « ذِكْري » : ياد من ( نگا : مائده / 91 ، كهف / 101 ، طه / 42 ) . « أَنسَوْكُمْ ذِكْرِي » : مؤمنان ، ياد مرا از ذهن شما بدر كرده‌اند و ايمان و پرستش مرا از يادتان برده‌اند . نسبت به مؤمنان ، بدان خاطر است كه ايشان هرچند چنين نكرده‌اند ، ولي سبب وجود نسيان و فراموشي هستند ( نگا : ابراهيم / 36 ) .
آيه 111
متن آيه :
إِنِّي جَزَيْتُهُمُ الْيَوْمَ بِمَا صَبَرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الْفَائِزُونَ
ترجمه :
من امروز به خاطر صبري كه كرده‌اند و پايمردي و استقامتي كه ( در برابر آن همه استهزاء ) نشان داده‌اند ، پاداششان داده‌ام ( و در بهشت جايگزينشان كرده‌ام ) و آنان به مقصود رسيدگان و رستگارانند .
توضيحات :
« بِمَا » : واژه ( ما ) مصدريّه است . « أَنَّهُمْ هُمُ الْفَآئِزُونَ » : اين جمله مفعول به دوم ( جَزَيْتُهُمْ ) و يا اين كه در موضع جرّ به لام تعليل‌مقدّري است . يعني : لَفَوْزُهُمْ بِالتَّوْحِيدِ الْمُؤَدِّي إلَيا كُلِّ سَعَادَةٍ .
آيه 112
متن آيه :
قَالَ كَمْ لَبِثْتُمْ فِي الْأَرْضِ عَدَدَ سِنِينَ
ترجمه :
( خداوند بديشان ) مي‌گويد : چند سال در روي زمين زيسته و ماندگار بوده‌ايد ؟ !
توضيحات :
« كَمْ » : چقدر ؟ مفعول‌فيه ( لَبِثْتُمْ ) است . « لَبِثْتُمْ » : توقّف كرده‌ايد و ماندگار شده‌ايد . « عَدَداً » : تمييز ( كَمْ ) است .
آيه 113
متن آيه :
قَالُوا لَبِثْنَا يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ فَاسْأَلْ الْعَادِّينَ
ترجمه :
مي‌گويند : روزي يا بخشي از روزي ! ( ما كه سخت گرفتار عذابيم ، پاسخ درستي نمي‌توانيم بدهيم ) پس از كساني بپرس كه قادر به شمارش هستند .
توضيحات :
« لَبِثْنَا يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ . . . » : اين پاسخ يا پاسخهاي ديگري توسّط گروههاي مختلف دوزخيان ( نگا : بقره / 259 ، يونس / 45 ، طه / 103 ، نازعات / 46 ) در مقام مقايسه عمر ناچيز اين جهان با عمر طولاني و ابدي آن جهان است . « الْعَادِينَ » : شمارندگان . حسابگران و حسابرسان .
آيه 114
متن آيه :
قَالَ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً لَّوْ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
( خداوند بديشان ) مي‌گويد : جز مدّت كمي ( در زمين ) ماندگار نبوده‌ايد ، اگر شما كمترين آگاهي و دانشي مي‌داشتيد ( در دنيا متوجّه اين مي‌شديد ) .
توضيحات :
« . . . لَوْ أنَّكُمْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ » : اگر اندك دانش و معرفتي مي‌داشتيد ، در پرتو آن متوجّه عمر محدود و ناچيز خود در برابر عمر نامحدود و سرمدي آخرت مي‌شديد . بعضي حرف ( لَوْ ) را به معني ( لَيْتَ ) دانسته‌اند كه در اين صورت معني چنين مي‌شود : اي كاش ! شما اين مطلب را در دنيا مي‌دانستيد .
آيه 115
متن آيه :
أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثاً وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ
ترجمه :
آيا گمان برده‌ايد كه ما شما را بيهوده آفريده‌ايم و ( حكمت و فلسفه‌اي در آفرينش شما نيست ، اين است كه به فساد پرداخته‌ايد ؟ و چنين انگاشته‌ايد كه ) به سوي ما ( براي حساب و كتاب ) برگردانده نمي‌شويد .
توضيحات :
« عَبَثاً » : بيهوده . باطل . بي‌فلسفه و حكمت . مراد اين است كه خداوند مردمان را در اصل براي سزا و جزاي آخرت آفريده است ( نگا : يونس / 4 ) .
آيه 116
متن آيه :
فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِكُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمِ
ترجمه :
خداوندي كه فرمانرواي راستين است و هيچ معبودي جز او نيست و صاحب عرش عظيم است ( برتر از آن است كه جهان هستي را بيهوده و بي‌هدف آفريده باشد ) .
توضيحات :
« الْمَلِكُ الْحَقُّ » : شاهنشاه حقيقي و فرمانرواي راستين . « الْكَرِيم » : عظيم ( نگا : مؤمنون / 86 ) . چيزي كه از آن خيرات فرود آيد . آنچه خداوند بزرگوارش فرموده باشد .
آيه 117
متن آيه :
وَمَن يَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ لَا بُرْهَانَ لَهُ بِهِ فَإِنَّمَا حِسَابُهُ عِندَ رَبِّهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ
ترجمه :
هركس كه با خدا ، معبود ديگري را به فرياد خواند - و مسلّماً هيچ دليلي بر حقّانيّت آن نخواهد داشت - حساب او با خدا است . قطعاً كافران رستگار نمي‌گردند ، ( و بلكه مؤمنان رستگار مي‌شوند ) .
توضيحات :
« يَدْعُ » : فرا خواند . پرستش نمايد .
آيه 118
متن آيه :
وَقُل رَّبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَأَنتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ
ترجمه :
بگو : پروردگارا ! ( گناهانم را ) ببخشاي و ( به من ) مرحمت فرماي ، چرا كه تو بهترين مهرباناني .
|
[دوشنبه 1395-02-27] [ 02:30:00 ب.ظ ]
|
