موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره عنكبوت / تفسیر نور
آيه 1
متن آيه :
الم
ترجمه :
الف ، لام ، ميم .
توضيحات :
« الم » : حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) .
آيه 2
متن آيه :
أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ
ترجمه :
آيا مردمان گمان برده‌اند همين كه بگويند ايمان آورده‌ايم ( و به يگانگي خدا و رسالت پيغمبر اقرار كرده‌ايم ) به حال خود رها مي‌شوند و ايشان ( با تكاليف و وظائف و رنجها و سختيهائي كه بايد در راه آئين آسماني تحمّل كرد ) آزمايش نمي‌گردند ؟ !
توضيحات :
« لا يُفْتَنُونَ » : آزمايش نمي‌گردند . مورد امتحان واقع نمي‌شوند ( نگا : بقره / 155 و 214 ) .
آيه 3
متن آيه :
وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ
ترجمه :
ما كساني را كه قبل از ايشان بوده‌اند ( با انواع تكاليف و مشقّات و با اقسام نعمتها و محنتها ) آزمايش كرده‌ايم ، آخر بايد خدا بداند چه كساني راست مي‌گويند ، و چه كساني دروغ مي‌گويند .
توضيحات :
« فَلَيَعْلَمَنَّ اللهُ . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 140 و 166 و 167 ) .
آيه 4
متن آيه :
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَن يَسْبِقُونَا سَاء مَا يَحْكُمُونَ
ترجمه :
آيا كساني كه بديها را انجام مي‌دهند گمان مي‌برند كه بر ما پيشي مي‌گيرند ( و از حوزه قدرت ما مي‌گريزند و از چنگال كيفر ما رهائي مي‌يابند ؟ ! ) . چه بد داوري مي‌كنند !
توضيحات :
« يَسْبِقُونَا » : از پيش ما در بروند . از دست ما به در روند ( نگا : انفال / 59 ) . « يَحْكُمُونَ » : داوري مي‌كنند .
آيه 5
متن آيه :
مَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه :
كسي كه ملاقات خدا را چشم مي‌دارد ( و به زندگي دوباره و رستاخيز و قيامت و حساب و كتاب و پاداش و پادافره معتقد است ، بايد در پرستش و فرمانبرداري از خدا سستي و سهل‌انگاري نكند ، و بايد بداند ) زماني را كه خدا تعيين كرده است ( دير يا زود ) فرا مي‌رسد ، و او شنوا و آگاه است ( و گفتار و رفتار همگان را مي‌شنود و مي‌بيند و سزا و جزا مي‌دهد ) .
توضيحات :
« يَرْجُو » : اميدوار است . چشم مي‌دارد . الف زائدي در رسم‌الخطّ قرآني دارد . « لِقَآءَ » : ملاقات ( نگا : انعام / 31 و 154 ) .
آيه 6
متن آيه :
وَمَن جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
كسي كه تلاش و كوششي ( در راه پيشرفت دين خدا ، و انجام عبادات تقبّل ) كند ، در حقيقت براي خود تلاش و كوشش كرده است ( و سود آن عائد خودش مي‌گردد ) . چرا كه خدا بي‌نياز از جهانيان ( و طاعت و عبادت ايشان ) است .
توضيحات :
« جَاهَدَ » : با دشمنان خدا جهاد كرد . با دشمن نفس امّاره به مبارزه برخاست . در راه دين مصائب و مشكلاتي تحمّل كرد .
آيه 7
متن آيه :
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ
ترجمه :
كساني كه ايمان بياورند و كارهاي شايسته انجام بدهند ( ما گناهان ايشان را مي‌بخشيم و ) بديهايشان را محو مي‌كنيم ، و پاداش كارهاي نيكشان را به بهترين وجه مي‌دهيم .
توضيحات :
« لَنُكَفِّرَنَّ » : ( نگا : نساء / 31 ، آل‌عمران / 195 ، مائده / 12 و 65 ) . « لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَحْسَنَ مَا . . . » : ( نگا : توبه / 121 ، نحل / 96 و 97 ، نور / 38 ) . ما همه اعمال خوب آنان را به حساب بهترين آنها مي‌گذاريم و پاداش مي‌دهيم .
آيه 8
متن آيه :
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حُسْناً وَإِن جَاهَدَاكَ لِتُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
ما به انسان توصيه مي‌كنيم كه به پدر و مادرش كاملاً نيكي كند ، و ( امّا اي انسان ! ) اگر آن دو تلاش كردند كه براي من انباز قرار دهي - كه كمترين اطّلاعي از آن نداري ( و اصلاً شرك با علم و عقل سازگار نيست ) - از ايشان اطاعت مكن . ( ولي باز هم محترمانه و مهربانانه با ايشان رفتار كن ) . بازگشت همه شما به سوي من است و از كارهائي كه كرده‌ايد آگاهتان مي‌كنم ( و جزا و سزاي اعمالتان را بي كم و كاست خواهم داد ) .
توضيحات :
« حُسْناً » : زيبائي . يعني بايد انسان كاملاً به پدر و مادرش نيكي كند ، نيكي و نيكوكاريي كه انگار خودِ زيبائي است ( نگا : بقره / 83 ) . « إِلَي اللهِ . . . » : ( نگا : مائده / 48 و 105 ) .
آيه 9
متن آيه :
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ
ترجمه :
كساني كه ايمان مي‌آورند و كارهاي بايسته مي‌كنند ، ما ايشان را در ميان شايستگان قرار مي‌دهيم ( و همدم و همنشين پيغمبران و صديقان و شهداء و صالحان مي‌كنيم ) .
توضيحات :
« لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ » : ( نگا : نساء / 69 ) . « الصَّالِحِينَ » : شايستگان ( نگا : يوسف / 101 ) .
آيه 10
متن آيه :
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَوَلَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِي صُدُورِ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
در ميان مردم كساني هستند كه مي‌گويند ايمان آورده‌ايم ( و از زمره مؤمنانيم ) ، امّا هنگامي كه به خاطر خدا مورد اذيّت و آزار قرار گرفتند ، ( به ناله و فرياد مي‌آيند و چه بسا از دين برگردند . انگار ايشان ) شكنجه مردمان را ( در دنيا ) همسان عذاب خدا ( در آخرت ) مي‌شمارند ، و هنگامي كه پيروزيي از سوي پروردگارت نصيب ( شما مؤمنان ) گردد ، خواهند گفت : ما كه با شما بوده‌ايم ( و ايماني چون ايمان شما داشته‌ايم و بايد از غنائم پيروزيتان بر دشمنان بهره‌اي داشته باشيم ) . آيا خداوند آگاه‌تر ( از هر كسي ، به ايمان و نفاق و ) به آنچه در سينه‌هاي جهانيان است نمي‌باشد ؟
توضيحات :
« أُوذِيَ » : اذيّت و آزار شد . شكنجه داده شد . « فِي اللهِ » : به خاطر خدا . در راه خدا . « فِتْنَةً » : شكنجه و آزار . بلا و مصيبت .
آيه 11
متن آيه :
وَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِينَ
ترجمه :
خداوند مسلّماً مؤمنان را مي‌شناسد ، و قطعاً منافقان را هم مي‌شناسد .
توضيحات :
« لَيَعْلَمَنَّ » : به طور قطع و يقين مي‌داند و مي‌شناسد .
آيه 12
متن آيه :
وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَايَاكُمْ وَمَا هُم بِحَامِلِينَ مِنْ خَطَايَاهُم مِّن شَيْءٍ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ
ترجمه :
كافران به مؤمنان مي‌گويند : از راه و روش و مكتب و آئين ما پيروي كنيد ( و اگر رستاخيز و حساب و كتابي در ميان بود ، مسؤوليّت آن را ما مي‌پذيريم ) و قطعاً گناهان شما را به عهده مي‌گيريم ! ولي آنان هرگز گناهان ايشان را به گردن نمي‌گيرند ( و اصلاً كسي گناهان كسي را نمي‌تواند تقبّل كند ، و بلكه هر كسي در گرو اعمال خويش است ) و آنان قطعاً دروغ مي‌گويند .
توضيحات :
« إِتَّبِعُوا سَبِيلَنَا » : از راه و روش ما پيروي كنيد . از آئين و مكتب ما پيروي كنيد . « وَ لْنَحْمِلْ » : بايد كه برداريم . به گردن مي‌گيريم . « مِن شَيْءٍ » : اصلاً . به هيچ وجه .
آيه 13
متن آيه :
وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالاً مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَيُسْأَلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُوا يَفْتَرُونَ
ترجمه :
آنان بارهاي سنگين خود را بر دوش مي‌كشند ، و بارهاي سنگين ديگري را افزون بر بارهاي سنگين خودشان ( بر دوش مي‌كشند كه مكافات گمراهسازي ديگران است ، بدون اين كه از بار گناهان گمراه‌شدگان هم چيزي كاسته شده باشد ) و در روز قيامت از ايشان درباره افتراها و دروغهائي كه بهم مي‌بافند پرسيده مي‌شود .
توضيحات :
« أَثْقَالَ » : جمع ثِقْل ، بارهاي سنگين . مراد بار گناهان است . « أَثْقَالاً مَّعَ أَثْقَالِهِمْ » : بارهاي گناهان گمراهسازي ديگران به همراه بارهاي گناهان گمراهي خود ( نگا : نحل / 25 ) .
آيه 14
متن آيه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفَانُ وَهُمْ ظَالِمُونَ
ترجمه :
ما نوح را به سوي قوم خود فرستاديم ، و او نهصد و پنجاه سال در ميان آنان ماندگار شد ( و جز گروه اندكي بدو ايمان نياوردند ) . سرانجام در حالي كه ( با كفر و معاصي ) به خود ستم مي‌كردند ، طوفان ايشان را در برگرفت .
توضيحات :
« لَبِثَ » : ماند . ماندگار شد . « أَلْفَ سَنَةٍ إِلاّ خَمْسِينَ عَاماً » : هزار سال ، بجز پنجاه سال . يعني نهصد و پنجاه سال .
آيه 15
متن آيه :
فَأَنجَيْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِينَةِ وَجَعَلْنَاهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ
ترجمه :
ما نوح و مسافران كشتي را ( از امواج سهمگين طوفان ) نجات داديم و كشتي ( و داستان آن ) را پند و عبرتي براي جهانيان كرديم .
توضيحات :
« أَصْحَابَ السَّفينَةِ » : سواران بر كشتي . مسافران كشتي . « جَعَلْنَاهَا » : ضمير ( هَا ) به ( السَّفينَة ) برمي‌گردد كه متضمّن داستان قبل و بعد طوفان مجموعه وقائع و حوادث كشتي و كشتي‌ساز و كشتيبان است . « ءَايَةً » : پند و عبرت ( نگا : حاقّه / 12 ) .
آيه 16
متن آيه :
وَإِبْرَاهِيمَ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
( خاطرنشان ساز داستان ) ابراهيم را ، آن زماني كه او به قوم خود گفت : خدا را بپرستيد و خويشتن را از ( عذاب ) او بپرهيزيد . اين براي شما بهتر است اگر بدانيد .
توضيحات :
« إِبْرَاهِيمَ » : عطف بر نوح است ، و يا اين كه مفعول فعل محذوف ( أُذْكُرْ ) است .
آيه 17
متن آيه :
إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَوْثَاناً وَتَخْلُقُونَ إِفْكاً إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقاً فَابْتَغُوا عِندَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
( ابراهيم بديشان گفت : ) شما غير از خدا بتهائي را هم مي‌پرستيد ( كه آنها را با دست خود مي‌تراشيد و مي‌سازيد ) و دروغي را به هم مي‌بافيد ( و مي‌گوئيد : اينها معبودهاي ما بوده و وسيله تقرّب به خدايند ) . بجز خدا ، كساني را كه مي‌پرستيد توانائي روزي رساندن به شما را ندارند ، و روزي را از پيشگاه خدا بخواهيد و او را بندگي و سپاسگزاري كنيد ، ( و بدانيد كه سرانجام براي حساب و كتاب و سزا و جزا ) به سوي او برگردانده مي‌شويد .
توضيحات :
« أَوْثَان » : جمع وَثَن ، بتها . « تَخْلُقُونَ » : مي‌سازيد . به هم مي‌بافيد . « إِفْكاً » : چيزي كه دور از حقيقت است . دروغ بزرگ ( نگا : نور / 11 و 12 ، صافّات / 151 ) .
آيه 18
متن آيه :
وَإِن تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ
ترجمه :
و اگر هم شما ( سخنان مرا ) تكذيب كنيد ( مطلب تازه‌اي نيست ) ، ملّتهاي پيش از شما ( نيز پيغمبرشان را ) تكذيب كرده‌اند ( و عاقبت به سرنوشت دردناكي گرفتار آمده‌اند ) و وظيفه پيغمبر جز تبليغ روشن و روشنگر نمي‌باشد .
توضيحات :
« الْبَلاغُ الْمُبِينُ » : ( نگا : مائده / 92 ، نحل / 35 و 82 ) .
آيه 19
متن آيه :
أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ
ترجمه :
آيا نديده‌اند كه خدا چگونه آفرينش را مي‌آغازد و سپس آن را باز مي‌گرداند ؟ اين كار براي خدا سهل و آسان است .
توضيحات :
« لَمْ يَرَوْا » : ندانسته‌اند . نديده‌اند . رؤيت در اينجا مشاهده با چشم يا مشاهده قلبي و علمي است . « يُبْدِئُ » : مي‌آغازد . مراد آفرينش و ايجاد نخستين است ، يا مراد زنده شدن زمينهاي مرده و روئيدن گياهان و تولّد اطفال از نطفه و غيره است . « يُعِيدُهُ » : مراد از إعاده ، حيات را به ممات تبديل كردن و زنده گرداندن دوباره و رستاخيز مردگان است . يا اين كه اشاره به چرخه ساليانه حيات و ممات گياهان و درختان و حيوانات و انسانها است . « يَسِيرٌ » : سهل و ساده .
آيه 20
متن آيه :
قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
ترجمه :
بگو : در زمين بگرديد و بنگريد كه خدا چگونه در آغاز موجودات را پديد آورده است و ( چه رنگ و بو و سيما و ويژگيهائي به هر يك داده است ، و چه اسراري در آنها به وديعت نهاده است . تا از مشاهده اشياء پي به راز و رمز آنها ببريد و در برابر قدرت مافوق تصوّر آفريدگارشان سر تسليم فرود آوريد ، و بدانيد كسي كه اوّل اين جهان را از نيستي به هستي آورده است ) بعداً هم جهان ديگر را پديدار مي‌كند . چرا كه خدا بر هر چيزي توانا است .
توضيحات :
« سِيرُوا » : بگرديد . سير و سياحت كنيد . « انظُرُوا » : بنگريد . دقّت كنيد . مطالعه و بررسي نمائيد . « بَدَأَ » : ( نگا : انبياء / 104 ، اعراف / 29 ) . « النَّشْأَةَ الآخِرَةَ » : پيدايش واپسين . مراد رستاخيز و آفرينش مجدّد آن جهاني است ، در مقابل « النَّشْأَةَ الأُولي » كه پيدايش نخستين و سرآغاز آفرينش اين جهاني است ( نگا : واقعه / 62 ) .
آيه 21
متن آيه :
يُعَذِّبُُ مَن يَشَاءُ وَيَرْحَمُ مَن يَشَاءُ وَإِلَيْهِ تُقْلَبُونَ
ترجمه :
( آن وقت كه رستاخيز به پا شد ، خدا ) هر كس را بخواهد ( و مستحقّ بداند ) عذاب مي‌رساند ، و هر كس را بخواهد مورد مرحمت قرار مي‌دهد . ( سرانجام ، جملگي ) شما به سوي او بازگردانده مي‌شويد .
توضيحات :
« تُقْلَبُونَ » : بازگردانده مي‌شويد .
آيه 22
متن آيه :
وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاء وَمَا لَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ
ترجمه :
شما نمي‌توانيد ( از قلمرو حكومت خدا بيرون رويد و او را ) درمانده كنيد ، چه در زمين و چه در آسمان ( باشيد ) ، و بغير از خدا شما هيچ سرپرستي و ياوري نداريد .
توضيحات :
« مُعْجِزِينَ » : درمانده كنندگان ( نگا : هود / 20 و 33 ) . « مِن وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ » : ( نگا : بقره / 107 ) .
آيه 23
متن آيه :
وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُوْلَئِكَ يَئِسُوا مِن رَّحْمَتِي وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
ترجمه :
كساني كه آيات خدا و ملاقات او را باور ندارند ، ايشان از رحمت من مأيوس مي‌باشند ، و آنان عذاب دردناكي دارند .
توضيحات :
« يَئِسُوا » : نااميد گشته‌اند . مراد اين است كه به مرحمت من در حق نيكان و رساندن ايشان به بهشت باور ندارند .
آيه 24
متن آيه :
فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنجَاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
امّا پاسخ قوم ( ابراهيم به ) او جز اين چيزي نبود كه ( به يكديگر ) گفتند : او را بكشيد يا بسوزانيد ! پس ( ايشان سرانجام او را به آتش انداختند و ما آتش را سرد و سالم براي ابراهيم كرديم و ) او را از آتش رهانيديم . در اين ( بي‌تأثير كردن آتش ، و رهانيدن ابراهيم از نيرنگ كافران ) نشانه‌هائي ( بر قدرت خدا ) براي مؤمنان است .
توضيحات :
« فَمَا كَانَ جَوَابَ . . . » : واژه ( جَوابَ ) خبر مقدم ( كَانَ ) و ( إِلاّ أَن قَالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ ) اسم آن است .
آيه 25
متن آيه :
وَقَالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَوْثَاناً مَّوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُم بِبَعْضٍ وَيَلْعَنُ بَعْضُكُم بَعْضاً وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ
ترجمه :
( ابراهيم خطاب به قوم خود ) گفت : شما غير از خدا ، بتهائي را براي خويشتن برگزيده‌ايد تنها به خاطر محبّت ( بزهكارانه‌اي ) كه در زندگي دنيا ميان خودتان ( نسبت به آباء و اجداد و قوم و قبيله خويش ) داريد ، سپس در روز قيامت ( دشمن يكديگر مي‌گرديد و اين رشته محبّت بزهكارانه از هم گسيخته مي‌شود ، و ) برخي از شما از برخي ديگر بيزاري مي‌جويد و بعضي از شما بعضي ديگر را نفرين مي‌كند ، و بالاخره جايگاهتان آتش دوزخ خواهد بود و هيچ يار و ياوري نخواهيد داشت ( تا شما را از عذاب خدا برهاند ) .
توضيحات :
« مَوَدَّةَ بَيْنَكُمْ » : به خاطر محبّت ميان خود . مراد اين است كه بتهائي كه مي‌پرستيد ، مجسّمه افراد صالح يا بزرگان قوم است ، يا اين كه پدران خود را بر پرستش چنين بتهائي ديده‌ايد و محض تقليد از ايشان و چشم هم‌چشمي يكديگر ، شما هم آنها را مي‌پرستيد . و يا اين كه پرستش بتهاي مخصوص رمز وحدت هر قوم و قبيله‌اي بشمار مي‌آمد و بت‌پرستي تنها به خاطر دوست داشتن و جانبداري از قوم و قبيله بود و بس . واژه ( مَوَدَّة ) مفعول له است . « يَكْفُرُ » : بيزاري مي‌جويد ( نگا : ابراهيم / 22 ، مريم / 82 ) . كَفَرَ بِالشَّيْءِ : تَبَرَّأَ مِنْهُ .
آيه 26
متن آيه :
فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ وَقَالَ إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلَى رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
ترجمه :
لوط به ابراهيم ايمان آورد ( كه خود از موحّدان بزرگ بود ) . ابراهيم گفت : من به سوي پروردگارم هجرت مي‌كنم ( و در راه رضاي او گام برمي‌دارم ) چرا كه او مقتدر ( است و مرا از دست دشمنانم مي‌رهاند و به آرزويم مي‌رساند ، و ) حكيم است ( و به من جز كاري را فرمان نمي‌دهد كه در آن خير و صلاح باشد . ابراهيم از عراق به شام مهاجرت كرد و قوم و قبيله خود را رها ساخت ) .
توضيحات :
« لُوطٌ » : شخصيّت والاي معاصر ابراهيم و از پيغمبران بزرگ خدا بود ( نگا : شعراء 160 - 175 ) . « إِنِّي مُهَاجِرٌ إِلي رَبِّي » : ( نگا : صافّات / 99 ) . من به عبادت پروردگارم مي‌پردازم . من در راه رضايت پروردگارم از اينجا هجرت مي‌كنم .
آيه 27
متن آيه :
وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَجَعَلْنَا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَالْكِتَابَ وَآتَيْنَاهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ
ترجمه :
ما به ابراهيم اسحاق و ( نوه‌اش ) يعقوب را عطاء كرديم ، و در دودمان او نبوّت قرار داديم و كتاب ( آسماني براي آنان فرستاديم ) و در دنيا پاداش او را داديم ، و وي در آخرت از زمره صالحان است .
توضيحات :
« الْكِتَابَ » : مراد جنس كتاب است و شامل زبور و تورات و انجيل و قرآن مي‌گردد . « الصَّالِحِينَ » : ( نگا : بقره / 130 ) . صالح بودن ، عالي‌ترين درجه كمال انساني در اعتقاد و ايمان و قول و عمل و اخلاق است ، و بسياري از پيغمبران از خدا تقاضا كرده‌اند تا ايشان را جزو صالحان قلمداد فرمايد ( نگا : نمل / 19 ، قصص / 27 ، شعراء / 83 ، صافّات / 100 ) . « أَجْرَهُ » : مراد مجموعه افتخارات دنيوي است . از قبيل : مدح او ، درود فرستادن بر او تا دنيا دنيا است ، بخشيدن فرزندان بايسته ، ادامه خطّ نبوّت در دودمان او .
آيه 28
متن آيه :
وَلُوطاً إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ
ترجمه :
لوط را ( هم به سوي قوم خود فرستاديم و او ) زماني به قوم خود گفت : شما كار بسيار زشتي را انجام مي‌دهيد ، كار زشتي كه كسي از جهانيان پيش از شما مرتكب آن نشده است !
توضيحات :
« لَتَأْتُونَ » : انجام مي‌دهيد . « الْفَاحِشَةَ » : كار بسيار زشت . مراد لِواط است ( نگا : اعراف / 81 ، نمل / 55 ) .
آيه 29
متن آيه :
أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَتَقْطَعُونَ السَّبِيلَ وَتَأْتُونَ فِي نَادِيكُمُ الْمُنكَرَ فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا ائْتِنَا بِعَذَابِ اللَّهِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ
ترجمه :
آيا شما با مردان آميزش مي‌كنيد ، و راه ( توليد و تكثير نسل ) را مي‌بنديد ، و در باشگاهها و مجالس خود ( آشكارا و در ميان جمع ، بدون ترس و خوف از يزدان ، و حيا و شرم از مردمان ) كارهاي زشت انجام مي‌دهيد ؟ ! ( و دامن عصمت به گناه مي‌آلائيد ؟ ! ) پاسخ قوم او جز اين نبود كه بگويند : اگر راست مي‌گوئي ، عذاب خدا را بر سر ما بياور ( و ما مردمان آلوده را امان مده ! )
توضيحات :
« تَقْطَعُونَ السَّبِيلَ » : راهزني مي‌كنيد و مردمان را مي‌كشيد و اموالشان را به سرقت مي‌بريد . با عدم زناشوئي با زنان ، و انجام عمل لواط ، راه توليد نسل را تعطيل مي‌كنيد . « نَادِي » : مجلس . محلّ اجتماعات . باشگاه . « الْمُنكَرَ » : زشت و پلشت . در اينجا مراد كاري است كه فطرت از آن بيزار و طبع سليم از آن گريزان است . مثل : همجنس‌گرائي ، كشف عورت ، دشنام و سخنان ركيك ، استهزاء و تمسخر . « فَمَا كَانَ جَوَابَ . . . » : ( نگا : عنكبوت / 24 ) .
آيه 30
متن آيه :
قَالَ رَبِّ انصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ
ترجمه :
( لوط از آستانه خدا كمك طلبيد و ) گفت : پروردگارا ! مرا بر قوم تباه پيشه پيروز گردان .
توضيحات :
. . .
آيه 31
متن آيه :
وَلَمَّا جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ
ترجمه :
هنگامي كه فرستادگان ( فرشته ) ما به پيش ابراهيم آمدند و ( تولّد اسحاق و يعقوب را ) نويد دادند و ( ضمناً ) افزودند كه ما اهل اين شهر را هلاك خواهيم كرد ، چرا كه اهل آن ستمگرند .
توضيحات :
« رُسُلُنَا » : فرستادگان ما . مراد فرشتگان مأمور نابودي قوم لوط است . « الْبُشْري » : مژده . نويد . مراد بشارت تولّد اسحاق و بعدها نوه‌اش يعقوب است ( نگا : هود / 71 ) .
آيه 32
متن آيه :
قَالَ إِنَّ فِيهَا لُوطاً قَالُوا نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَن فِيهَا لَنُنَجِّيَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ
ترجمه :
ابراهيم گفت : لوط در آن شهر است ! گفتند : ( نگران مباش ) ما بهتر ( از تو ) مي‌دانيم كه چه كساني در آن هستند . او را و خانواده و پيروانش را نجات خواهيم داد ، مگر همسر او را كه از جمله ماندگاران و نابود شوندگان خواهد بود .
توضيحات :
« أَهْلَهُ » : خانواده‌اش . پيروانش . « الْغَابِرِينَ » : ماندگاران . هلاك شوندگان . ( نگا : اعراف / 83 ، حجر / 60 ، شعراء / 171 ، نمل / 57 ) .
آيه 33
متن آيه :
وَلَمَّا أَن جَاءتْ رُسُلُنَا لُوطاً سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعاً وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلَّا امْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ
ترجمه :
هنگامي كه فرستادگان ما پيش لوط آمدند ، لوط به خاطر آنان سخت ناراحت و دلتنگ شد . ( فرشتگان ) گفتند : مترس و غمگين مباش ! ما تو را و خانواده و پيروان تو را نجات خواهيم داد مگر همسرت را كه از ماندگاران و نابود شوندگان خواهد بود .
توضيحات :
« سِيءَ » : بدحال و ناراحت گرديد . مجهول ( سَآءَ ) است . « ذَرْعاً » : ( نگا : هود / 77 ) .
آيه 34
متن آيه :
إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزاً مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ
ترجمه :
ما بر اهل اين شهر عذابي از آسمان به خاطر نافرماني و فسق و فجورشان نازل خواهيم كرد .
توضيحات :
« مُنزِلُونَ » : فرود آورندگان . نازل كنندگان . « رِجْزاً » : عذاب . ( نگا : حجر / 74 ) .
آيه 35
متن آيه :
وَلَقَد تَّرَكْنَا مِنْهَا آيَةً بَيِّنَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
ترجمه :
ما از آن شهر آثار نماياني را برجاي گذاشتيم تا درس عبرتي براي كساني باشد كه از روي خرد عمل مي‌كنند .
توضيحات :
« ءَايَةً » : نشانه . مايه عبرت .
آيه 36
متن آيه :
وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْباً فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْيَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ
ترجمه :
( همچنين فرستاديم ) شعيب را به سوي شهر مدين كه خود از اهالي آنجا بود . گفت : اي قوم من ! خداي را پرستش كنيد ، و ( سعادت ) روز بازپسين را بخواهيد ، و در زمين اصلاً فساد و تباهي نكنيد .
توضيحات :
« أَخَاهُمْ شُعَيْباً » : ( نگا : اعراف / 65 و 73 و85 ) . « لا تَعْثَوْا فِي الأرْضِ مُفْسِدِينَ » : ( نگا : بقره / 60 ، اعراف / 74 ) .
آيه 37
متن آيه :
فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ
ترجمه :
او را تكذيب كردند و زلزله آنان را فرو گرفت و در خانه و كاشانه خود به رو در افتادند و مردند .
توضيحات :
« الرَّجْفَةُ » : زلزله . ( نگا : اعراف / 78 ) . « جَاثِمِينَ » : ( نگا : اعراف / 78 ) .
آيه 38
متن آيه :
وَعَاداً وَثَمُودَ وَقَد تَّبَيَّنَ لَكُم مِّن مَّسَاكِنِهِمْ وَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَكَانُوا مُسْتَبْصِرِينَ
ترجمه :
( ما قبائل ) عاد و ثمود را ( نيز به گناهانشان گرفتيم و نابودشان كرديم ) و خانه و كاشانه ( ويران شده ) ايشان ( سر راه مسافرت شما است و ) براي شما نمايان است . اهريمن اعمال ( زشت و پلشت ) ايشان را در نظرشان آراست و بدين وسيله ايشان را از راه ( حق و حقيقت ) بازداشت ، در حالي كه چشم بينا داشتند ( و حق و باطل را در پرتو تبليغ انبياء از هم تشخيص مي‌دادند ) .
توضيحات :
« عَاداً و ثَمُودَ » : مفعول فعل محذوف ( أَهْلَكْنَا ) يا ( أُذْكُرُوا ) است . واژه ثمود الف زائدي در رسم‌الخطّ قرآني به دنبال دارد . « تَبَيَّنَ » : آشكار است . فاعل آن ( مَسَاكِن ) و حرف ( مِن ) زائد است . يا فاعل آن ( إهلاك ) است كه از روند سخن استفاده مي‌شود . در اين صورت واژه ( مِنْ ) معني ( از جهت ، به سبب ) دارد ، بعضي هم آن را تبعيضيّه دانسته‌اند . « مُسْتَبْصِرِينَ » : دارندگان چشم بينا و عقل و فهم كافي و باخبر از راهنمائيهاي انبياء .
آيه 39
متن آيه :
وَقَارُونَ وَفِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَلَقَدْ جَاءهُم مُّوسَى بِالْبَيِّنَاتِ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ وَمَا كَانُوا سَابِقِينَ
ترجمه :
( ما گول خوردگان زر و زور ، يعني ) قارون و فرعون و هامان را ( نيز به گناهانشان گرفتيم و نابودشان كرديم ) . موسي با دلائل و براهين روشن به سراغ آنان رفت ، امّا ايشان در زمين استكبار و برتري‌جوئي كردند ، ولي نتوانستند پيشي گيرند ( و از دست خدا بگريزند و خويشتن را از عذاب او برهانند ) .
توضيحات :
« قَارُون » : ( نگا : قصص / 76 - 83 ) . « هَامَان » : ( نگا : قصص / 37 - 42 ) . « مَا كَانُوا سَابِقِينَ » : پيشي گيرندگان بر خدا نبودند . يعني از حوزه قدرت خدا نتوانستند خارج شوند و از عذاب او خويشتن را به دور دارند .
آيه 40
متن آيه :
فَكُلّاً أَخَذْنَا بِذَنبِهِ فَمِنْهُم مَّنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِباً وَمِنْهُم مَّنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَمِنْهُم مَّنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُم مَّنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِن كَانُوا أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
ترجمه :
ما هر يك از اينها را به گناهانشان گرفتيم : براي بعضي از ايشان طوفان همراه با سنگريزه حواله كرديم ، و بعضي از ايشان را صداي ( رعب‌انگيز صاعقه‌ها و زمين‌لرزه‌ها ) فرا گرفت ، و برخي از ايشان را هم به زمين فرو برديم ، و برخي ديگر را ( در آب دريا ) غرق كرديم . خداوند هرگز بديشان ستم نكرده است و آنان خودشان ( با ارتكاب كفر و فسق و فجور ) به خويشتن ستم كردند ( و نتيجه آن را هم ديدند و چشيدند ) .
توضيحات :
« كُلاًّ » : جملگي اين گناهكاران مذكور را . « مَنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِباً » : مراد عاد است كه قوم هود ( ع ) است ( نگا : حاقّه / 6 ) . « حَاصِباً » : طوفاني كه در آن سنگريزه‌ها به حركت درآيند ( نگا : اسراء / 68 ) . « أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ » : مراد ثمود است كه قوم صالح ( ع ) است ( نگا : هود / 67 ) . « الصَّيْحَةُ » : نداي صاعقه‌ها كه با زمين‌لرزه در مركز وقوع آن همراه است ( هود / 67 و 94 ، حجر / 73 و 83 ، مؤمنون / 41 ) . « مَنْ خَسَفْنَا بِهِ الأرْضَ » : مراد قارون و قوم لوط است ( نگا : هود / 82 ، قصص / 81 ) . « مَنْ أَغْرَقْنَا » : مراد قوم نوح و فرعون و فرعونيان است ( نگا : هود / 37 - 43 ، شعراء / 66 ) .
آيه 41
متن آيه :
مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
كار كساني كه جز خدا ، ( اشخاص و اصنام و اشيائي را به دوستي برگرفته‌اند ، و از ميان آفريدگان ، براي خود ) سرپرستاني برگزيده‌اند ، همچون كار عنكبوت است كه ( براي حفظ خود از تارهاي ناچيز ) خانه‌اي برگزيده است ( بدون ديوار و سقف و در و پيكري كه وي را از گزند باد و باران و حوادث ديگر در امان دارد ) . بي‌گمان سست‌ترين خانه‌ها خانه و كاشانه عنكبوت است ، اگر ( آنان از سستي معبودها و پايگاههائي كه غير از خدا برگزيده‌اند باخبر بودند ، به خوبي ) مي‌دانستند ( كه در اصل بر تار عنكبوت تكيه زده‌اند ) .
توضيحات :
« كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ . . . » : خانه عنكبوت هر چند از عجائب آفرينش است ، ولي در سستي ضرب‌المثل است و سست‌تر از آن تصوّر نمي‌شود . « لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ » : اگر مي‌دانستند ! كاش مي‌دانستند ! اين قيد مربوط به بتها و معبودهاي دروغين است ؛ نه سستي خانه عنكبوت .
آيه 42
متن آيه :
إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يَدْعُونَ مِن دُونِهِ مِن شَيْءٍ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
ترجمه :
خداوند از چيزهائي كه بجز خدا به فرياد مي‌خوانند آگاه است و او چيره كار بجا است ( و بر نابودي آنان توانا است ، ولي حكمتش ايجاب مي‌كند كه به مردمان فرصت كافي بدهد و بر همگان اتمام حجّت كند ) .
توضيحات :
« مَا يَدْعُونَ » : آنچه را كه به فرياد مي‌خوانند . آنچه را كه مي‌پرستند .
آيه 43
متن آيه :
وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ
ترجمه :
اينها مثالهائي هستند كه ما براي مردم مي‌زنيم ، و جز فرزانگان ، آنها را فهم نمي‌كنند ( و سواي خردمندان از آنها عبرت نمي‌گيرند و درس زندگي نمي‌آموزند ) .
توضيحات :
« نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ » : براي مردم ذكر مي‌كنيم و بديشان ارمغان مي‌داريم . « مَا يَعْقِلُهَا » : آنها را فهم نمي‌كنند . مراد از فهم كردن و متوجّه شدن ، عبرت گرفتن و استفاده كردن است .
آيه 44
متن آيه :
خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِّلْمُؤْمِنِينَ
ترجمه :
خداوند آسمانها و زمين را از روي حساب و برابر حكمت آفريده است . قطعاً در اين ( آفرينش زيبا و به جاي كائنات ) نشانه بزرگي براي ايمانداران است ( تا با آن خالق جهان را بشناسند ) .
توضيحات :
« بِالْحَقِّ » : به حق نه بيهوده و بازيچه ( نگا : انبياء / 16 ) . از روي حساب و برابر حكمت .
آيه 45
متن آيه :
اتْلُ مَا أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) بخوان آنچه را كه از كتاب ( آسماني قرآن ) به تو وحي شده است ، و نماز را چنان كه بايد برپاي دار . مسلّماً نماز ( انسان را ) از گناهان بزرگ و از كارهاي ناپسند ( در نظر شرع ) بازمي‌دارد ، و قطعاً ذكر خدا و ياد الله ( از هر چيز ديگري ) والاتر و بزرگتر است ، و خداوند مي‌داند كه شما چه كارهائي را انجام مي‌دهيد ( و سزا و جزايتان را خواهد داد ) .
توضيحات :
« الْكِتَابِ » : مراد قرآن است . « تَنْهي » : باز مي‌دارد . به دور مي‌كند . « الْفَحْشَآءِ » : كارهاي بسيار زشت و پلشت همچون زنا . « الْمُنكَرِ » : زشت و ناپسند . مراد كارهائي است كه شرائع آسماني و عقلهاي سالم نمي‌پسندند و از آنها متنفّرند ، همچون كشت و كشتار و فساد و تباهي . « لَذِكْرُاللهِ أَكْبَرُ » : ( نگا : جمعه / 9 ) . معني جمله : ياد خدا از هر عبادتي و از جمله نماز بالاتر است . نماز از هر عبادت ديگري والاتر است . خدا شما را ياد كند و تعريفتان نمايد و نعمتتان عطاء فرمايد ، بزرگتر از ذكر و يادي است كه شما با طاعت و عبادت نسبت به خدا اداء مي‌نمائيد ( نگا : بقره / 152 ) .
آيه 46
متن آيه :
وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْكِتَابِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِلَّا الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَقُولُوا آمَنَّا بِالَّذِي أُنزِلَ إِلَيْنَا وَأُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَإِلَهُنَا وَإِلَهُكُمْ وَاحِدٌ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ
ترجمه :
با اهل كتاب ( يعني با يهوديان و مسيحيان ) جز به روشي كه نيكوتر ( و نرمتر و آرامتر و به قبول نزديكتر ) باشد ، بحث و گفتگو مكن ، مگر با كساني از ايشان كه ستم كنند ( و متوسّل به زور يا گستاخي شوند و از حدّ اعتدال در جدال ، خارج گردند . در اين صورت شدّت و حدّت در مقابله با آنان بلامانع است ) . بگوئيد : به تمام آنچه از سوي خدا بر ما و بر شما نازل شده است ايمان داريم ( كه قرآن و تورات و انجيل است ) . معبود ما و معبود شما يكي است ، و ما تنها تسليم و فرمانبردار او هستيم .
توضيحات :
« بِالَّتِي . . . » : با طريقه و شيوه‌اي كه ( نگا : نحل / 125 ) . « إِلاّ الَّذِينَ ظَلَمُوا » : مگر كساني كه با سركشي و نافرماني به خود ستم كنند . مگر آنان كه به زور متوسّل شوند و گستاخي پيش گيرند .
آيه 47
متن آيه :
وَكَذَلِكَ أَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ فَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمِنْ هَؤُلَاء مَن يُؤْمِنُ بِهِ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الْكَافِرُونَ
ترجمه :
همچنين ما كتاب ( آسماني قرآن ) را بر تو نازل كرده‌ايم و كساني كه پيش از اين ، كتاب ( آسماني همچون تورات و انجيل را ) براي آنان فرو فرستاده‌ايم ( و ايشان به راستي بدانها پايبند و معتقدند ) به اين كتاب ( آسماني قرآن نام ) ايمان مي‌آورند ( چرا كه هم نشانه‌هاي آن را در كتابهاي خود يافته‌اند و هم محتوايش را از نظر اصول كلّي هماهنگ با محتواي كتابهاي خويش مي‌بينند ) ، و از ميان اينان ( كه اهل مكّه و مشركان عرب هستند ، همچنين ) كساني بدان ايمان دارند ، و آيات ما را جز كافران انكار نمي‌كنند .
توضيحات :
« يُؤْمِنُونَ بِهِ » : مراد اهل كتابِ معتقد به تورات و انجيل است كه از ته دل به قرآن ايمان آوردند ( نگا : بقره / 146 ) . « هؤلآءِ » : مراد اهل مكّه و عربهاي مشرك است . « مَا يَجْحَدُ » : انكار نمي‌كند . از مصدر جحود است كه به معني انكار كردن چيزي است به زبان كه آن چيز در دل ثابت و پذيرفته باشد ( نگا : نمل / 14 ) . « الْكَافِرُونَ » : مراد افراد بي‌دينِ مُصرِّ بر كفر است .
آيه 48
متن آيه :
وَمَا كُنتَ تَتْلُو مِن قَبْلِهِ مِن كِتَابٍ وَلَا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذاً لَّارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ
ترجمه :
تو پيش از قرآن ، كتابي نمي‌خواندي ، و با دست راست خود چيزي نمي‌نوشتي كه اگر چنين مي‌شد ( و تو مطالعه كتب مي‌كردي و چيزي مي‌نوشتي و بالاخره سوادي مي‌داشتي ) باطلگرايان به شكّ و ترديد مي‌افتادند ( و مي‌گفتند : اين قرآن حاصل مطالعه شخصي و يادداشتهاي فردي تو است ) .
توضيحات :
« مَا كُنتَ تَتْلُو » : نمي‌خواندي . در رسم‌الخطّ قرآني ، الف زائدي در آخر ( تَتْلُو ) است . « مِن قَبْلِهِ » : پيش از نزول قرآن . « بِيَمِينِكَ » : با دست راستت . تعبير با دست راست به خاطر آن است كه غالباً انسانها با دست راست مي‌نويسند . « الْمُبْطِلُونَ » : فرو روندگان در باطل . باطلگرايان ( نگا : اعراف / 173 ) .
آيه 49
متن آيه :
بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا الظَّالِمُونَ
ترجمه :
( اين كتاب آسماني ، شكّ و ترديدي در حقّانيّت آن نيست و ) بلكه ( مجموعه‌اي از ) آيات هويدا و روشني است كه در سينه‌هاي دانشوران ( ثابت و استوار ) است ( و در پيش آگاهان و فرزانگان واضح و آشكار است كه اين قرآن كلام يزداني است ؛ نه كلام انساني ) ، و جز ستمگران آيات ما را انكار نمي‌كنند .
توضيحات :
« هُوَ » : مراد قرآن است . « ءَايَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ » : آيات روشن و واضحي است در پيش فرزانگان ، و جاي در سينه ايشان دارد . يعني عالمان حقّجو و حقّگو آن را مي‌پذيرند و به حقّانيّت آن ايمان مي‌آورند ( نگا : في ظلال القرآن ) . آيه‌هاي آشكار و روشني است و در سينه‌هاي فرزانگان نگاهداري مي‌شود ، و علاوه بر سطور كتابها در صدور انسانها نيز محفوظ و از دستبرد حوادث زمان در امان است . « الظَّالِمُونَ » : كفّار و مشركين .
آيه 50
متن آيه :
وَقَالُوا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَاتٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآيَاتُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ
ترجمه :
( انگار معجزه قرآن را كافي نمي‌دانند ) و مي‌گويند : چه مي‌شد اگر معجزاتي ( همچون عصاي موسي و يد بيضاء ) از سوي پروردگارش بدو عطاء مي‌گرديد ! ( تا ما با ديدن چنين معجزه‌هاي محسوسي ايمان مي‌آورديم ) . بگو : معجزات همه متعلّق به خدا است ( و آنچه او بخواهد رخ مي‌دهد ) ، و من تنها بيم دهنده روشنگري هستم و بس .
توضيحات :
« ءَايَاتٌ » : مراد معجزات محسوس است . « عِندَاللهِ » : مال خدا . در دست خدا . مراد به فرمان و اراده خدا است . « نَذِيرٌ مُبِينٌ » : ( نگا : اعراف / 184 ، هود / 25 ) .
آيه 51
متن آيه :
أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
آيا همين اندازه براي آنان كافي و بسنده نيست كه ما اين كتاب را بر تو نازل كرده‌ايم و پيوسته بر آنان خوانده مي‌شود ( و دائماً در طي قرون و اعصار ، همگان را به مبارزه مي‌خواند و معجزه جاويدان يزدان مي‌ماند ؟ ) مسلّماً در ( نزول ) اين ( كتاب ) رحمت بزرگي ( در حق بندگان ) و تذكّر سترگي است ( براي كساني كه درهاي قلب خود را به روي حقيقت مي‌گشايند ) .
توضيحات :
« يُتْلي عَلَيْهِمْ » : بر آنان تلاوت مي‌شود . مراد اين است كه قرآن معجزه جاويدان است و براي صحّت و سقم آن مي‌توان پيوسته آن را ديد و آزمود . ديگر همانند معجزات حسّي پيشنهادي شما گذرا و ناپايدار نيست . « فِي ذلِكَ » : در نزول قرآن . « لَرَحْمَةً » : رحمت است و مردمان را از ضلالت مي‌رهاند و به سعادت مي‌رساند . « ذِكْري » : يادآوري اعجاز قرآني و درسهاي آسماني .
آيه 52
متن آيه :
قُلْ كَفَى بِاللَّهِ بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ شَهِيداً يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ آمَنُوا بِالْبَاطِلِ وَكَفَرُوا بِاللَّهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
بگو : همين بس كه خدا ميان من و شما گواه است ( و مي‌داند كه من فرمان او را به شما رسانده‌ام و وظيفه خود را انجام داده‌ام ) . او مي‌داند آنچه در آسمانها و زمين است ( و لذا كار كسي بر او پنهان نمي‌ماند ) . كساني كه ( معبودهاي ) باطل را باور مي‌دارند ( و آنها را پرستش مي‌كنند ) و به خدا اعتقاد ندارند ، آنان واقعاً زيانكارند ( و سرمايه وجودشان را در برابر هيچ از دست مي‌دهند ) .
توضيحات :
« شَهِيداً » : گواه . « بِالْبَاطِلِ » : مراد از باطل . همه آن چيزهائي است كه به غير از خدا پرستش شود .
آيه 53
متن آيه :
وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَلَوْلَا أَجَلٌ مُّسَمًّى لَجَاءهُمُ الْعَذَابُ وَلَيَأْتِيَنَّهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ
ترجمه :
آنان عذاب را با عجله از تو مي‌خواهند ( و مسخره‌كنان مي‌گويند : اگر عذاب خدا حق است و دامن كفّار را مي‌گيرد ، پس چرا هر چه زودتر به سراغ ما نمي‌آيد و نابودمان نمي‌نمايد ؟ ) . اگر موعد مقرّري تعيين نشده بود ، عذاب ( الهي فوراً ) به سراغ ايشان مي‌آمد ، و ناگهاني و بدون مقدّمه و بي‌آن كه ايشان به خود آيند ، عذاب به سراغشان مي‌آمد .
توضيحات :
« يَسْتَعْجِلُونَكَ » : ( نگا : رعد / 6 ، حجّ / 47 ) . « بَغْتَةً » : ناگهاني . غيرمنتظره ( نگا : انعام / 31 و 44 و 47 ، اعراف / 95 و 187 ) .
آيه 54
متن آيه :
يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذَابِ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ
ترجمه :
آنان عذاب را با شتاب از تو مي‌خواهند ، و حال اين كه مسلّماً دوزخ كافران را در بر خواهد گرفت .
توضيحات :
« لَمُحِيطَةٌ » : احاطه خواهد كرد . در بر خواهد گرفت . اسم فاعل معني استقبال دارد . يا اين كه بر اثر كفر و معاصي كه موجب دخول دوزخ بوده ، انگار دوزخ هم اينك ايشان را در بر گرفته است .
آيه 55
متن آيه :
يَوْمَ يَغْشَاهُمُ الْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيَقُولُ ذُوقُوا مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
روزي عذاب دوزخ از بالاي سرشان و از زير پاهايشان ( و به طور كلّي از هر سو ) ايشان را فرا خواهد گرفت و خداوند بديشان خواهد فرمود : بچشيد ( جزاي ) كارهائي را كه ( در دنيا ) مي‌كرديد .
توضيحات :
« يَوْمَ » : در روزي كه . روزي . اين واژه مي‌تواند ظرف فعل مقدّري باشد كه معني آن در بالا گذشت ، و يا اين كه متعلّق به ( مُحِيطَة ) بوده و معني آن چنين مي‌شود : دوزخ در روزي ايشان را فرا خواهد گرفت كه .
آيه 56
متن آيه :
يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ
ترجمه :
اي بندگان مؤمن من ! زمين من فراخ است ( و اگر در جائي تحت فشار كفّار و ستمگران بوديد ، مي‌توانيد به نقاط ديگري مسافرت كنيد ) و تنها مرا بپرستيد . ( چرا كه پرستش توحيدي ، رمز آزادگي و سرفرازي است ) .
توضيحات :
« أَرْضِي وَاسِعَةٌ » : اشاره به اين است كه مسلمانان از سرزمين كفر - اگر قادر به عبادت نبودند - به سرزميني مهاجرت كنند كه در آن بتوانند به عبادت و طاعت بپردازند ( نگا : نساء / 97 - 100 ) .
آيه 57
متن آيه :
كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ
ترجمه :
( سرانجام همه انسانها مي‌ميرند و ) هر كسي مزه مرگ را مي‌چشد سپس به سوي ما بازگردانده مي‌شويد ( و هر يك جزا و سزاي خود را مي‌گيريد ) .
توضيحات :
« ذَآئِقَةُ » : چشنده .
آيه 58
متن آيه :
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ
ترجمه :
كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته انجام داده باشند ، ايشان را در كاخهاي عظيم بهشت جاي مي‌دهيم . كاخهائي كه در زير آنها رودبارها روان است . جاودانه در آن بسر مي‌برند ( و هرگز از آن نمي‌كوچند . به‌به ) پاداش آنان كه ( براي خدا ) كار مي‌كنند چه پاداش خوبي است !
توضيحات :
« لَنُبَوِّئَنَّهُمْ » : قطعاً ايشان را مسكن و مأوي مي‌دهيم . نازل مي‌گردانيم ( نگا : آل‌عمران / 121 ) . « غُرَفاً » : جمع غُرْفَة . ساختمانهاي بلند . كاخهاي سر به فلك كشيده ( نگا : زمر / 20 ) .
آيه 59
متن آيه :
الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
ترجمه :
آن كساني ( كه در برابر مشكلات زندگي و مشقّات تكاليف و وظائف ديني ) شكيبائي ورزيده‌اند و ( در همه احوال ) بر پروردگار خود تكيه و توكّل داشته‌اند .
توضيحات :
« أَلَّذِينَ » : صفت ( الْعَامِلِينَ ) است .
آيه 60
متن آيه :
وَكَأَيِّن مِن دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه :
چه بسيارند جنبندگاني كه ( در زمين با شما زندگي مي‌كنند و بر اثر ضعف ، حتّي ) نمي‌توانند روزي خود را بردارند ( و جابه‌جا كنند ، تا آن را بخورند يا بيندوزند ) . خدا روزي‌رسان آنها و شما است . ( پس غم روزي را نخوريد و ننگ خواري و اسارت را نپذيريد ) و خدا بس شنوا و آگاه است . ( لذا دعاي شما و صداي ساير آفريدگان خود را مي‌شنود ، و از حال و روز همگان باخبر است ، و سهم و روزي كسي و چيزي را فراموش نمي‌نمايد ) .
توضيحات :
« كَأَيِّنْ » : چه بسيار است . كثير و فراوان است . « لا تَحْمِلُ » : مراد حمل كردن يا ذخيره نمودن است . يعني نمي‌توانند روزي خود را بردارند و از اينجا بدانجا برند ، و يا مانند موشها و مورچگان و زنبورهاي عسل توشه بيندوزند .
آيه 61
متن آيه :
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ
ترجمه :
هر گاه از آنان ( كه كساني و يا بتهائي را شريك خدا مي‌دانند ) بپرسي چه كسي آسمانها و زمين را آفريده است ، و خورشيد و ماه را ( براي منافع شما انسانها روان و ) مسخّر كرده است ؟ قطعاً خواهند گفت : خدا ! ( چرا كه مي‌دانند كه اين معبودهاي دروغين همه مخلوقند و توانائي آفرينش كائنات و چرخش كرات را نداشته و ندارند ) . پس چگونه ( با وجود اعتراف به يگانگي خدا در آفرينش كائنات و تسخير كرات ، از اقرار به يگانگي خدا در الوهيّت و فرمانروائي ) منحرف مي‌گردند ؟ !
توضيحات :
« أَنَّي » : چگونه . « يُؤْفَكُونَ » : برگردانده مي‌شوند ( نگا : مائده / 75 ، توبه / 30 ) .
آيه 62
متن آيه :
اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
ترجمه :
خداوند روزي هر كس از بندگانش را بخواهد فراوان و گسترده مي‌كند و يا كم و تنگ مي‌گرداند ( برابر مصلحت و صلاح ديدي كه خود مي‌داند ) . خدا آگاه از هر چيز است .
توضيحات :
« يَبْسُطُ » : توسعه مي‌دهد . فراخ و گسترده مي‌گرداند . « يَقْدِرُ » : كم مي‌كند . تنگ مي‌گرداند ( نگا : رعد / 26 ، اسراء30 ، قصص / 82 ) .
آيه 63
متن آيه :
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّن نَّزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِن بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ
ترجمه :
اگر از آنان ( كه مشكوكند ) بپرسي چه كسي از آسمان آب بارانده است و زمين را به وسيله آن بعد از مردنش زنده گردانده است ؟ قطعاً خواهند گفت : خدا ! بگو : ستايش خداي را ( كه حق آن اندازه روشن است كه مشركان نيز بدان اعتراف دارند ) . امّا بيشتر آنان نمي‌فهمند و نمي‌دانند ( كه به چه تناقض عجيبي گرفتارند . چرا كه به خالق رازق واحدي معتقدند و چيزهاي ديگري را هم پرستش مي‌كنند ) .
توضيحات :
« أَحْيَا بِهِ الأرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا » : مراد روياندن گياهان از خاك خشك به وسيله برف و باران است . « الْحَمْدُ لِلّهِ » : خداي را سپاس بر ظهور حجّت و توفيق راه صواب .
آيه 64
متن آيه :
وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
زندگي اين دنيا جز لهو و لعب نيست ، و زندگي سراي آخرت زندگي است ، اگر فهم و شعور داشته باشند . ( چرا كه به دنبال زندگي جهان مرگ است ، ولي آخرت جاودانگي است ) .
توضيحات :
« لَهْوٌ وَ لَعِبٌ » : ( نگا : انعام / 32 ) . « الْحَيَوَانُ » : حيات و زندگي .
آيه 65
متن آيه :
فَإِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ
ترجمه :
هنگامي كه ( مشركان ) سوار كشتي مي‌شوند ( و ترس و نگراني بديشان دست مي‌دهد ) خالصانه و صادقانه خداي را به فرياد مي‌خوانند ( و غير او را فراموش مي‌گردانند ) . سپس هنگامي كه خدا آنان را نجات داد و سالم به خشكي رساند ، باز ايشان شرك مي‌ورزند ( و به انبازهائي براي خدا معتقد مي‌شوند ) .
توضيحات :
« الْفُلْكِ » : كشتي ( نگا : بقره / 164 ) . « مُخْلِصِينَ » : ( نگا : يوسف / 24 ) . « الدِّينَ » : دعا ( نگا : تفسير زادالمسير ، قاسمي ، صفوة‌التفاسير ) .
آيه 66
متن آيه :
لِيَكْفُرُوا بِمَا آتَيْنَاهُمْ وَلِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگذار چيزهائي را كه بديشان داده‌ايم ناديده بگيرند و ( كفران نعمت كنند ، و چند روزي از لذّات زودگذر ) بهره‌مند گردند ، ( سرانجام ) خواهند فهميد ( كه چه سرنوشت شومي در انتظار ايشان است ) .
توضيحات :
« لِيَكْفُرُوا بِمَآ ءَاتَيْنَاهُمْ » : بگذار نسبت به آياتي كه براي آنان فرستاده‌ايم كفر ورزند . بگذار كفران نعمتهائي را بكنند كه بديشان داده‌ايم .
آيه 67
متن آيه :
أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا حَرَماً آمِناً وَيُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَكْفُرُونَ
ترجمه :
مگر ( قريشيان با چشم عبرت و تفكّر ) نمي‌بينند كه ما ( سرزمين ايشان ، مكّه را ) حرم پر امن و اماني ساخته‌ايم ، در حالي كه دور و بر آنان مردم ربوده مي‌گردند ( و در همه جاي بيرون اين حرم غارت و كشتار مي‌كنند ؟ ! ) . آيا به ( بتهاي ) باطل ايمان دارند و نعمت خدا ( داد امنيّت مكّه و رسالت محمّد ) را ناديده و ناسپاس مي‌گذارند ؟
توضيحات :
« حَرَماً ءَامِناً » : ( نگا : قصص / 57 ) . « يُتَخَطَّفُ » : ربوده مي‌گردند . « الْبَاطِلِ » : چيزي كه اصل و اساس و حق و حقيقتي نداشته باشد . در اينجا مراد بتها است ( نگا : عنكبوت / 52 ) .
آيه 68
متن آيه :
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْكَافِرِينَ
ترجمه :
آخر چه كسي ستمگرتر از كسي است كه بر خدا دروغ بندد ، و يا ( دين ) حق را چون بدو رسد تكذيب كند ؟ ! آيا جايگاه كافران دوزخ نيست ؟
توضيحات :
« الْحَقِّ » : آئين راستين اسلام . قرآن كه كتاب راستين است .
آيه 69
متن آيه :
وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ
ترجمه :
كساني كه براي ( رضايت ) ما به تلاش ايستند و در راه ( پيروزي دين ) ما جهاد كنند ، آنان را در راههاي منتهي به خود رهنمود ( و مشمول حمايت و هدايت خويش ) مي‌گردانيم ، و قطعاً خدا با نيكوكاران است ( و كساني كه خدا در صف ايشان باشد پيروز و بهروزند ) .
توضيحات :
« جَاهَدُوا فِينَا » : مراد هر گونه جهاد و تلاشي است كه در راه خدا و براي رضايت او و به منظور خدمت به دين اسلام انجام پذيرد . « لَنَهْدِيَنَّهُمْ » : ايشان را هدايت مي‌دهيم و رهنمود مي‌گردانيم و به خير و حق مي‌رسانيم . « سُبُلَنَا » : راههاي منتهي به خودمان . راههاي حركت و سير به سوي خدا و وصول به رضايت‌الله . مراد افزايش هدايت و توفيق در خيرات و حسنات است ( نگا : محمّد / 17 ، مريم / 76 ) .
|
[سه شنبه 1395-02-28] [ 03:01:00 ب.ظ ]
|
