آداب رفتار با والدين
در اسلام، رفتار با والدين آدابي دارد كه مهم ترين آنها را برمي شماريم:
يك ـ نيكي با پدر و مادر
از جمله آداب رفتار با والدين، نيكي و احسان با آنان است. خداوند در قرآن مي فرمايد: «وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً؛ به پدر و مادر خود احسان كنيد.» (اسراء: 23) وقتي از امام صادق(ع) درباره احسان پرسش شد، فرمود:
با آنها نيك معاشرت كني تا آنها مجبور نشوند، احتياج خود را از تو بخواهند. اگرچه نيازمند نباشند، [بلكه قبل از اينكه آنان اظهار كنند، تو بايد وظيفه خود را انجام دهي].1
دوـ فروتني و بردباري در برابر خشم آنان
از ديگر آداب رفتار با والدين، تواضع و بردباري در برابر آنان است. به ويژه در دوره كهن سالي بايد مراقب بود كه همه برخوردها و رفتارها با احترام و تواضع همراه باشد. خداوند در قرآن در اين باره مي فرمايد:
إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا. (اسراء: 23)
اگر يكي از آن يا هر دو در كنار تو به سال خوردگي رسيدند، به آنها [حتي] اُف نگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخني شايسته بگوي.
امام صادق(ع) در شرح اين آيه مي فرمايد:
يعني اگر دل تنگت كردند، به آنها [اُف] مگو. اگر تو را زدند، با آنها تندي مكن و فرمود: [با آنها سخني شريف و بزرگوار بگو]، يعني اگر تو را زدند، بگو: [خدا شما را بيامرزد، اين است سخن شريف تو] و فرمود: [از روي مهرباني براي آنها جنبه افتادگي پيش آور]، يعني ديدگانت را به آنها خيره مكن، بلكه با مهرباني و دلسوزي به آنها بنگر و صدايت را از صداي آنها بلندتر مكن و دستت را بالاي دست آنها مگير و بر آنها پيشي مگير.2
رسول خدا صلی الله علیه و آله هم درباره تواضع به پدر و مادر مي فرمايد: «از جمله حقوق والدين به فرزندان، متواضع بودن در برابر خشم آنهاست».3
سه ـ فرمان برداري
در اسلام، اطاعت و فرمان برداري از دستورهاي پدر و مادر، نشانه مؤمن بودن فرد مسلمان است، چنان كه رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمايد:
وَ والديك فَأَطِعْهما وَ بَرَّهما حَيِّيْنَ كانا أو مَيِّتَيْن وَ ان أمَراكَ أنْ تَخْرُجَ مِنْ أهْلك َو مالِك فَافْعَلْ فانَّ ذلك مِنَ الْاِيْمَان.4
پدر و مادرت را فرمان بر و به آنها نيكي كن، زنده باشند يا مرده و اگر دستور دادند، خاندان و مالت را كنارگذار، اين كار را بكن كه از ايمان است.
البته، اطاعت از والدين، بي حد و مرز نيست و در جايي كه دستور پدر و مادر، در مسير شرك و كفر و برخلاف دستورهاي دين باشد، نبايد از آن اطاعت كرد. خداوند در قرآن مي فرمايد:
وَإِن جَاهَدَاكَ عَلي أَن تُشْرِكَ بِي مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا. (لقمان: 15)
و اگر تو را وادارند تا درباره چيزي كه تو را به آن دانشي نيست، به من شرك ورزي، از آنان فرمان نبر.
امام علي(ع) درباره حق اطاعت از فرمان پدر مي فرمايد: «فَحَقُّ الوالد عَلَي الوَلَد أنْ يُطيعَهُ في كُلِّ شَيْءٍ اِلاّ في مَعْصية الله؛ حق پدر بر فرزند اين است كه فرزند در همه چيز به جز نافرماني خدا، از پدر اطاعت كند».5
رسول خدا صلی الله علیه و آله هم مي فرمايد: «طاعَةُ اللهِ طاعَةُ الْوالِدِ وَ مَعْصِيَةُ اللهِ مَعْصِيَةُ الْوالِدِ؛ اطاعت پدر، اطاعت خداست و نافرماني پدر، نافرماني خداست».6
چهارـ صدا كردن مؤدبانه
فرد مؤمن مسلمان، نه فقط هنگام گفت وگو با پدر و مادر نبايد صداي خود را در برابر صداي آنها بلند تر كند، بلكه هنگامي كه پدر و مادر را خطاب مي كند، بايد با بهترين و زيباترين كلمات و تعبيرها آنها را خطاب كند. رسول خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ شخصي كه از حق پدر بر فرزند پرسيد، فرمود: «از جمله حق پدر بر فرزند اين است كه… او را به اسم صدا نكني».7
در واقع، بهتر است هر گاه پدر يا مادر خود را خطاب مي كنيم، از واژه هايي همچون آقاجان، مادرجان، پدر عزيز، مادر عزيز و همانند اينها استفاده كنيم.
پنج ـ راه نرفتن پيشاپيش پدر و مادر
هر چند راه رفتن فرزندان رعنا و جوان پيشاپيش پدر و مادر و نگاه كردن آنها به قد و بالاي فرزندان بسيار لذت بخش است، ولي ادب اقتضا مي كند كه انسان پيشاپيش والدين خود حركت نكند. رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمايد: «از جمله حقوق پدر بر فرزند… راه نرفتن پيشاپيش اوست».8
شش ـ پرهيز از نشستن قبل از آنها
از آداب ديگر حفظ حُرمت والدين، پرهيز از نشستن در مجالس و محافل قبل از آنها است؛ يعني كساني كه با پدر و مادر خود به مجلس يا محفلي مي روند، تا وقتي كه والدينشان جايي براي نشستن پيدا نكرده و مستقر نشده اند، آنان بايد به احترام پدر و مادرشان از نشستن خودداري كنند يا جاي خود را به آنها بدهند. رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمايد: «از جمله حقوق پدر بر فرزند… ننشستن قبل از اوست».9
هفت ـ قيام به احترام آنان
آداب اسلامي ايجاب مي كند هنگامي كه پدر و مادر به منزل، مجلس يا محفلي وارد مي شوند، اگر فرزندشان در آنجا هست، به احترام آنان برخيزد، چنان كه امام علي(ع) مي فرمايد: «قم عَنْ مَجْلسكَ لأبيكَ؛ به پاخيز به پاي پدرت در مجلس».10
هشت ـ دشنام ندادن و فراهم نكردن زمينه دشنام
فرزندان چه در طول حيات و چه در دوره مرگ والدين بايد به گونه اي زندگي و رفتار كنند كه كسي به پدر و مادر آنها دشنام و ناسزا نگويد. به ديگر سخن موجب آزار ديگران نشوند تا ديگران به والدين آنها فحش و ناسزا نگويند. رسول خدا صلی الله علیه و آله مي فرمايد: «از جمله حقوق پدر بر فرزند اين است كه… سبب دشنامشان نشود».11
خود فرزند نيز نبايد به پدر و مادرش دشنام بگويد. رسول خدا صلی الله علیه و آله در اين باره مي فرمايد: «لَعَنَ اللهُ مَنْ لَعَنَ والديه؛ هركس پدر و مادر خويش را لعن كند، خدا او را لعنت مي كند.»12 همچنين مي فرمايد: «مَلْعونٌ مَنْ سَبَّ أباهُ، ملعُونٌ مَنْ سَبَّ امَّهُ؛ هركس به پدر خويش ناسزا گويد، ملعون است و هر كه به مادر خويش ناسزا گويد، ملعون است».13
1. ترجمه اصول كافي، ج 3، ص 230.
2. همان.
3. ميزان الحكمه، ج 1، ص 7158.
4. ترجمه اصول كافي، ج 3، ص 231.
5. نهج‌البلاغه دشتي، حكمت 399.
6. نهج الفصاحه (با تنظيم موضوعي)، ص 114.
7. بحارالانوار، ج 74، ص 45، باب 2، ح 6.
8. همان.
9. همان.
10. جمال‌الدين محمد خوانساري، شرح غررالحكم و دررالكلم آمدي، برگردان: سيد جلال‌الدين حسيني ارموي، تهران، دانشگاه تهران، 1366، ج 2، ص 191.
11. بحارالانوار، ج 74، ص 45، باب 2، ح 6.
12. نهج الفصاحه (با تنظيم موضوعي)، ص 116.
13. همان.
|
[پنجشنبه 1394-11-01] [ 02:07:00 ب.ظ ]
|
