ورع و تقوا در کلام امیرالمؤمنین(ع)
معنی تقوا
ـ اَلتَقوی اِجتنابٌ پرهیزکاری و تقوا خودداری کردن از گناه و آلودگی است.
ـ اَلتّقوی اَن یَتَّقِی المَرْءُ کُلَّما یُوثِمُه تقوی یعنی پرهیز از تمام کارهایی که فرد را گناهکار و آلوده می سازد.
متقی کیست
ـ اَلمتّقی مَن اِتَّقَی الذُّنُوبَ؛ با تقوا کسی است که از گناهان خودداری کند.
رابطه تقوی و ورع
ـ الوَرَعُ اساسُ التّقوی؛ پرهیز از گناهان و لغزش ها پایه و اساس تقواست.(ورع پایه تقواست)
ـ کَثرَةُ التُّقی عُنوانُ وُفُورِ الوَرعِ؛ بسیاری تقوا، نشانِ بسیاریِ پرهیزگاری است.
اهمیت تقوی
ـ اِنَّکم اِلی اَزوادِ التّقوی أحْوَجُ منکم الی اَزوادِ الدُنیا؛ شما به توشه تقوا بیش از توشه دنیا نیاز دارید.
ـ عَلَیکَ بِالتُّقی فَاِنَّهُ خُلْقُ الانبیاء؛ رعایت تقوا را بر خود لازم شمار؛ چرا که رعایت تقوا از اخلاق انبیاست.
ـ ثَوبُ التُّقی اَشرَفُ المَلابِس؛ لباس تقوی بهترین لباس هاست.
ـ اَلتَّقوی ثَمَرةُ الدینِ و اَمارَةُ الیقین تقوی و پرهیزگاری ثمره و میوه دینداری و نشانه یقین است.
آثار تقوی
ـ اَلتَّقوی تُعِزُّ؛ پایبندی به تقوا انسان را عزیز می کند.
ـ اَلتَّقوی ظاهِرُه شَرَفُ الدّنیا و باطِنُه شَرَفُ الاخرة؛ ظاهر تقوا ارجمندی در دنیا و باطن و حقیقت آن والامقامی و ارجمندی در آخرت است.
ـ بِالتَّقوی تَزکوا الاعمال؛ با تقوا و پارسایی رفتارها پاکیزه می شود.
ـ اِنَّ التَّقوَی اللّهِ عِمادُ الدّین و عِمادُ الیَقینِ وَ انّها لَمِفتاحُ صَلاحٍ و مِصباحُ نَجاحٍ؛ تقوای الهی پایه دین و یقین و کلید درستی و شایستگی و چراغ پیروزی و کامیابی است.
ـ مَعَ الوَرعِ یُثمِرُ العَمَل؛ با پرهیزگاری کارها به بار می نشیند.
ـ مَن تَوَرّع حَسُنت عِبادَتُه؛ هر که تقوا پیشه کند عبادتش نیکو می شود.
اوصاف پرهیزگاران
هرصنف گروهی از ویژگی ها واوصاف ویژه ای برخوردارند که حضرت علی(ع) درسخنانشان آنهارابرشمرده اند:
ـ لِلمتّقی ثَلاثُ عَلاماتٍ: اِخلاصُ العَمَلِ و قَصرُ الاملِ و اغتنامُ المَهلِ؛ انسان متّقی سه علامت دارد: در کارش اخلاص دارد، آرزوهایش کوتاه است و غنیمت شمار فرصت هاست.
ـ اَلمُتَّقُونَ اَنفُسَهُم عَفیفَةٌ و حاجاتُهم خَفیفةٌ و خَیراتُهُم مَأمُولَةٌ و شُرُورُهم مَأمُونَةٌ؛ انسان های باتقوا، عفیف اند، احتیاجات شان بسیار کم است و مردم به خیر و نیکی شان امیدوار و از شرّ و بدی شان در امان اند. (به همه نیکی می کنند و آزارشان به هیچ کس نمی رسد.
ـ اَلمُتَّقُونَ اَنفُسُهم قانِعةٌ و شَهَواتُهُم مَیتَهٌ و وُجوهُهُم مُستَبشرةٌ و قُلُوبُهم مَخزونة؛ نفوس انسان های باتقوا قانع، خواسته هایشان کم، چهره هایشان خندان و بشاش و قلب هایشان غمگین است.
ـ المتّقون اعمالُهُم زاکیةٌ و اَعْیُنُهم باکیةٌ و قُلوبُهُم وَجِلَةٌ؛ انسان های باتقوا کارهایشان پاکیزه، چشم هایشان گریان و دل هایشان ترسان است.
حضرت علی(ع) در خطبه همام، بعضی از اوصاف پرهیزگاران را چنین می شمارند:
پرهیزگاران گفتارشان از روی راستی، شیوه پوشاکشان بر پایه میانه روی و رفتارشان بر اساس فروتنی است. از آنچه خداوند برایشان جایز ندانسته است، چشم پوشیده اند. به علم و دانشی که برایشان سود دارد، گوش فرا می دهند. در سختی و گرفتاری چنان رفتار می کنند که دیگران در حال آسایش و خوشی می کنند. اگر اجل و مدت معینی از عمر که خداوند برایشان فرموده است نبود، از شوق ثواب و ترس عذاب، حتی به اندازه یک چشم برهم زدن روحشان در بدنشان آرام نمی گرفت. خداوند در نظرشان بزرگ و غیر خدا هرچه که هست، در نگاهشان کوچک است. و…
ـ حضرت علی(ع) در عهدنامه ای که به محمّد بن ابی بکر می نویسند، در بیان اوصاف پرهیزگاران می فرمایند:… اِنَّ المُتَقینَ ذَهَبُوا بِعاجِلِ الدُّنیا وَ اجلِ الاخِرة؛ انسان های باتقوا، هم از دنیای زودگذر و هم از آخرتِ دیرپا بهره مند شدند. با اهل دنیا در دنیایشان شریک شدند، در حالی که اهل دنیا در آخرت آنها شرکت نکردند. در دنیا پرهیزگاران نیکوترین جاها را برگزیدند و از بهترین خوراک ها خوردند (یعنی از حلال ترین آنها بهره بردند) همان لذتی را که متنعّمان از دنیا بردند نصیب پرهیزگاران هم شد آنان با زاد و توشه زیاد و تجارتی پرسود به سفر آخرت شتافتند. به لذت زهد، در همین دنیا نائل شدند و یقین پیدا کردند که در آخرت همسایه خدایند؛ هرچه بخواهند برآورده می شود و از هیچ لذّتی دریغ نمی شود.
آفات تقوی
در بعضی از کلمات نورانی علی(ع) به آفات تقوای اشاره شده است که از جمله آنهاست:
ـ لایُفسِدُ التّقوی الاّ غَلَبَةُ الشَهوةِ؛ چیزی جز غلبه شهوت تقوی را تباه نمی کند.
ـ آفةُ الوَرَعِ قِلَّةُ القِناعَة؛ آفت پرهیزگاری کمیِ قناعت است.
ـ مِن لَوازم الوَرَعِ التَنَزُّهُ عَن الاثام؛ از لوازم پرهیزگاری پاکی از گناهان است.
ـ یُفسِدُ الطَمَعُ الوَرَعَ و الفجورُ التَّقوی؛ طمع ورزی پارسایی و (دوری از اجتناب) و زشت کاری تقوا را تباه می کند.
ـ لاوَرَعَ مع غَیّ؛ تقوی با گمراهی و خیانت جمع نمی شود.
ـ الوَرعُ یَحجُزُ عن ارتکاب المَحارِم؛ پرهیزگاری از درافتادن به حرام جلوگیری می کند.
ـ مِلاکُ الوَرَعِ الکَفُّ عَن المَحارِم؛ معیار و ملاک پرهیزگاری خودداری کردن از حرام هاست.
ویژگی های تقوا
ـ ولاعِزَّ اَعَزَّ من التقوی؛ هیچ عزّتی چون پارسایی نیست.
ـ التُّقی رئیسُ الاخلاق؛ پرهیزگاری رئیس اخلاق است.
ـ ولا کَرَمَ کالتَّقوی؛ هیچ بزرگواری مانند تقوی نیست.
ـ لایَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقوی؛ عملی که توأم با تقوی باشد کم نیست. (هرچند به ظاهر کار کوچکی به نظر آید)
ـ ولو اَنَّ السَّمواتِ والاَرَضینَ کانتا علی عبدٍ رَتْقا ثُمَّ اتَّقَی اللّه لَجَعَلَ اللّه لَهُ مِنها مَخْرَجا؛ اگر در آسمان ها و زمین ها به روی بنده ای بسته شده باشد، امّا او از خدا بترسد و تقوا پیشه سازد، خداوند راه برون شوی در برابرش خواهد گشود.
ـ فَمَن اَشْعَرَ التقوی قَلْبَهُ بَرَّز مَهَلُهُ و فازَ عَمَلُهُ؛ کسی که جامه تقوا را بر قلب خود بپوشاند، کارهای نیکش آشکار، و عمل اش سبب پیروزی او می شود.
ـ اِعْلَمُوا عِبادللّهِ اِنَّ التَّقوی دارُ حِصنٍ عزیزٍ… اَلا و بِاتّقوی تَقْطَعُ حُمَةُ الخَطایا…؛ ای بندگان خدا، بدانید که تقوا دژ محکمی است [که شما را از حوادث و خطرها حفظ می کند] آگاه باشید که با تقوی می توان آثار بد گناهان را برطرف ساخت.
ـ اَلا و اِنَّ التقوی مَطایا ذُلُلٌ، حُمِلَ عَلَیها أَهْلُها؛ آگاه باشید که پرهیزگاری همانند مرکب راهوار و آرامی است که صاحبش بر آن سوار می شود [و با آن تا بهشت پیش می رود].
ـ اِتَّقِ اللّهَ بعضَ التُّقی و اِن قَلَّ؛ پرهیزگاری را، هرچند کم، پیشه خود کن.
ـ التَّقوی لاعِوَضَ عَنهُ ولا خلفَ فیهِ؛ تقوی جایگزینی ندارد.
ـ بالتّقوی قُرِنَتِ العِصمة؛ با پرهیزگاری و رعایت تقوی می توان به عصمت و پاکدامین دست یافت.
ـ لاشَرَفَ اَعلی مِن التَّقوی؛ هیچ بزرگواری بالاتر از تقوا نیست.
ـ التَّقوی حِصنُ المؤمن؛ تقوی دژ و پناهگاه مؤمن است.
تقوای الهی توشه و پناهگاه انسان است
حضرت علی(ع) تقوای الهی را اینگونه توصیف می فرمایند. ای بندگان، شما را به رعایت تقوای الهی توصیه می کنم؛ چرا که تقوا هم زاد و توشه و هم پناهگاه است؛ توشه ای است که انسان را به سر منزل مقصود می رساند و پناهگاهی است که او را از تمام خطرها نجات می بخشد. از این رو دعوت کنندگان به تقوا و پاسداران آن همواره بهترین دعوت کنندگان و پاسداران بوده اند. ای بندگان خدا، تقوای الهی دوستان خدا را از ارتکاب محرمات باز می دارد و ترسی در دل هایشان ایجاد می کند که به واسطه آن شب ها را به عبادت و روزها را به روزه داری می گذرانند و مرگ را نزدیک می بینند و به انجام دادن کارهای نیک می شتابند.
تقوای صحیح و علایم آن
هرچند اغلب مردم دم از تقوا زده، خود را پایبند آن می دانند اما تقوای صحیح را نمی شناسند. علی(ع) در یکی از خطبه های خود، علاوه بر تشویق به رعایت تقوا، سفارش هایی می فرمایند که هر یک از نشانه های تقوا محسوب می شوند. ایشان می فرمایند: تقوا پیشه کنید تقوای کسی که چون تکلیفی بدو شود، احساس مسئولیت کند؛ وقتی گناه کرد بدان اعتراف کند؛ وقتی احساس مسئولیت کرد عمل کند؛ چون بیمناک شود، به اطاعت از حقّ مبادرت کند؛ وقتی به مرگ یقین پیدا کرد نیکی کند؛ از تجربه های دیگران عبرت بگیرد؛ چون از کار بر حذرش داشتند از آن خودداری کند؛ اگر از کار بد منعش کردند باز ایستد؛ دعوت خدا را بپذیرد و از گناهان خود توبه کند و…
این گونه تقوا و پرهیزگاری پیشه کنید
حضرت امیر(ع) می فرمایند: ای بندگان خدا، تقوای الهی را این گونه رعایت کنید. مانند کسی باشید که تفکر در نعمت های خدا و نظام هستی قلب اش را به خود مشغول ساخته و ترس از عذاب الهی و گناهان بدنش را خسته کرده و شب زنده داری و عبادت خدا خواب را از چشمانش ربوده باشد. همچون کسی باشید که امید به رحمت خدا او را به روزه داری و تشنگی در روزهای گرم وا داشته و زهد و پرهیزگاری خواهش های نفس او را از بین برده باشد و زبانش همواره مشغول ذکر خدا باشد. [مانند کسی که] برای در امان ماندن از خطرهای قیامت، در دنیا به تکالیف خود عمل کرده و از غیر راه حق چشم پوشیده باشد و تنها صراط مستقیم که مورد رضای حق است قدم بردارد.
دست آوردها و ثمرات تقوای حقیقی
هرکاری، چه خوب و چه بد، آثار و نتایجی در پی دارد. حضرت علی(ع) در موارد زیادی درباره آثار پارسایی سخن گفته اند. از جمله فرموده اند: ای بندگان خدا، شما را به رعایت تقوای الهی سفارش می کنم؛ چرا که زمام و قوام زندگی سعادتمندانه با تقوا به دست می آید. بنابراین به بنیان تقوا چنگ بزنید تا شما را به سر منزل آسایش و آرامش و منزلگاه های وسیع و قلعه های استوار و خانه های عزّت و سربلندی برساند. یعنی تقوا عامل اصلی نیل به تمام نعمت های بهشتی و راه دست یابی به سعادت اخروی است.
ای بندگان خدا، شما را به رعایت تقوا و پارسایی توصیه می کنم؛ زیرا تقوا تکلیفی است که از سوی خداوند بر گردن شما نهاده شده است در عین حال، رعایت آن موجب استحقاق پاداش خداوند می شود… تقوا در این دنیا سپر بلا و در آخرت موجب رسیدن به بهشت است. راهِ تقوا روشن و واضح و پوینده این راه سربلند و پیروز است و خداوند حافظ و پاسبان آن است… همه امّت ها در فردای قیامت نیازمند تقوایند… گوش جان به شنیدن ندای تقوا باز کنید و برای به دست آوردن آن با تمام وجود بکوشید. همواره همدم تقوا باشید. قلب هایتان را از آن آکنده، و گناهانتان را بدان پاک کنید.
امیرالمؤمنین(ع) در ضمن خطبه ای پس از حمد خدا و درود فرستادن بر پیامبراکرم(ص) مردم را با این تعبیرات به رعایت تقوا ترغیب می کنند. به تقوای الهی که دارای رشته های محکم و استوار است چنگ بزنید. تقوا دستگیره ای است محکم و قلّه و پناهگاه امنی است که از همه ناملایمات شما را در امان نگه می دارد. حضرت در ادامه یکی از راه های پایبندی به تقوا را آمادگی برای مرگ می داند و می فرماید: خود را برای مرگ و پیشامدهای آن پیش از فرارسیدن وقتش آماده کنید.
حضرت علی(ع) در ضمن خطبه ای پس از سفارش به تقوا می فرمایند: به درستی که تقوا و خداترسی داروی بیماری دل ها، مایه بینایی دلهای کور، شفای دردهای جسمانی بدن، مرهم زخم جان ها، پاک کننده آلودگیهای روح، درمان نابینایی چشم ها، موجب امنیّت در برابر ناآرامی ها و اضطراب ها و روشنایی تیرگی های شماست… کسی که دست به دامن تقوا زند، شدائد و سختی ها از او دور می شود. تقوا تلخی ها را شیرین، انبوه ناراحتی ها را نابود و مشکلات پیچیده را آسان می کند و برای انسان عزت و سربلندی می آورد. رحمت خداوند و نعمت الهی را سرازیر می کند و برکات کم شده را به فراوانی به سوی انسان می آورد.
تقوا بهترین توشه آخرت
هنگامی که حضرت علی(ع) از جنگ صفین بر می گشتند، به قبرستانی در پشت دروازه کوفه رسیدند. چون کاملاً به قبرها نزدیک شدند رو به آنها کرده فرمودند: ای ساکنان خانه های وحشت و مکان های خالی و قبرهای تاریک و ای خاک نشینان، ای غریبان، ای تنهایان، ای وحشت زدگان، شما در این راه بر ما پیشی گرفتید و ما نیز به زودی به شما می پیوندیم. اگر از اخبار دنیا بپرسید به شما می گوییم: در خانه هایتان دیگران ساکن شدند، همسرانتان به ازدواج دیگران درآمدند و اموالتان تقسیم شد حال شما بگویید در آنجا چه خبرهاست. سپس حضرت رو به اصحاب کردند و فرمودند: اگر به آنها اجازه سخن گفتن بدهند می گویند: انّ خیرالزّاد التّقوی؛ بهترین زاد و توشه در سفر آخرت تقوا و پارسایی است.
این گونه تقوا بورزید
حضرت امیر(ع) می فرمایند: مانند کسی تقوا پیشه کنید که دامن همّت برای اطاعات خدا به کمر زده است و سخت تلاش می کند و در فاصله مرگ و زندگی چالاکانه راه می پوید و از ترس عذاب آخرت به درگاه خداوند استغفار می کند و در رفتن به عالم آخرت و عاقبت کارها به اندیشه می پردازد.
|
[یکشنبه 1394-11-11] [ 09:08:00 ب.ظ ]
|
