شیوه هاى آموزش و جذب فرزندان به نماز، با تأكید بر نقش الگویى والدین
شكوفا سازى فطرت دینى
پدر و مادر وظیفه شناس باید فرزند خود را از دوران كودكى، با خداى بزرگ آشنا كنند و با زبانى ساده و در خور فهم كودك به او درس ایمان بدهند. مرحوم فلسفى در این باره مى گوید:
لازم است، مربى از دوران كودكى حس مسئولیت طفل را در پیشگاه پروردگار بیدار سازد، او را با حس وظیفه شناسى بار آورد، به زبان ساده به او بفهماند كه خداوند، تو را در همه حال مى بیند و از كارهاى بد و خوب تو آگاه است و چیزى از خداوند پنهان نیست. در كارهاى خوب، به تو پاداش مى دهد و در بدى ها، مجازات مى كند.
به این ترتیب، والدین با بیدار كردن فطرت فرزندان، گام بزرگى در شكل گیرى زیرساخت هاى اعتقادى بر مى دارند و این خود، مقدمه اى براى تربیت دینى استوار و پیوسته است.
«باید دانست كه كودك، پیش از اینكه عقلش به شكوفایى برسد و قادر به درك مطالب علمى باشد، فطرت توحیدى و عواطف اخلاقى در ضمیر او فعلیت دارد و براى پذیرش تربیت، آماده است. لازم است، پدر و مادر به ارزش این فرصت مهم توجه كنند و از بیدارى فطرت ایمانى و احساسات كودك، بیشترین استفاده را ببرند و ایمان به خدا و سجایاى اخلاقى را در او پرورش دهند. به این ترتیب، بدون حساسیت و ناخوشایندى كودك، پدر و مادر با زبان خود او، مهم ترین معارف دین را در سطح فهم كودك به او بیاموزند و او را به گفتارهاى دقیق منطقى، عقلى و اعتقادى آماده كنند».
بر این اساس، مهم ترین عامل شكوفایى فطرت مذهبى كودكان، پرورش درست احساسات آنهاست؛ یعنى به كمك تقویت احساسات دینى در كودكان، فطرت خدایى آنها بیدار شود و كودكان در مسیر دین دارى و خداشناسى قرار گیرند. منطق و استدلال هاى دقیق، نه تنها به كار نمى آید، بلكه چه بسا نتیجه معكوس و زیان بار در پى خواهد داشت.
در این باره آیت الله كاشف الغطاء درباره تربیت مذهبى فرزندش روشى به كار گرفته كه مى تواند بیان آن روشنگر این موضوع باشد:
ایشان یك شب قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را از خواب بیدار كرد و گفت: برخیز به حرم مولا على علیه السلام براى عبادت برویم! پسرش چشمان خواب آلودش را مالید و گفت: شما بروید، من هم مى آیم. پدر گفت: من ایستاده ام با هم برویم. فرزندش برخاست، وضو گرفت و به اتفاق روانه شدند. جلو در حرم، فقیرى نشسته و دست نیاز به سوى مردم دراز مى كرد. پدر از پسر پرسید: فرزندم! این مرد براى چه در اینجا نشسته است؟ گفت: براى گدایى و دریافت كمك از مردم. دوباره پرسید: فكر مى كنى چقدر پول از این راه به دست مى آورد؟ گفت: به طور قطع نمى توان پیش بینى كرد، شاید مبلغى عایدش بشود و شاید هم دست خالى برگردد. پدر كه زمینه را براى گفتن مطلب مورد نظر خود آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر، براى به دست آوردن اندكى منفعت دنیایى احتمالى كه یقین هم به آن ندارد، در این هنگام شب، اینجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثواب هایى كه خداوند براى سحرخیزى و نماز شب خواندن معیّن فرموده، یقین دارى و گفته هاى ائمه طاهرین علیهم السلام را باور كرده اى، چرا در انجام دادن آن سستى به خود راه مى دهى؟.
در واقع، این پدر دانشمند و الگو، صحنه اى پدید آورد كه فطرت دینى را در ذهن فرزندش بیدار كرد، به گونه اى كه فرزندش تا آخر عمر، سحرخیزى و تهجد و نماز شب خواندن را ترك نكرد.
1. والدین با بیدار كردن فطرت دینى كودكان، گام بزرگى در شكل گیرى زیرساخت هاى اعتقادى فرزندانشان بر مى دارند.
2. مهم ترین عامل شكوفایى فطرت مذهبى كودكان، پرورش درست احساسات آنهاست.
2. توجه به تفاوت هاى فردى
همان گونه كه بچه ها از نظر ظاهر با هم متفاوت هستند، از نظر ویژگى هاى روحى و روانى نیز تفاوت دارند برخى از آنها پرحرف، برخى كم حرف هستند. برخى پر جنب و جوش و برخى تنبل هستند. برخى زودفهم و برخى دیرفهم هستند. برخى خونگرم و برخى خونسردند. برخى زودجوش و برخى دیرجوش اند و برخى اهل قهر و برخى اهل آشتى اند. از دیگر وظایف والدین است است كه در دعوت و آموزش فرزندان به نماز، به این گونه گونى روحیه ها و احساس ها در فرزندان به نیكى توجه شود.
3. آموزش تدریجى و به فراخور سن افراد
یكى از نكته هاى مهم در امر آموزش، یاد دهى گام به گام مسائل دینى و عبادى به فرزندان است. براى نمونه، امام باقر علیه السلام مى فرماید:
در سه سالگى كلمه توحید [لااله الااللّه ] را به طفل بیاموزید. در چهار سالگى [محمد رسول اللّه [را به او یاد دهید. در پنج سالگى رویش را به قبله متوجه كنید و بگویید سر به سجده بگذارد. در شش سالگى ركوع و سجده را به او بیاموزید و در هفت سالگى بگویید دست و روى بشوید و نماز بگذارد.
همچنین رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله مى فرماید:
به فرزندان خود در هفت سالگى امر كنید كه نماز بخوانند، آنها را تنبیه نكنید، ولى در سن ده سالگى اگر به حرف تان گوش نداد و نماز نخواند، آنها را تنبیه كنید.
از این سخنان ارزشمند، در مى یابیم كه پیشوایان معصوم علیهم السلام تا چه اندازه براى آموزش گام به گام و بهنگام در امور دینى و عبادى اهمیت مى گذاردند.
البته تنبیه كودك باید از نصیحت و موعظه و در صورت سرپیچى كردن كودك، آن هم در دوره خاصى به روش هاى گوناگون انجام پذیرد. براى نمونه، پدر با مادر در مرحله نخست به عنوان تنبیه مى تواند، به فرزند خود بگوید: این كار تو را دوست ندارم، اگر این گفتار نتیجه نداد، در مرحله دوم مى تواند، با فرزند خود بنا بر شرایط قهر كند یا او را از بعضى چیزهایى كه به آن علاقه مند است، محروم سازد. در نهایت مى تواند، با ظرافت ویژه اى اندكى او را تنبیه كند، به گونه اى كه هم فرزندش تنبیه شود و هم با مشكلات جسمى و روانى روبه رو نشود و هم پدر یا مادر دچار مشكلات شرعى مانند «دیه» نشود.
همچنین بهتر است، همه آموزش ها در زمان مناسبى انجام پذیرد كه هم والدین و هم فرزندان، آمادگى لازم براى آموختن و فراگیرى داشته باشند، براى نمونه: زمانى كه بچه ها مشغول بازى و تفریح هستند یا برنامه مورد علاقه خود را تماشا مى كنند یا میان جمعى از دوستان خود حضور دارند، آنها را به فراگیرى نماز نخوانند. در این باره رفتار امام خمینى رحمهم الله بسیار آموزنده است. یكى از دختران امام مى گوید: «امام رحمه الله از نیم ساعت به ظهر مانده، وضو مى گرفتند و مشغول به نماز مى شدند. ما هم داخل حیاط بازى مى كردیم، یك مرتبه هم نیامدند صدا كنند، كه دخترها بایستنید براى نماز، یا بیایید پشت سر من نماز بخوانید و…».
آموزش به هنگام كارهاى عبادى به فرزندان، باید بر اساس زمان سنجى، درك شرایط روحى آنان و گام به گام باشد.
4. آموزش در مكان مناسب
والدین آگاه، باید براى آموزش نماز به فرزندان، به مكان آموزش نیز دقت كنند؛ زیرا هر اندازه مكان هاى آموزشى مقدس تر و معنوى تر باشد، امكان فراگیرى ژرف و بهتر فراهم تر است. فرصت هایى كه در سفر به اماكن متبركه و مقدس دست مى دهد، بهترین لحظه ها براى آموختن احكام و معارف نماز است. همچنین براى اینكه محیط خانه نیز براى آموزش نماز مناسب باشد، بهتر است فضاى عمومى خانه را در همه حال معنوى نگاه داشت. نصب تابلوهایى از آیه هاى قرآن، احادیث، شعرهاى مذهبى و دینى، تصاویر اماكن مقدسه و نیز پخش اذان و نیایش، در ایجاد فضاى معنوى در خانه تأثیرگذار خواهد بود. با این حال، گاهى برخى والدین، بدون توجه به این نكته، محیط خانه را به سویى مى برند كه شوق فرزندان به نماز از میان مى رود یا از رغبت آنان كاسته مى شود. چگونه ممكن است، در خانه اى كه نوارهاى موسیقى مبتذل گوش داده مى شود یا فیلم هاى گمراه كننده به نمایش در مى آید، فرزندان گرایشى خودجوش یا آسان به یادگیرى نماز داشته باشند.
ایجاد فضایى هماهنگ با نماز، در جذب فرزندان به دنیاى نماز، تأثیر بسزایى دارد.
5. داشتن صبر و حوصله كافى در آموزش
پدر و مادر وظیفه دارند، با آرامش و حوصله كافى، در تربیت و اصلاح رفتار و فرزندان خود بكوشند، به پرسش هاى آنان با دقت پاسخ دهند و از تكرار آن خسته نشوند تا قدرت فراگیرى فرزندان افزایش یابد. آورده اند كه روزى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله مى خواست نماز بخواند، امام حسین علیه السلام كه كودكى خردسال بود، پهلوى آن حضرت ایستاده بود. وقتى پیامبر مى خواست تكبیر بگوید، امام حسین علیه السلام نتوانست تكبیر بگوید. رسول خدا صلى الله علیه و آله با صبر و حوصله هفت مرتبه ذكر تكبیر را تكرار كرد تا امام حسین علیه السلام توانست اللّه اكبر را بر زبان جارى سازد».
از شرط هاى اصلى تأثیرگذارى والدین در پرورش عبادى فرزندان، صبر و حوصله است، زیرا كج خلقى و عصبانیت، سبب بیزارى فرزندان از كارهاى عبادى و مذهبى مى شود.
|
[چهارشنبه 1394-11-07] [ 11:14:00 ب.ظ ]
|
