| ... |
انصاف كه از زيباترين خصلت‌هاى اخلاقى است به معناى عدالت‌ورزى و اجراى قسط و اقرار به حقوق مردم و اداى آنهاست و اين كه هر خيرى را براى خود مى‌‌خواهم براى ديگران هم بخواهم و هر زيان و ضررى كه براى خود نمى‌پسندم براى ديگران هم نپسندم.[1]
انصاف از دیدگاه قرآن:
برخى از مردم در مقام سخن يا اداى شهادت چنانچه منافع خود يا نزديكان خود را در معرض خطر ببينند به سادگى حاضر نيستند حقيقت را بگويند. از اين رو خداوند در قرآن مجيد مىفرمايد :
«هنگامى كه سخن مىگوييد عدالت را رعايت كنيد حتى اگر در مورد نزديكانتان بوده باشد و به عهد خدا وفا كنيد. اين چيزى است كه خداوند شما را به آن سفارش مى‌‌كند تا متذكر شويد»[2]
و در جاى ديگر مىفرمايد :
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد! به طور جدّى در پاسدارى از عدالت برخيزيد و براى خدا گواهى دهيد اگرچه [اين گواهى] به زيان خود شما يا پدر و مادر يا نزديكان شما بوده باشد. براى هر كس كه شهادت مىدهد چه غنى باشد يا فقير، خدا سزاوارتر است كه از آنها حمايت كند. بنابراين از هوى و هوس پيروى نكنيد كه از حق منحرف خواهيد شد و اگر حق را تحريف كنيد و يا از اظهار آن اعراض نماييد خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است.» [3]
انصاف از ديدگاه روايات:
در روايات نيز سفارش زيادى درباره رعايت انصاف شده است كه به بعضى از آنها اشاره مىشود .
1- مكارم اخلاق
مردى خدمت رسول خدا(ص) رسيد و گفت: مرا از مكارم اخلاق آگاه كن. پيامبر اكرم(ص) فرمود :
«مكارم اخلاق عبارت است از :عفو كردن كسى كه به تو ستم كرده است. پيوند با كسى كه از تو بريده است. بخشش به كسى كه تو را محروم كرده است.
حقگويى گرچه به ضرر خودت باشد.»[4]
2- علامت ايمان
پيامبر اكرم(ص) يكى از نشانههاى مؤمن واقعى را انصاف دانسته و میفرماید: «كسى كه با فقير، همدردى كند و در باره مردم با انصاف باشد مؤمن واقعى است.»[5]
3- وسيله كسب عزّت
امير مؤمنان علی(ع) میفرماید:
«هر كس با مردم به انصاف رفتار كند خداوند بر عزتش بيفزايد».[6]
4- بهترين اعمال
امام صادق(ع) مىفرماید :
« بالاترين اعمال سه چيز است :رعايت انصاف نسبت به مردم تا آنجا كه هر چه براى خود دوست دارى براى آنان نيز دوست بدارى .مواسات نمودن با برادرت در مال، ياد خدا در هر حال..»[7].
5- وسيله قرب به خدا
امام صادق(ع) میفرماید :
«سه دستهاند كه در روز قيامت از ديگران به رحمت خدا نزديكترند تا از حساب خلق فارغ شود :كسى كه در هنگام خشم، قدرتش او را به ستم كردن به زيردستانش دعوت نكند. كسى كه هنگام قضاوت بين دو نفر به اندازه يك جو به هيچ طرف گرايش پيدا نكند .كسى كه حق را بگويد؛ خواه به ضرر او باشد يا به سود او.»[8]
فرمان امير مؤمنان(ع) به مالك اشتر
حضرت على(ع) در فرمان خود به مالك اشتر میفرماید :
«نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافيان و خانواده و زير دستانت انصاف داشته باش كه اگر انصاف، پيشه خود نسازى ستم كردهاى و كسى كه به بندگان خدا ستم كند خدا دشمن اوست و كسى كه خدا دشمن او باشد دليلش را باطل مىسازد [عذرش را نمىپذيرد] و چنين شخصى با خدا در جنگ است مگر آنكه دست از ستم بردارد و توبه كند.»[9]
سختترين تكاليف الهى
رعايت انصاف كارى دشوار است و انسان بايد به آن اهميّت بدهد. امام صادق(ع) در حديثى فرمود :
«آيا شما را به سختترين چيزى كه خدا بر خلقش واجب كرده آگاه نسازم؟ و آنگاه سه موضوع را بيان كرد كه نخستين آنها از انصاف دادن به مردم است.»[10]
یکی از دوستان و ياران امام صادق(ع) نامهاى كه در آن برخى از مسائل مورد نياز خود را سؤال كرده بود به همراه شخصى به نام عبد الاعلى كه عازم مدينه بود خدمت آن بزرگوار فرستاد و در ضمن از آن شخص (عبد الاعلی) خواسته بود كه به طور شفاهى حقوقى را كه يك نفر مسلمان بر ساير مسلمانان دارد بپرسد .
عبد الاعلى مىگويد: خدمت امام صادق(ع) شرفياب شدم و نامه را تسليم حضرت كردم و سؤالى كه در باره حقوق برادران دينى داشتم مطرح ساختم اما بر خلاف انتظار، امام صادق(ع) به همه سؤالها جواب داد جز درباره حقوق برادر مسلمان بر برادر مسلمانش .
هنگامى كه خواستم از مدينه خارج شوم براى خداحافظى به محضر امام صادق(ع) شرفياب شدم و عرض كردم: به سؤال من پاسخ نداديد؟ فرمود :مىترسم حقيقت را بگويم و شما عمل نكنيد و از دين خدا خارج شويد .آنگاه فرمود:
«از جمله سختترين تكاليف الهى در باره بندگان خدا سه چيز است: اول، رعايت عدل و انصاف ميان خود و ديگران، بطوريكه با برادر مسلمان خود آنچنان رفتار كند كه دوست دارد او با وى چنان رفتارى داشته باشد.
دوم، آنكه مال خود را از برادران مسلمان مضايقه نكند و با آنها به مواسات رفتار نمايد .
سوم، در هر حال به یاد خدا باشد و مقصود از ياد كردن خدا اين نيست كه پيوسته سبحان اللّه و الحمد للّه بگويد بلكه مقصود اين است كه اگر با كار حرامى مواجه شد خدا را در نظر بياورد و آن كار را انجام ندهد.»[11]
انواع :انصاف
انصاف دارای انواع و اقسام متعددی است که در اینجا به چند مورد به عنوان نمونه اشاره میشود:
1- انصاف در سخن
انسان باید به سخنان ديگران آن گونه بنگرد كه به سخنان خويش مى‌‌نگرد و از آن همان‌گونه دفاع كند كه از سخن خويش دفاع مى‌‌كند و به تعبير ديگر طالب حق باشد و آن را در نزد هر كس و هر جا بيابد پذيرا شود؛ هر چند گوينده حق، يك فرد عادى و او عالمى بزرگ و پرآوازه باشد.
انصاف كه در روايات اسلامى از آن ستايش فراوان شده به معنى يكسان نگريستن به منافع خويش و ديگران است و يكى از شاخه‌هاى آن انصاف در سخن مى‌‌باشد. در حديث معروفى مى‌‌خوانيم كه امام صادق(ع) فرمود: «برترين اعمال سه چيز است: رعايت انصاف در حق مردم نسبت به خويشتن تا آنجا كه چيزى را براى خود نخواهى مگر اينكه همانندش را براى آنها بخواهى و مواسات با برادر دينى در مال و ذكر خدا در هر حال.» [12]
2- انصاف در عمل
امیرالمومنین علی(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر در این مورد میفرماید: «با خدا و با مردم، با خويشاوندان نزديك و با افرادى از رعيّت خود كه آنان را دوست دارى انصاف را رعايت كن…»[13]
3- انصاف در قضاوت
رعايت انصاف در زندگى انسان مراحلى دارد كه هر شخصى در هر موقعيتى كه قرار گرفته باشد بايد به تناسب آن موقعيت، انصاف را رعايت كند. چه بسا كه رعايت نكردن انصاف، دنيا و آخرت انسان را تباه سازد و مهمترين مورد رعايت انصاف در مقام قضاوت است. كسى كه بر كرسى قضاوت و حكومت مىنشيند بايد جز حق و حقيقت چيز ديگرى را منظور ندارد. اگر تحت تأثير ديگران قرار گيرد و يا به خاطر خويشاوندى و دوستى به يكى از طرفين دعوى متمايل شود مسلّما از مسير عدالت و انصاف منحرف شده و بر خلاف «ما انزل اللّه» حكم خواهد كرد و كسى كه بر خلاف حكم خداوند داورى كند از ستمكاران و فاسقان و كافران است. خداوند در قرآن كريم مىفرمايد :
«آنها كه به احكامى كه خدا نازل كرده حكم نمىكنند كافرند.»[14]
«هر كس به احكامى كه خدا نازل كرده حكم نكند ستمگر است.»[15]
«كسانى كه بر طبق آنچه خدا نازل كرده حكم نمىكنند فاسقاند.»[16]
اگرچه هرگاه سخن از قضاوت و شرايط قاضى و اهميت آن در اسلام به ميان مىآيد ذهن انسان متوجه قضاتى كه در مراحل عالى قضاوت قرار گرفتهاند مىشود ولى قضاوت منحصر به قاضى رسمى و منصوب از طرف امام يا نايب امام نيست؛ زيرا حكم كردن شامل مواردى كه به نظر ما جزئى و كم اهميت مىآيد نيز مىشود.[17]
|
[سه شنبه 1394-11-13] [ 02:42:00 ب.ظ ]
|
