گیاهانی که در قرآن از آن یاد شده!
خرما (رطب) درخت خرما (نخل)
کلمه نخل، نخله و نخیل در بیست آیه از قرآن آمده است. در هشت آیه نخل به تنهایی ذکر شده و در دوازده آیه دیگر در جمع میوه هایی مانند زیتون، انار و انگور ذکر گردیده است.
افزون بر کلمه نخل، نام نوعی خاص از درخت خرما به نام «لینة» در سوره حشر آمده است. (1) از رطب نیز در سوره مریم یاد شده است. (2)
واژه «قطمیر» به معنای چیز بی اهمیت که در لغت به معنای پوست نازک بین خرما و هسته آن است، دو بار، (3) واژه «نوی» به معنای هسته هر میوه‌ای از جمله خرماست، (4) کلمه «عرجون» به معنای چوب هلالی شکل خرما که خشک شده و به شکل داس درآمده (5) و نیز واژه «مسد» به معنای لیف خرما (6) از دیگر واژه‌های در ارتباط با خرماست که در قرآن به کار برده شده است.
نوشیدنی درست شده از خرما را نیز قرآن رزق نیکو نامیده (7) و آدمیان را به اندیشه در خوشه‌های به هم چیده خرما و گونا‌گونی انواع آن فرا خوانده (8) و از آنان خواسته است از اسراف و زیاده روی بپرهیزند. (9)
همچنین باغ های سرسبز خرما را از آیات الهی به شمار آورده (10) و خرما را میوه بهشتی معرفی کرده است. (11)
خیار (قثاء)
خداوند در ماجرای بنی اسرائیل که به یک غذا قناعت نکردند، از خیار یاد کرده است. (12)
ریحان
قرآن دو بار از آن یاد کرده است: یک بار در شمار نعمت‌های الهی در دنیا (13) و دیگر بار به عنوان نعمت بهشتی که به مقربان داده می‌شود. (14)
علامه طباطبایی می‌نویسد: ریحان در این آیه به معنای رزق و روزی است و گفته شده مقصود، گیاه خوشبوی بهشتی است که به سراغ چنین انسانی می آوردند و او پس از استشمام آن جان می‌دهد. (15)
زقوم
درختی در دوزخ است که قرآن سه بار از آن یاد کرده و میوه‌های آن را به سر شیاطین تشبیه کرده (16) و آن را غذای گنهکاران معرفی کرده است که همانند مس درون شکم‌ها می‌جوشد. (17)
این درخت از اعماق جهنم می‌روید (18) که گمراهان و تکذیب کنندگان شکم خود را از آن انباشته می‌کنند. (19)
زنجبیل
یک بار از آن یاد شده و آن را آمیزه نوشیدنی بهشتیان معرفی کرده است. (20)
دهخدا ضمن اینکه زنجبیل را چشمه بهشتی معرفی می‌کند، آن را به شراب نیز ترجمه و نیز بیان می‌کند زنجبیل ریشه گیاهی معروف است که در مازندران، عمان، یمن و هندوستان یافت شده و بوی آن معطر و مطبوع بوده و طعمش گرم است. (21)
زیتون
شش بار در قرآن به کار رفته است. یک بار غیر مستقیم به درختی اشاره شده که در کوه سینا می‌روید و روغن می‌دهد. (22)
نام این درخت دو بار به تنهایی و پنج بار همراه با دیگر میوه‌ها همچون خرما، انار، انگور و انجیر به کار رفته است.
قرآن رویش زیتون را از نشانه‌‌های خداوندی معرفی کرده (23) و درخت زیتون مبارک دانسته شده (24) و به آن سوگند یاد شده است.(25)
سدر
قرآن چهار بار از این واژه و نیز واژه سدرة استفاده کرده است. یک بار در بیان سرگذشت قوم سبأ که در اثر ناسپاسی باغ هایشان نابود شد و تنها مقداری سدر برایشان باقی ماند. (26)
دیگر بار سخن از بهشت و بهشتیان است که در سایه درخت سدر در بهشت قرار می‌گیرند (27) و دو بار نیز در سدرة المنتهی آمده است. (28)
سیر(فوم)
در ماجرای بنی‌اسرائیل و درخواستشان از حضرت موسی از آن یاد شده است.(29)
طوبی
یک بار در قرآن بیان شده است که بهشتیان از آن بهره‌مندند. (30)
اگرچه طوبی به معنای بهترین یا پاکیزه ترین می‌باشد و شاید مفهوم آن این است که بهشتیان از بهترین و پاکیزه ترین نعمت‌ها، دوستان، زندگی و بهترین الطاف الهی برخوردارند.
عدس
در ماجرای بنی‌اسرائیل از آن یاد شده است.(31)
کدو (یقطین)
در ماجرای نجات حضرت یونس(علیه السلام) از شکم ماهی از آن نام برده شده که پس از بیرون آمدن از شکم ماهی، بر فراز سرش بوته کدویی رویاند تا از تابش آفتاب در امان باشد. (32)
گز(أثل)
یک بار در قرآن و در ماجرای قوم سبأ آمده که پس از سیل ویرانگر از باغ‌های با طراوت آنان جز مشتی گیاه تلخ و اندکی گز و سدر نماند. (33)
مسواک(خمط)
یک بار در قرآن آمده است. فاروقی می‌نویسد: در ماجرای سیل قوم سبأ که باغ‌هایشان نابود شد، تنها درختان تنومند اراک یا مسواک(خمط) و گز(اثل) و سدر (سدر لبنانی) باقی ماند.
برخی خمط را گیاهی با میوه‌های تلخ و برخی درخت مسواک معرفی کرده‌اند. (34)
موز(طلح)
یک بار در قرآن آمده و بیان شده که بهشتیان از درخت موزی که میوه‌اش بر یکدیگر چیده شده، برخوردارند. (35)
=========================
پی‌نوشت:
1. حشر: 5.
2. مریم: 25.
3. فاطر: 13.
4. انعام: 95.
5. یس: 39.
6. مسد: 5.
7. نحل: 67.
8. رعد: 4؛ انعام: 99؛ ق: 10.
9. انعام: 141.
10. یس: 34.
11. الرحمن: 68.
12. بقره: 61.
13. الرحمن: 12.
14. واقعه: 89.
15. المیزان، ج19، ص 159.
16. صافات: 65.
17. دخان: 45 ـ 44.
18. صافات: 66.
19. واقعه: 53.
20. انسان: 17.
21. دهخدا، ذیل واژه زنجبیل.
22. مومنون: 20.
23. نحل: 11.
24. نور: 35.
25. ین: 1.
26. سبأ: 16.
27. واقعه: 28.
28. نجم: 16 ـ 14.
29. بقره: 61.
30. رعد: 29.
31. بقره: 61.
32. صافات: 146.
33. سبأ: 16.
34. گیاهان در قرآن، ص 67.
35. مجمع‌البیان، ج4، ص 386.
