موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره دخان / تفسیر نور

 

آيه 1

‏متن آيه : ‏

‏ حم ‏

‏ترجمه : ‏

‏حا . ميم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« حم‌ » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره‌ / 1 ) .‏

آيه 2

‏متن آيه : ‏

‏ وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏سوگند به قرآن ! كه روشن و روشنگر است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْكِتَابِ الْمُبِينِ » : ( نگا : يوسف‌ / 1 ، شعراء / 2 ، يس‌ / 69 ) .‏

آيه 3

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما قرآن را در شب پرخير و بركتي فرو فرستاده‌ايم . ما همواره بيم‌دهنده ( كافران و مشركان و ظالمان ، با ارسال پيغمبران به سويشان ) بوده‌ايم ( و كتابها برايشان فرو فرستاده‌ايم . اين قرآن هم آخرين حلقه از اين سلسله است ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« مُبَارَكَةٍ » : پر خير و بركت . « لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ » : مراد شب قدر است كه آغاز نزول وحي در آن بوده است ( نگا : قدر / 1 ) . شب قدر هم يكي از شبهاي ماه مبارك رمضان است ( نگا : بقره‌ / 185 ) . قرآن به طور تدريجي‌در طي 23 سال دعوت پيغمبر ، برحسب شرائط و حوادث و نيازها نازل شده است ( نگا : اسراء / 106 ، فرقان‌ / 32 ، محمّد / 20 ، توبه‌ / 127 ، طه‌ / 114 ، قيامت‌ / 16 ) .‏

آيه 4

‏متن آيه : ‏

‏ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏در اين شب مبارك ، هرگونه كار حكيمانه‌اي ( كه انسان را به حقيقت آشنا و به سعادت برساند ، و او را از باطل و شقاوت دور گرداند ، از سوي خدا ) بيان و مقرّر گشته است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« يُفْرَقُ » : تفصيل و تبيين گشته است . بيان شده است . فعل ( يُفْرَقُ ) مضارع و در اينجا در معني ماضي است‌ ؛ در زبان عربي و در قرآن چنين استعمالي فراوان است . براي مثال مراجعه شود به افعال ( يَقُولَ ) در بقره‌ / 214 ، ( تَمْشي ) در طه‌ / 40 ، ( تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ ) در احزاب‌ / 26 ، ( يَري ) در نجم‌ / 12 ، ( تُجَادِلُكَ ) در مجادله‌ / 1 ، و ( تَنَزَّلُ ) در قدر / 4 . . . ( نگا : المصحف الميسّر ، تفسير القرآن الكريم . شيح محمّدعبده ، جزء عم ، سوره قدر ) . « أَمْرٍ » : كار و بار دين و احكام آن كه در ( بقره‌ / 185 ) بدان اشاره رفته است . فرمان . « حَكِيمٍ » : حكيمانه . پرحكمت . صفت ( أَمْرٍ ) است و براي تأكيد وصف است نه تخصيص . همان گونه كه گفته مي‌شود : عسل شيرين ، مشك خوشبو .‏

آيه 5

‏متن آيه : ‏

‏ أَمْراً مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏كار و باري كه از سوي ما صادر و بدان دستور داده شده است ( و در قرآن براي انسانها روانه گشته است و ) ما فرستنده ( محمّد و همه انبياء ، و قرآن و همه كتابهاي آسماني ) بوده‌ايم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَمْراً » : كار و بار . فرمان و دستور . حال ضمير ( ه ) در فعل ( أَنزَلْنَاهُ ) . در اين صورت معني چنين است : ما قرآن را فرو فرستاده‌ايم ، در حالي كه كاري است از ناحيه ما و دستوري است از جانب ما . يا اين كه منصوب به اختصاص و مفعول‌به است . ( نَعْني بِهذَا الأمْرِ أَمْراً حاصِلاً مِّنْ عِندِنَا ) مراد ما از اين كار يا فرمان ، همان كار و فرماني است كه از سوي ما حاصل و صادر گشته است .‏

آيه 6

‏متن آيه : ‏

‏ رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( اين كار ) به خاطر رحمتي از سوي پروردگارت ( در حق انسانها ) است . خدا شنوا و آگاه است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« رَحْمَةً » : مفعول‌له براي ( أَنزَلْنَاهُ ) يا براي ( يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ) و يا براي هر دو است . يادآوري كلّي : مراد از آيات پيشين ، بيان آغاز نزول قرآن ، و تعيين زمان نزول آن است ، و اين كه محتواي قرآن اوامر و نواهي حكيمانه الهي بوده ، و هرچه براي سعادت انسانها مفيد باشد در آن است ، و قرآن رحمت براي ايشان است . بسياري از مفسّران بزرگ فعل ( يُفْرَقُ ) را به معني مضارع گرفته‌اند ، و ( كُلُّ أَمْرٍ ) را همه امور كار و بار اين كره خاكي دانسته ، و فرموده‌اند كه خداوند در شب قدر همه امور يكساله زمين و ساكنان آن را مقرّر و مشخّص مي‌فرمايد و احكام چنين مقدّراتي را از لوح محفوظ نقل و به دست فرشتگان مأمور اجرا احكام مي‌سپارد . و به هر حال چنين شبي در حقيقت جشن انقلاب براي مسلمانان است .‏

آيه 7

‏متن آيه : ‏

‏ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( پروردگار تو ) كه پروردگار آسمانها و زمين و همه چيزهائي است كه در ميان آن دو است . اگر شما طالب يقين و باوريد ( به اين كه خدا آفريدگار شما ، روزي‌رسان بندگان ، و به زير فرمان كشاننده خورشيد و ماه است ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« رَبِّ » : بدل از ( رَبِّ ) آيه قبلي است . « إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ » : اگر اهل يقين و باوريد . يعني اگر چنان كه مي‌گوئيد خدا آفريدگار ما و روزي‌رسان بندگان ، و به زير فرمان كشاننده خورشيد و ماه است ( نگا : عنكبوت‌ / 61 - 63 ) . اگر شما طالب يقين هستيد ، راه اين است كه درباره اين چيز بينديشيد ( نگا : انعام‌ / 75 ، شعراء / 24 ، ذاريات‌ / 20 ) .‏

آيه 8

‏متن آيه : ‏

‏ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏جز او خدائي نيست ، و او است كه زنده مي‌گرداند و مي‌ميراند ، و پروردگار شما و پروردگار پدران و نياكان پيشين شما است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« رَبُّكُمْ » : واژه رَبُّ ، خبر مبتداي محذوف است . « ءَابَآئِكُمُ الأوَّلِينَ » : ( نگا : مؤمنون‌ / 24 و68 و83 ، شعراء / 26 و76 ) .‏

آيه 9

‏متن آيه : ‏

‏ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اصلاً مشركان ( درباره رسالت و دعوت آسماني ) در شكّ و ترديدند و ( آن را ، و كلاًّ زندگي را به ) بازي مي‌گيرند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ » : ( نگا : نساء / 157 ، هود / 62 و 110 ، ابراهيم‌ / 9 ) .‏

آيه 10

‏متن آيه : ‏

‏ فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏منتظر روزي باش كه آسمان دود آشكاري را پديدار مي‌كند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« يَوْمَ » : قيامت . زماني كه برابر دعاي پيغمبر ، مشركان قريش دچار قحطي و خشكسالي شديدي شدند . « دُخَانٍ » : دود . مراد گرد و خاك حاصل از بي‌باراني در فضا است ، و يا دود در اينجا جنبه مجازي دارد و آسمان در نظر مردم گرسنه و تشنه و بلازده تيره و تار جلوه‌گر مي‌شد .‏

آيه 11

‏متن آيه : ‏

‏ يَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏دودي كه تمام مردم را فرا مي‌گيرد . اين همان عذاب دردناك عظيم است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« هذا » : اين عذاب قيامت . اين قحطي و خشكسالي شديد .‏

آيه 12

‏متن آيه : ‏

‏ رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( مردم رو به درگاه خدا مي‌كنند و مي‌گويند : ) پروردگارا ! عذاب را از ما برطرف گردان ، ما ايمان آورده‌ايم ( و به اشتباهات خود پي برده‌ايم ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْعَذَابَ » : عذاب آخرت . قحطي و خشكسالي گريبانگير قريش . « إِنَّا مُؤْمِنُونَ » : ما اينك از غفلت بدر آمده‌ايم و ايمان آورده‌ايم . ما ايمان مي‌آوريم ، يعني تصميم داريم كه ايمان بياوريم .‏

آيه 13

‏متن آيه : ‏

‏ أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرَى وَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مُّبِينٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏كي بيداري براي آنان فايده‌اي دارد ؟ قبلاً كه پيغمبري ( با رسالتي روشن و معجزاتي دالّ بر صداقتش ، و زبان گويا و ) بيانگر ( قوانيني سرنوشت‌ساز و سعادت‌بخش ) به پيش آنان آمده بوده است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَنَّي‌ » : كي‌ ؟ چگونه‌ ؟ « الذِّكْري‌ » : بيداري . پندپذيري ( نگا : انعام‌ / 68 و 69 و 90 ، اعراف‌ / 2 ، هود / 114 و 120 ) . « مُبِينٌ » : روشن . روشنگر . « رَسُولٌ مُّبِينٌ » : پيغمبري كه روشن بود كه پيغمبر است . پيغمبري كه رسالت او روشن و گويا بود . پيغمبري كه حق و باطل را روشن و از هم جدا مي‌كرد .‏

آيه 14

‏متن آيه : ‏

‏ ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَّجْنُونٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏سپس از او رويگردان شدند و گفتند : او ديوانه‌اي ( است كه اين مطالب توسّط ديگران بدو ) آموخته شده است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« ثُمَّ » : بعد از آمدن چنين پيغمبري و شنيدن حقائق از او . « مُعَلَّمٌ » : تعليم شده . ياد داده شده . « مَجنّونٌ » : ( نگا : ذاريات‌ / 52 ) .‏

آيه 15

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّا كَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِيلاً إِنَّكُمْ عَائِدُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اگر مدّت اندكي عذاب را ( از شما ) به دور داريم ( و به دنيا برگردانيم ) قطعاً شما ( به كفر و شرك و فسق و فجور خود ) برمي‌گرديد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« إِنَّا كَاشِفُوا الْعَذَابِ . . . » : اين جمله ، اگر مربوط به آخرت باشد ، متضمّن معني شرط است . ولي اگر راجع به دفع قحطي و خشكسالي و رفع بلا از قريش باشد ، معني چنين است : ما مدّت كمي عذاب را از شما به دور مي‌گردانيم ، ولي شما دوباره به كارهاي زشت و پلشت و اذيّت و آزار مسلمانان دست مي‌يازيد .‏

آيه 16

‏متن آيه : ‏

‏ يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى إِنَّا مُنتَقِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏روزي سخت بر آنان مي‌تازيم ، ( و با چنين يورش تندي‌آنان را ) به مجازات مي‌رسانيم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« يَوْمَ » : روز قيامت . روز جنگ بدر . « نَبْطِشُ » : ( نگا : اعراف‌ / 195 ، شعراء / 130 ، زخرف‌ / 8 ) . « الْبَطْشَةَ الْكُبْري‌ » : يورش تند ، حمله شديد . مراد مجازات سخت است . يادآوري : برخي از مفسّران ، از آيه 10 تا 16 را درباره عذاب دنيوي قريشيان مي‌دانند ، ولي بهتر است اين آيات را راجع به آخرت بدانيم . به دو دليل : الف - قريشيان بعد از فتح مكّه ، ايمان آوردند و بيشتر آنان سالها و سالها به عنوان سپاهيان اسلام در راه خدا شمشير زدند و كشتند و كشته شدند . ب - مفاهيم اين آيات با آيات بسيار ديگري كه مربوط به آخرت است ، هم‌آوا و هم‌معني است ( نگا : انعام‌ / 27 - 31 ، سبأ / 51 ، ابراهيم‌ / 44 ) .‏

آيه 17

‏متن آيه : ‏

‏ وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما پيش از اينان ، قوم فرعون را آزموده‌ايم . پيغمبر بزرگواري ( به نام موسي ) به نزدشان آمد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَتَنَّا » : آزمايش كرديم ( نگا : انعام‌ / 53 ، طه‌ / 85 ، عنكبوت‌ / 3 ، ص‌ / 34 ) . « كَرِيمٌ » : بزرگوار .‏

آيه 18

‏متن آيه : ‏

‏ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( موسي بديشان گفت : اي فرعونيان ! ) بندگان خدا را به من بسپاريد كه من پيغمبر درستكارم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَنْ » : اين حرف براي تفسير فعل مقدّري است و تقدير چنين است : جِئْتُكُمْ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ . « أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ » : بندگان خدا را به من بسپاريد . يعني فرعونيان جلو بني‌اسرائيل را نگيرند و ايشان را آزاد بگذارند ( نگا : اعراف‌ / 105 ، طه‌ / 47 ، شعراء / 17 ) .‏

آيه 19

‏متن آيه : ‏

‏ وَأَنْ لَّا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏و بر خدا بزرگي نكنيد و تكبّر نورزيد ( و ادّعاي الوهيّت و ربوبيّت ننمائيد و كارهائي انجام ندهيد كه با اصول بندگي شما سازگار نمي‌باشد ) . من دليل روشني ( بر درستي گفتار و راستي پيغمبري خود ) براي شما آورده‌ام .‏

‏توضيحات : ‏

‏« لا تَعْلُوا » : تكبّر نورزيد و بزرگي نكنيد . طغيان و سركشي نكنيد ( نگا : مؤمنون‌ / 91 ، قصص‌ / 4 ، اسراء / 4 ، نمل‌ / 31 ) . « سُلْطَانٍ » : دليل و حجّت . معجزه .‏

آيه 20

‏متن آيه : ‏

‏ وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَن تَرْجُمُونِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه مي‌برم از اين كه بتوانيد مرا سنگسار كنيد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« عُذْتُ » : پناه برده‌ام . « تَرْجُمُونِ » : اين كه مرا سنگسار كنيد . تكيه روي مسأله رجم ، يعني سنگسار كردن بدين خاطر است كه اغلب پيغمبران و مردان خدا را بدين نحو تهديد به قتل نموده‌اند ( نگا : كهف‌ / 20 ، يس‌ / 18 ) . از جمله : شعيب ( نگا : هود / 91 ) و ابراهيم ( نگا : مريم‌ / 46 ) و نوح ( نگا : شعراء / 116 ) . رجْم ، به معني مطلق قَتْل نيز استعمال شده است ( نگا : معجم‌الفاظ القرآن الكريم ) . لذا معني ديگر ( تَرْجُمُونِ ) چنين است : اين كه مرا به قتل برسانيد .‏

آيه 21

‏متن آيه : ‏

‏ وَإِنْ لَّمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اگر به من ايمان نمي‌آوريد ، از من كناره‌گيري كنيد و مرا نيازاريد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« إِعْتَزِلُونِ » : از من كناره‌گيري كنيد و كاري به كارم نداشته باشيد . دو چيز مراد موسي است : الف - فرعون و فرعونيان ، او را نيازارند و آزادش بگذارند . ب - مزاحم ايمان آوردن مردم نشوند و سدّ راه دعوت نگردند .‏

آيه 22

‏متن آيه : ‏

‏ فَدَعَا رَبَّهُ أَنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ مُّجْرِمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏موسي ( وقتي كه از ايمان آوردن فرعون و فرعونيان و ساير كفّار و مشركان مأيوس گرديد ، رو به درگاه خدا كرد و ) پروردگار خود را به فرياد خواند و گفت : اينان مردم گنهكار ( و كفرپيشه ) هستند ( و اميدي به هدايتشان باقي نمانده است . تو خود داني كه در حق ايشان چه مي‌كني ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« دَعَا » : به فرياد خواند . ندا داد . « مُجْرِمُونَ » : گناهكاران . در اينجا مراد كافران است . « أَنَّ هؤُلآءِ » : حرف ( ب ) محذوف و اصل آن : بِأَنَّ هؤُلآءِ است .‏

آيه 23

‏متن آيه : ‏

‏ فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلاً إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( از سوي خدا بدو دستور داده شد : حال كه چنين است ) پس بندگان مرا شبانه كوچ بده ( تا فرعون و فرعونيان دستشان به شما نرسد ) چرا كه تعقيب مي‌گرديد ( و فرعون و لشكريانش دنبالتان مي‌نمايند ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَسْرِ بِعِبَادِي‌ » : بندگانم را در شب كوچ حركت بده . ( نگا : هود / 81 ، حجر / 65 ، طه‌ / 77 ، شعراء / 52 ) . « لَيْلاً » : ذكر اين واژه براي تأكيد است . « مُتَّبَعُونَ » : تعقيب‌شوندگان .‏

آيه 24

‏متن آيه : ‏

‏ وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْواً إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏و دريا را ( بعد از عبور از آن ) گشوده واگذار . ( تا آنان بدان وارد شوند ) . ايشان گروهي هستند كه قطعاً غرق مي‌گردند ( و هلاك مي‌شوند ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« رَهْواً » : مصدر است و در معني اسم فاعل ، ساكن و آرام . گشاده . جدا شده . « أُتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْواً » : دريا را باز و گشاده به حال خود بگذار . از دريا با آرامش خاطر عبور كن و بدون دغدغه آن را به حال خود رها ساز ( نگا : معجم الفاظ القرآن الكريم ) . دريا را آرام بگذار و مجدّدا بدان عصا مزن و فرمان متّصل شدن مده . ( رَهْواً ) حال ( الْبَحْرَ ) يا حال ضمير مستتر در ( أُتْرُكْ ) است .‏

آيه 25

‏متن آيه : ‏

‏ كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏چه باغها و چشمه‌سارهاي زيادي از خود به جاي گذاشتند !‏

‏توضيحات : ‏

‏« كَمْ » : چه زياد ! بسيار فراوان .‏

آيه 26

‏متن آيه : ‏

‏ وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏و كشتزارها و اقامتگاههاي جالب و گرانبهائي را .‏

‏توضيحات : ‏

‏« مَقَامٍ » : اقامتگاه . جايگاه . مراد كاخها و قصرها و ويلاها و منزلها است . « كَرِيمٍ » : پرارزش و گرانبها .‏

آيه 27

‏متن آيه : ‏

‏ وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏و نعمتهاي فراوان ( ديگري ) كه در آن شادان و با ناز و نعمت زندگي مي‌كردند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَاكِهينَ » : در ناز و نعمت بسربرندگان . متنعّمان ( نگا : يس‌ / 55 ) .‏

آيه 28

‏متن آيه : ‏

‏ كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْماً آخَرِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اين چنين بود ( ماجراي آنان ) و ما همه اين نعمتها را به قوم ديگري داديم ( بدون دردسر و خون جگر ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَوْرَثْنَاهَا » : ( نگا : شعراء / 59 ) . « قَوْماً ءَاخَرِينَ » : گروه ديگري . مراد بني‌اسرائيل است ( نگا : مرجع سابق ) .‏

آيه 29

‏متن آيه : ‏

‏ فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنظَرِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏نه آسمان بر آنان گريست و نه زمين ، و نه بديشان مهلتي داده شد ( تا چند صباحي بمانند و توبه كنند و به جبران گذشته‌ها بپردازند ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمْ . . . » : عربها هنگامي كه مي‌خواهند اهمّيّت مقام مرده‌اي را نشان دهند ، مي‌گويند : آسمان و زمين بر او گريه كردند . خورشيد كسوف كرد و ماه خسوف . آذرخش آسمان و باد وزان بر او گريستند و . . . يا اين كه در اينجا مضاف محذوف است كه ( اهل ) است . يعني : به سبب حقارت فرعون و فرعونيان ، در آسمان و زمين كسي براي ايشان دلسوزي نكرد و قطره اشكي نريخت . « مُنظَرِينَ » : مهلت داده‌شدگان ( نگا : اعراف‌ / 15 ، حجر / 8 و 37 ) .‏

آيه 30

‏متن آيه : ‏

‏ وَلَقَدْ نَجَّيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِينِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما بني‌اسرائيل را از عذاب خواركننده رهائي بخشيديم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْعَذَابِ الْمُهِينِ » : ( نگا : بقره‌ / 90 ، آل‌عمران‌ / 178 ، نساء / 14 ) . اين عذاب ذلّت‌بار ، عبارت بود از : شكنجه‌هاي سخت و طاقت‌فرساي جسمي و روحي ، كشتن پسران ، و زنده نگاه داشتن دختران براي خدمتكاري و هوسراني ، بيگاري و كارهاي بسيار سنگين و . . .‏

آيه 31

‏متن آيه : ‏

‏ مِن فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كَانَ عَالِياً مِّنَ الْمُسْرِفِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( ايشان را نجات داديم ) از فرعون . كسي كه بر ديگران بزرگي مي‌فروخت و ستمگري مي‌نمود ، و از زمره تبهكاراني بود كه ظلم و فساد را از حدّ مي‌گذرانند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« عَالِياً » : متكبّر . برتري جوي متجاوز ( نگا : يونس‌ / 83 ، مؤمنون‌ / 46 ، ص‌ / 75 ) .‏

آيه 32

‏متن آيه : ‏

‏ وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما بني‌اسرائيل را آگاهانه ( و با شناختي كه از ايشان داشتيم ، در آن عصر و زمان ) برگزيديم و بر جهانيان برتري داديم ( و آنان را ملّت گزيده عصر خويش كرديم ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« إِخْتَرْنَاهُمْ » : ايشان را برگزيديم و امت منتخب كرديم . « عَلي عِلْمٍ » : آگاهانه . از روي شناخت . يعني خدا مي‌دانست كه بني‌اسرائيل مردمان مؤمني بودند و استحقاق گزينش داشتند ، و ديگران اغلب بت‌پرست و اهل فسق و فجور بودند . ولي بعدها راه خلاف و نزاع در پيش گرفتند و از صراط مستقيم منحرف شدند ( نگا : آل‌عمران‌ / 105 ، يونس‌ / 93 ، جاثيه‌ / 17 ) و خداوند براي هميشه كساني را بر ايشان گماشت كه آنان را شكنجه سخت و عذاب بد برساند ( نگا : اعراف‌ / 167 ) .‏

آيه 33

‏متن آيه : ‏

‏ وَآتَيْنَاهُم مِّنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاء مُّبِينٌ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما معجزاتي را توسّط موسي بديشان ارائه نموديم كه در آنها آزمايش آشكاري بود ( براي ايشان ، تا به محكّ زده شوند و روشن گردد چه كساني عابد و شاكر ، و چه افرادي كافر و فاجر خواهند شد ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الآيَاتِ » : معجزات . دلائل . « بَلآءٌ » : آزمايش .‏

آيه 34

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّ هَؤُلَاء لَيَقُولُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اينان مي‌گويند :‏

‏توضيحات : ‏

‏« هؤُلآءِ » : مشركان و كفّار مكّه .‏

آيه 35

‏متن آيه : ‏

‏ إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنشَرِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏مرگ ما جز مرگ اوّل نيست ( و بعد از آن ) ما هرگز زنده نخواهيم شد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« هِيَ » : مرجع اين ضمير مي‌تواند ( الْمَوْتَةُ ) باشد كه از سياق كلام استفاده مي‌شود . يعني : مَا الْمَوْتَةُ إِلاّ مَوْتَتُنَا الأُولي . يا ( عاقِبَة ) و يا ( نِهايَة ) باشد . يعني : مَا عَاقِبَةُ أَمْرِنَا إِلاَّ الْمَوْتَةُ الأُولي . « مَوْتَتُنَا الأولي‌ » : مرگ اوّل ما . مراد از واژه ( أَوّل ) يا مؤنّث آن ( أُولي ) ، يك بار است‌ ؛ نه اين كه مراد يكم است كه دوم و سوم و . . . به دنبال داشته باشد . معني اين آيه با آيه 29 سوره انعام برابر است : وَ قَالُوا إِنْ هِيَ إِلاّ حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَ مَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ . « بِمُنشَرِينَ » : زنده شدگان . برانگيخته شدگان .‏

آيه 36

‏متن آيه : ‏

‏ فَأْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( اي محمّد و اي مؤمنان ! ) اگر راست مي‌گوئيد ( كه بعد از مرگ حياتي در كار است ، از خدا بخواهيد ) پدران و نياكان ما را ( زنده گرداند و آنان را ) نزد ما بياوريد ( تا بر صدق گفتار شما گواهي دهند ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَأْتُوا بِئَابَآئِنَا . . . » : پدران و نياكان مرده ما را زنده گردانيد و به نزد ما بياوريد .‏

آيه 37

‏متن آيه : ‏

‏ أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏آيا آنان بهترند ( و از ثروت و قدرت و دبدبه و كوكبه بيشتري برخوردارند ) يا قوم تُبّع ( كه ملوك و شاهان يمن بودند و در همسايگي ايشان مي‌زيستند ) و كساني كه پيش از آنان بودند ؟ ( همچون قبائل نوح و عاد و ثمود ) . ما آنان را در گذشته هلاك ساخته‌ايم چون مجرم و گناهكار بوده‌اند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« تُبَّعٍ » : تُبّع حِمْيَري ، يكي از شاهان يمن و مرد صالحي بوده است . داستان قوم او براي اهل مكّه روشن و شناخته بود ( نگا : المصحف الميسّر ) . قوم تُبّع جمعيّتي بودند با قدرت و نيروي فراوان و حكومت پهناور و گسترده . تُبّع يك لقب عمومي براي ملوك و شاهان يمن بوده است ( نگا : تفسير نمونه ) . « قَوْمُ تُبَّعٍ » : ( نگا : / 14 ) .‏

آيه 38

‏متن آيه : ‏

‏ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما آسمانها و زمين و آنچه در ميان آن دو است بيهوده و بي‌هدف نيافريده‌ايم . ( جهان دالاني است به سوي جهان عظيم و ابدي آخرت كه پشت سر اين جهان قرار دارد ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« وَ مَا خَلَقْنَا . . . » : ( نگا : انبياء / 16 ، ص‌ / 27 ) .‏

آيه 39

‏متن آيه : ‏

‏ مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما آن دو را جز به حق نيافريده‌ايم ( و جهان را بدين نظم و نظام شگفت بيهوده و بي‌حكمت درست نكرده‌ايم ) وليكن غالب ايشان ( گوش شنوا و چشم بينا ندارند ، و حقائق را نمي‌شنوند و اين همه نقش عجب را بر در و ديوار وجود نمي‌بينند ، و در حقيقت ) نمي‌فهمند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلاّ بِالْحَقِّ » : ( نگا : حجر / 85 ، ص‌ / 27 ) .‏

آيه 40

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقَاتُهُمْ أَجْمَعِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏روز داوري ( و قضاوت بين افراد برحق و افراد ناحق كه قيامت است ) وعده‌گاه همه آنان است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« يَوْمَ الْفَصْلِ » : روز داوري ميان محِقّ و مبطل . روز جدائي بين حق و باطل ( نگا : صافّات‌ / 21 ) .‏

آيه 41

‏متن آيه : ‏

‏ يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَيْئاً وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏آن روزي كه هيچ خويشي و دوستي كمترين كمكي به خويش و دوست خود نمي‌كند ، و به هيچ وجه ( مردمان از سوي همديگر همكاري و ) ياري نمي‌گردند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« لا يُغْنِي‌ » : سودي نمي‌رساند . بي‌نياز نمي‌گرداند ( نگا : يونس‌ / 36 ، يوسف‌ / 68 ، مريم‌ / 42 ) . « مَوْليً » : هر كس كه با انسان رابطه و پيوند داشته باشد . از قبيل : دوست ، خويشاوند ، رئيس ، هم‌پيمان ، و . . .‏

آيه 42

‏متن آيه : ‏

‏ إِلَّا مَن رَّحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ ‏

‏ترجمه : ‏

‏مگر كسي كه خدا بدو مرحمت كند ( و از او درگذرد و از شفاعت خوبان بهره‌مندش گرداند ) چرا كه خداوند باعزّت و توانا و بامحبّت و مهربان است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ » : اشاره به رحمت در عين قدرت خداوند ذوالجلال است .‏

آيه 43

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏قطعاً درخت زقّوم ، خوراك گناهكاران است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الزَّقُّومِ » : درختي تلخ و بدبو ( نگا : صافّات‌ / 62 ) .‏

آيه 44

‏متن آيه : ‏

‏ طَعَامُ الْأَثِيمِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏قطعاً درخت زقّوم ، خوراك گناهكاران است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الأَثِيمِ » : بسيار گناهكار ( نگا : بقره‌ / 276 ، نساء / 107 ، شعراء / 222 ) .‏

آيه 45

‏متن آيه : ‏

‏ كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏همچون فلز گداخته در شكمها مي‌جوشد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْمُهْلِ » : فلز گداخته ( نگا : كهف‌ / 29 ، معارج‌ / 8 ) . « يَغْلي‌ » : مي‌جوشد .‏

آيه 46

‏متن آيه : ‏

‏ كَغَلْيِ الْحَمِيمِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏جوششي همچون آب گرم و داغ .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْحَمِيمِ » : آب بسيار گرم و پرحرارت ( نگا : انعام‌ / 70 ، يونس‌ / 4 ، حجّ‌ / 19 ) .‏

آيه 47

‏متن آيه : ‏

‏ خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاء الْجَحِيمِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏( به مأموران دوزخ فرمان داده مي‌شود : ) اين كافر فاجر را بگيريد و به ميان دوزخ پرتابش كنيد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَاعْتِلُوهُ » : او را روي زمين بكشيد . او را پرت كنيد . از ماده ( عتل ) . « سَوَآءِ » : وسط ( نگا : بقره‌ / 108 ، صافّات‌ / 55 ) .‏

آيه 48

‏متن آيه : ‏

‏ ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِيمِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏سپس بر سر او آب جوشان بريزيد ( تا بر عذاب و دردش افزوده گردد ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« صُبُّوا » : بريزيد . « عَذَابِ الْحَمِيمِ » : عذاب آب جوشان و بسيار گرم .‏

آيه 49

‏متن آيه : ‏

‏ ذُقْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ ‏

‏ترجمه : ‏

‏بچش كه تو زوردار و بزرگواري !‏

‏توضيحات : ‏

‏« ذُِْ » : بچش . « إِنَّكَ أَنْتَ . . . » : جنبه استهزاء دارد . يعني بچش كه تو عزيز و مقتدر در ميان قوم و قبيله خود ، و بزرگوار و نجيب در ميان حسب و نسب خويش بودي .‏

آيه 50

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّ هَذَا مَا كُنتُم بِهِ تَمْتَرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏اين ( عذابي كه هم‌اينك مي‌بينيد و لمسش مي‌كنيد ) همان چيزي است كه پيوسته درباره آن شكّ و ترديد مي‌كرديد .‏

‏توضيحات : ‏

‏« كُنتُمْ . . . تَمْتَرُونَ » : شكّ مي‌كرديد ( نگا : انعام‌ / 2 ، حجر / 63 ، مريم‌ / 34 ) .‏

آيه 51

‏متن آيه : ‏

‏ إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏پرهيزگاران در جايگاه امن و اماني هستند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« أَمِينٍ » : بدون ترس و خوف . داراي امن و امان .‏

آيه 52

‏متن آيه : ‏

‏ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏در ميان باغها و چشمه‌سارها .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ » : بدل از ( في مَقامٍ أَمينٍ ) است .‏

آيه 53

‏متن آيه : ‏

‏ يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏آنان لباسهائي از حرير نازك و ضخيم مي‌پوشند ، و در مقابل يكديگر مي‌نشينند ( و به شادي مي‌پردازند ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« سُندُسٍ » : پارچه‌هاي ابريشمي نازك و لطيف . « إِسْتَبْرَقٍ » : پارچه‌هاي ابريشمي ضخيم و درخشان ( نگا : كهف‌ / 31 ) .‏

آيه 54

‏متن آيه : ‏

‏ كَذَلِكَ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ ‏

‏ترجمه : ‏

‏بهشتيان اين چنين هستند و زنان بهشتي سياه‌چشم با چشمان درشت را نيز به همسري آنان درمي‌آوريم .‏

‏توضيحات : ‏

‏« كَذلِكَ » : اين چنينند . آن گونه‌اند كه به توصيف درنمي‌آيند . « حُورٍ » : جمع حَوْراء ، زنان سياه‌چشم « عينٍ » : جمع عَيْناء ، زنان درشت‌چشم .‏

آيه 55

‏متن آيه : ‏

‏ يَدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَاكِهَةٍ آمِنِينَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏آنان در آنجا هر ميوه‌اي را كه بخواهند ( با كمال راحت ) مي‌طلبند ( و مشكلاتي كه در بهره‌گيري از ميوه‌هاي دنيا وجود دارد براي آنان وجود نخواهد داشت ، و از بيماريها و ناراحتيهائي كه گاه بر اثر خوردن ميوه‌ها در اين دنيا پيدا مي‌شود در آنجا وجود ندارد ، و همچنين بيمي از فساد و كمبود و فناي آنها نيست ) و از هر نظر در امانند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« ءَامِنِينَ » : در امن و امان . حال ضمير ( و ) در فعل ( يَدْعُونَ ) است .‏

آيه 56

‏متن آيه : ‏

‏ لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ ‏

‏ترجمه : ‏

‏آنان هرگز در آنجا مرگي جز همان مرگ نخستين ( كه در دنيا چشيده‌اند و بعد از آن زنده شده‌اند ) نخواهند چشيد ، و خداوند آنان را از عذاب دوزخ به دور و محفوظ داشته است .‏

‏توضيحات : ‏

‏« الْمَوْتَةَ الأُولي‌ » : مراد مرگ بعد از فرا رسيدن اجل در دنيا است .‏

آيه 57

‏متن آيه : ‏

‏ فَضْلاً مِّن رَّبِّكَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ‏

‏ترجمه : ‏

‏همه اينها فضل و بخششي از سوي پروردگار تو است . اين رستگاري و خوشبختي بزرگي است ( كه شامل حال پرهيزگاران مي‌شود ) .‏

‏توضيحات : ‏

‏« فَضْلاً » : مفعول‌له ، و يا مفعول‌مطلق فعل محذوفي‌است . فَضَّلَهُمْ فَضْلاً .‏

آيه 58

‏متن آيه : ‏

‏ فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏ما قرآن را به زبان تو ( كه عربي است نازل و ) آسان كرده‌ايم تا آنان ( آن رابفهمند و بياموزند و ) پند گيرند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« يَسَّرْنَاهُ » : ( نگا : قمر / 17 و 22 و 32 و 40 ) « بِلِسَانِكَ » : ( نگا : مريم‌ / 97 ) .‏

آيه 59

‏متن آيه : ‏

‏ فَارْتَقِبْ إِنَّهُم مُّرْتَقِبُونَ ‏

‏ترجمه : ‏

‏تو منتظر ( وعده‌هاي الهي در زمينه پيروزي بر كفّار ، و منتظر مجازات دردناك الهي درباره اين قوم لجوج و ستمگر ) باش كه آنان منتظر ( ناكامي تو و شكست دعوت تو ) هستند .‏

‏توضيحات : ‏

‏« إِرْتَقِبْ » : بنگر و منتظر باش . « مُرْتَقِبُونَ » : منتظران و نگرندگان ( نگا : سجده‌ / 30 ، طور / 30 و 31 )‏

موضوعات: موقعیت فعلی: فهرست قرآن / سوره دخان / تفسیر نور  لینک ثابت